Щязряти Айятуллащцл-Цзма

Fikirləşin və cavab verin

1.Çalışın, yuxarıdakı ayənin nömrəsini, surənin adını və ayənin mənasını kəlmə-kəlmə 

əzbərləyin.

2.İndiyədək sizin əlinizi hər yerdən üzən və ümidinizi təkcə Allaha bağlayan çətin bir 

hadisə ilə üzləşmisinizmi? (Qısa bir məzmunla yaxud şifahi surətdə onu şəhr edin).

3.Nə üün daxili yolu ən yaxın yol adlandırmışıq?

IV dərs.

Mühüm bir sual-cavab.

Sual

Ötən  həftə  dedik  ki,  insan  öz  batinində  həmişə  tövhid  sədasını  eşidir.  Xüsusən, 

çətinliklərlə üzləşdikdə bu səda daha da artır. İnsan özündən asılı olmayaraq Allahı yadına 

salır. Onun tükənməz lütf və mərhəmətindən kömək istəyir.

Burada ola bilər, bir fikir qarşıya çıxsın: daxildən gələn və fitrət nidası adlanan bu səda 

təbliğat  və  təlimlər  əsasında  irəli  gəlir.  Mühit,  məktəb,  mədrəsə,  ata  və  ananın  təlim  və 

tərbiyəsi  sayəsində  bu  iş  (çətinliklər  zamanı  Allahın  dərgahına  pənah  aparmaq)  insanlar 

üçün bir növ adət olmuşdur. Deməli, bu nida insanın öz batinindən səslənən nida deyil.

---

6

Cavab:

Bu sualın cavabı kiçik bir müqəddimə ilə aydın olur.

 Adət  və  ənənələr  əsli  və  əsası  olmayan  və  dəyişib  aradan  gedən  şeylərdir.  Yəni,  biz 

tarix boyu bütün bəşəriyyətin riayət etdiyi həyata bir adət tapa bilmərik. Bu gün dəb olan 

adət,  ola  bilər,  sabah  dəyişilsin.  Buna  görə  də   ola  bilər,  eyni  zamanda  bir  millətin  adəti 

başqa bir millət üçün dəb olmasın.

Əgər bütün bəşəriyyət hər zaman (istisna olmayaraq) bir işi icra edirsə, deməli, bu, fitri 

bir işdir, heç də adət və ənənə deyildir.

Məsələn,  ananın  öz  balası  ilə  olan  əlaqəsi  və  ana  məhəbbəti  mümkün  deyil  ki,  kor-

koranə, fanatika və adət üzündən olsun. Çünki hec bir zaman, hər hansı bir millətdən olan 

ana balasına qarşı laqeydlik etməz. Əksinə onu sevər, qayğısına qalar və s.

Ola  bilər,  bir  ana  ruhi  narahatçılıq  üzündən  özünü  məhv  etsin,  yaxud  cahiliyyət 

dövründəki kimi bir ata səhv və yanlış təbliğat əsasında öz qızını diri-diri torpağa basdırsn. 

Lakin  bunlar  çox  nadir  hallarda  baş  verən  və  tez  bir  zamanda  itib,  aradan  gedən  istisna 

hallardır.

Bu  müqəddiməni  nəzərə  almaqla  indiki  və  keçmiş  insanlar  arasında  Allaha  pərəstiş 

etmək məsələsinə nəzər salaq:

(Bu dərs bir qədər qarışıq olduğuna görə, bir qədər yaxşı diqqət edin.)

1.Tarixçi  və  sosioloqların  dediyinə  görə,  insanlar  heç  vaxt  məzhəb  və  dinsiz 

qalmamışlar.  Bəşəriyyət  hər  zaman  dinə  və  məzhəbə  (hər  hansı  məzhəb  olursa,  olsun  ) 

inanıb,  ona  iman  gətirmişdir.  Bunun  özü  sübut  edir  ki,  Allaha  pərəstiş  insanların  ruh  və 

fitrətində vardır. Ona pərəstiş təlqin, adət və fanatika üzündən olsaydı, həmişəlik və əbədi 

olmazdı.

Əlimizdə olan dəlil və sübutlar göstərir ki, tarixəqədərki dövrdə yaşamış insanların da 

özlərinə  məxsus  məzhəbləri  olmuşdur.  (Tarixəqədərki  dedikdə  yazı  və  xəttin  hələ  ortaya 

çıxmadığı  dövr  nəzərdə  tutulur.  Bu  o  vaxtdır  ki,  insanlar  öz  tarixlərini  indiki  və  gələcək 

nəsillərə çatdıra bilməmişlər).

Əlbəttə,  bunu  da  bilirik  ki,  ibtidai  dövrün  insanları  Allahı  təbiətdən  üstun  bir  varlıq 

kimi  tanımadıqları  üçün,  onu  təbii  məxluqatın  arasında  axtarırdılar,  təbii  məxluqatdan 

özlərinə  bütlər  düzəldib  onlara  sitayiş  edirdilər.  Lakin  insan  fikir  və  düşüncəsinin  inkişafı 

sayəsində  haqqı  (həqiqi  məbudu,  Allahı)  taparaq  bütlərdən  əl  çəkdi,  Allahın  təbiət 

aləmindən üstün qüdrəti ilə tanış oldu.

2.Böyük və tanınmış pisixoloqlardan bir qismi açıq-aşkar deyir ki, insan ruhunun dörd 

əsas hissi var.

A)Bilik  hissi.  Bu  hiss  insanı  elmə  sövq  edir.  İnsanın  ruhu  bu  hiss  vasitəsi  ilə  bilik 

təşnəsi olur, məcbur qalaraq elmin ardınca gedir. İstər bu elmin maddi faydası olsun, istərsə 

də olmasın.

B)Yaxşılıq və xeyirxahlıq hissi. Bu hiss insanın dünyada yaxşı və əxlaqi işlər görməsinə 

səbəb olur.

V)Gözəllik  və  hünər  hissi.  Bu  hissin  vasitəsi  ilə  şer,  ədəbiyyat  və  hünər  (öz  həqiqi 

mənalarında) qüvvəyə minir.

Q)Məzhəb  və  din  hissi.  Bu  hiss  insanı  Allahı  tanıyıb  onun  fərmanlarına  əməl  etməyə 

dəvət edir. Deməli, məzhəb hissi insan ruhunun ən əsas dörd hissəsindən biridir. Yəni, heç 

vaxt  bu  hiss  insandan  ayrılmayıb  və  bundan  belə  də  ayrılmayacaq.  Gələn  dərsimizdə 

deyəcəyik ki, materialist və müşriklərin də bir çoxu bir növ Allahın vücudunu etiraf etmişlər. 

Düzdür, onun adını çəkməkdən imtina edir və ona təbiət deyir, yada başqa adlar qoyurlar. 

Lakin  həmin  təbiət  üçün  Allahın  sifətlərinə  bənzər  sifətlər  iddia  edirlər.  Məsələn,  onlar 

deyirlər  ki,  təbiət  insanda  iki  böyrək  yaratmışdır.  Səbəbini  də  belə  izah  edirlər:  Təbiət 

bilmişdir ki, ola bilər, bu böyrək onun işini görməlidir.

---

7

Heç bu mövzu şüursuz təbiətlə uyğun gəlirmi? Yoxsa, bu iş elm və qüdrəti sonsuz olan 

Allahın işidir? Baxmayaraq ki, onlar onu təbiət adlandırırlar. Bu bəhsdə dediyimizə əsasən 

belə nəticəyə gəlirik ki,

Allaha eşq və məhəbbət həmişə olub və olacaq;

Allaha iman və etiqad bəsləmək insanın ruh və canını isindirən həmişəlik bir şölədir.

Allahı tanımaq üçün uzağa getmək lazım deyil. Öz batin və daxilimizə baş vuraraq ona 

olan iman və etiqadı orada tapa bilərik.

Qurani-Məcid bu barədə belə buyurur: «Vənəhnu əqrabu iləyhi min həblil vərid.» «Biz 

insana şah damarından da yaxınıq.» (Qaf, 16)