Soliq statistikasi indd

11.4.Yagona yer solig‘i va soliq tushumlarini
prognoz qilish usullari
Yagona yer solig‘ini to‘lovchilar quyidagilardir:
Qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilar, qishloq xo‘-
ja ligi yo‘nalishidagi ilmiy-tadqiqot tashkilotlarining tajriba-eks pe-
rimental xo‘jaliklari va ta’lim muassasalarining o‘quv-tajriba xo‘-
jaliklari yagona er solig‘i to‘lovchilari hisoblanadilar.
“Qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilari” maqomining 
soliqqa tortish tuqtai nazaridan qonuniy ta’ri
fi
mavjud. Soliq to‘-
lovchilar “Qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chiqaruvchilari” ma-
qo mini olish uchun ularning faoliyati quyidagi talablardan biriga 
ja vob berishi zarur: 
– yer uchastkalaridan foydalangan holda qishloq xo‘jaligi mah-
sulotini yetishtirish va o‘zi yetishtirgan mazkur mahsulotni qayta 
ishlash yoki yer uchastkalaridan foydalangan holda faqat qishloq 
xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish asosiy faoliyat turi bo‘lgan yuridik 
shaxslar;
– qishloq xo‘jaligini yuritish uchun mahalliy davlat hokimiyati 
organlari tomonidan o‘zlariga belgilangan tartibda berilgan er 
uchastkalariga ega bo‘lgan yuridik shaxslar;
– qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish va o‘zi yetishtirgan 
mazkur mahsulotni qayta ishlash ulushi realizatsiya qilish yoki 
qayta ishlash uchun olingan qishloq xo‘jaligi mahsulotini o‘z 
ichiga oluvchi qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish va qay-
ta ishlash umumiy hajmida kamida 50 foizni tashkil etadigan 

---

361
yuridik shaxslar. Yagona er solig‘ini to‘lash tatbiq etiladigan soliq 
to‘ lovchilarda soliq solishning boshqacha tartibini tanlash huquqi 
mavjud emas.
O‘rmon va ovchilik xo‘jaliklari, yuridik shaxs tashkil etgan va 
tashkil etmagan holda tuzilgan dehqon xo‘jaliklari yagona yer so-
lig‘ini to‘lovchilar sifatida qaralmaydi.
Soliq to‘lovchi har yili joriy soliq davrining 1-fevraliga qadar 
dav lat soliq xizmati organlariga o‘tgan soliq davrida qishloq xo‘-
jaligi mahsulotini yetishtirish va qayta ishlashning umumiy hajmida 
qishloq xo‘jaligi mahsulotining o‘zi yetishtirgan va qayta ishlagan 
ulushi ko‘rsatilgan ma’lumotnomani taqdim etadi. Taqdim qilingan 
ma’lumotlar asosida soliq to‘lovchilarga yagona yer solig‘ini to‘-
lash tartibini qo‘llash uchun ruxsat beriladi.
Umumbelgilangan soliqlarni yoki yagona soliq to‘lovini to‘-
lashga o‘tgan yagona yer solig‘ini to‘lovchi faqat navbatdagi soliq 
davri boshidan boshlab yana yagona yer solig‘ini to‘lash huquqiga 
ega bo‘ldilar.
Soliq to‘lovchilar bir vaqtda qishloq xo‘jaligi mahsulotini etish-
tirish va qayta ishlash bilan bog‘liq bo‘lmagan faoliyat turlari bi lan 
shug‘ullansa, yagona yer solig‘i to‘lovchilar faoliyat turlari bo‘-
yicha alohida-alohida hisob yuritishi talab qilinadi.
Yer uchastkalari ijaraga berilganida yagona yer solig‘i ijaraga 
be ruvchi tomonidan to‘lanadi.
Qishloq xo‘jaligini yuritish uchun egalik qilishga, foydalanishga 
yoki ijaraga berilgan yer uchastkasi yagona yer solig‘ining soliq 
solish obyekti hisoblanadi.
Egalik qilishga, foydalanishga yoki ijaraga berilgan yer uchast-
kalarining belgilangan normativ qiymati yagona yer solig‘ining so-
liq solinadigan bazasi hisoblanadi.
Egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi 
yil mobaynida vujudga kelganda, yer uchastkalariga bo‘lgan hu-
quq vujudga kelgan oydan keyingi oydan boshlab yagona yer so-
lig‘i hisoblab chiqariladi. Yer uchastkasi maydoni kamaytirilgan 

---

362
taqdirda, yagona yer solig‘ini hisoblash yer uchastkasi maydoni ka-
maytirilgan oydan boshlab to‘xtatiladi. 
O‘zbekiston Respublikasi soliq kodeksining 367-moddasida 
yagona er solig‘ini to‘lashda taqdim qilingan imtiyozlar bayon 
qilingan. Ularga quyidagilar kiradi:
– yangi tashkil etilgan qishloq xo‘jaligi tovarlari ishlab chi-
qaruvchilar davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan oydan boshlab ikki yil 
muddatga; 
– ixtiyoriy tugatilayotgan tadbirkorlik subyektlari - yuridik 
shaxslar davlat ro‘yxatidan o‘tkazuvchi organ ixtiyoriy tugatish 
to‘g‘ risida qabul qilingan qaror haqida xabardor qilingan kundan 
e’ti boran.
Yagona er solig‘i summasi er uchastkalarining normativ qiymati 
va yagona er solig‘ining belgilangan stavkasi asosida hisoblab 
chiqariladi. Soliq hisob-kitoblari davlat soliq xizmati organiga joriy 
soliq davrining 1-mayigacha taqdim etiladi.
Yer uchastkasining tarkibi va maydoni yil davomida o‘zgargan, 
shuningdek yagona yer solig‘i bo‘yicha imtiyozlarga bo‘lgan huquq 
vujudga kelgan holatlarda, hisobot yilining 1-dekabrigacha yagona 
yer solig‘ining aniqlik kiritilgan hisob-kitobini taqdim etishlari 
shart.
Yagona yer solig‘ini summasi uch qisimga bo‘lib to‘lanadi. Xu-
susan, yagona yer solig‘ining to‘lash muddatlari qo‘yidagicha:
– hisobot yilining 1-iyuligacha - yillik soliq summasining 20 
foizi;
– hisobot yilining 1-sentabrigacha - yillik soliq summasining 
30 foizi;
– hisobot yilining 1-dekabrigacha - soliqning qolgan summasi.
Yagona yer solig‘i tushumlarini prognoz qilishda tushumga ta’sir 
qiluvchi omillar iqtisodiy jihatdan tahlil qilinadi. Tahlil jarayoni 
uchun oldingi hisobot yillariga aloqador bo‘lgan ma’lumotlar yig‘i-
ladi. Ma’lumotlar manba bo‘lib, yagona yer solig‘i to‘lovchilari 
to moni soliq idoralariga taqdim qilinuvchi moliyaviy va soliq 

---

363
hisobotlari hisoblanadi. Shunday hisobotlardan biri 11–11-jadvalda 
keltirilgan.
11–11-jadval