So’z boshi

3.2. Modulyasiya usullarining tamoyillari va uni 
telekommunikatsiyada ishlatilishi 
Modulyasiya usullari asta sekinlik bilan ro‘y berdi. Aloqa liniyalari 
bo‘yicha uzatish usullari va kommutasiya tugunlarida analog signallarni 
raqamli ko‘rinishda kommutasiyasi kashf etilganidan va tadqiqot 
qilingandan so‘ng evolyusiya tekis sezilarli o‘sdi. Demak, elektron raqamli 
kommutasiya tizimlarini yaratish real bo‘lganida rivojlana boshladi. Aloqa 
liniyalari fizik liniyalar va ko‘p kanalli uzatish bilan bo‘lishi mumkin. 
Elektr aloqa traktlarida ikkita asosiy ko‘p kanalli uzatish usuli bor, ya’ni 
bitta traktda ko‘p sonli kanallarni tashkil etishning chastotali usuli 
(chastota bo‘yicha kanallarni ajratish - ChKA) va vaqtli usuli (vaqt 
bo‘yicha kanallarni ajratish - VKA). 
Chastotali usul chastota sektorida har xil kanallar uchun alohida 
yo‘lakni ishlatishga asoslangan. 
Vaqtli usul har bir kanalga qisqa vaqt oralig‘ini berishga asoslangan. 
Bu vaqt oralig‘ining davomida kanaldan uzatilayotgan signalning bir 
zumlik qiymati ishlab chiqiladi. Jarayon doimiy vaqt integrali o‘tgandan 
keyin takrorlanadi. 
Ko‘p kanalli uzatishning vaqtli usulini raqamli kommutasiya tizimi 
ichida ham ishlatsa bo‘ladi. Shuning uchun faqat shu usul ko‘rsatilgan. 
Elektron- raqamli kommutasiya tizimini qurilish tamoyilini va 
ishlashini o‘rganish uchun hammadan oldin analog signalni raqamli 
shaklga o‘zgartirish va teskari jarayonni anglash kerak. 
Bir necha o‘zgartirish usullari mavjud. Bularga analogli va raqamli 
o‘zgartirish usullari kiradi. 
Analogli usulga amplituda- impulsli modulyasiya (AIM), keng- 
impulsli modulyasiya (KIM) va fazo- impulsli modulyasiya (FIM) kiradi. 

---

51 
Raqamli usulga impuls- kodli modulyasiya (IKM) va delta- 
modulyasiya (DM) kiradi. 
Amplituda - impulsli modulyasiyada signal amplitudasi bo‘yicha 
modulya- siyalanadi (3.3- rasm). Keng impulsli modulyasiyada impuls 
kengligi o‘zgartiriladi, lekin signal amplitudasi o‘zgarmaydi. 3.3- rasmda 
analogli usullarining modulyasiya jarayoni keltirilgan. 
Agar kenglik bo‘yicha modulyasiyalangan impulslarni doimiy 
amplitudasi va davomiyligi impulslariga almashtirsak, lekin kenglik 
bo‘yicha modulyasiyalangan impulslar o‘zgarayotgan qismlarga mos holda 
joylashtirsak FIM hosil bo‘ladi. 
Impulsli modulyasiyani analogli usullarining umumiy nuqsonlari
bo‘lib, modulyasiyalangan signalni uzatish uchun ishlatilayotgan aloqa 
liniyalarining elektrik parametrlariga qattiq talablari hisoblanadi. Bu faqat 
beruvchi signallarni ta’sirida signal shaklini o‘zgartirish qabul qilish 
tomonida shovqin ko‘rinishida paydo bo‘lishi bilan asoslanadi. Uzatish 
trakti qancha uzun bo‘lsa, shovqin qiymati shuncha ko‘p bo‘ladi. Chunki 
impulslarga ta’sir ko‘rsatayotgan traktning alohida bo‘laklaridagi 
buzilishlar qo‘shiladi. 
3.3- rasm. Modulyasiyaning analogli usullari. 
Amaliyotda aloqa liniyalari bo‘yicha AIM signalni uzatish imkoni 
yo‘qligi bilan hosil bo‘lgan chegaralashlar o‘zgarishning raqamli usulini 
yaratishni talab qiladi. Impuls- kodli modulyasiyada AIM signal 
kvantlanadi va kodlanadi. 

---

52 
цbelgi o‘zgarishini liniyadan uzatish hisoblanadi. Diskretlash chastotasi 
IKM usulidan uch- to‘rt barobar katta bo‘lishi kerak. 
Modulyasiya usullarini birortasini tanlash birinchi o‘rinda olinishi 
kerak bo‘lgan nutqni uzatish sifatiga va ishlatiladigan sohasiga bog‘liq 
bo‘ladi. 
Elektr signalining ishlatiladigan sohasini quyidagicha sinflasa bo‘ladi: 
uzatish, kommutasiya, saqlash va ularni arxivlash.
O‘zgartirgichlar ishlatiladigan sohasi bo‘yicha har xil uzatish 
tezligiga ega bo‘lishi mumkin, ya’ni past tezlikli (telefoniyada uzatish 
tezligi 32- 64 kbit/s) yoki yuqori tezlikli (radio eshittirish signallarini 
uzatish tezligi 384 kbit/s) va h.k.