So’z boshi

n
m
n
m
С
n
m


Shuningdek: 
“5 dan 2” uchun
10
)!
2
5
(
!
2
!
5
2
5



С
6 dan 2” kodi uchun
15
)!
2
6
(
!
2
!
6
2
6



С
Har bir kombinasiya aynan bir xil sondagi chastotalardan iborat 
bo‘lgani uchun kodning xalaqitbardoshligi yaxshilanadi. Bu kodlar o‘z 
o‘zini tekshiruvchi kodlarga kiradi. Chunki ular unga murakkab bo‘lmagan 
sxemalar yordamida qabul qiluvchi tomonda uzatish davomida vujudga 
kelgan xatoliklarni aniqlash imkonini beradi (bitta chastotani bo‘lmasligi, 
ikkitadan ortiq chastotalarni mavjudligi). Zaruriyat tug‘ilsa xatolik bilan 
qabul qi- lingan kombinasiyani qayta uzatishni so‘rash mumkin. Bu 
uzatish ishonchlili- gini oshirish imkonini beradi. Ko‘pchastotali kodda 
so‘zlashuv chastotalar ishlatiladi va shuning uchun bu kod zichlashtirilgan 
liniyalar bo‘yicha signallarni uzatish uchun 
Гц
f
700
0

, 
Ãö
f
900
1

, 
Гц
f
1100
2

, 
Гц
f
1300
4

, 
Гц
f
1500
7

, 
Гц
f
1700
11

chastotalar ishlatilgan (0, 1, 2, 4, 7 va 11 
indekslar shunday tanlanadiki har bir kombinasiyadagi ularning yig‘indisi, 
shu kombinasiyani bildiradigan raqamni berishi kerak bo‘ladi, 0 raqami 
bundan mustasno).
4.6- rasmda ko‘rsatilgan kodli kombinasiyalarni uzatish usuli 
“Impulsli moki” to‘quv mokisining to‘g‘ri va teskari xarakatlarini eslatadi 
va quyidagi tarzda yuz beradi. Chaqirayotgan qurilmaga (masalan, 
markerga) ulanadi va axborot uzatishga tayyor ekanligi to‘g‘risida axborot 
beradi.
Marker so‘rov signalini yuboradi va unga javoban registr axborotning 
ma’lum bir qismini uzatadi. So‘ngra markerdan yana so‘rov signali keladi 
(yoki qabulni tasdiqlovchi signal), registr axborotning navbatdagi qismini 
uzatadi va xokazo. Jami axborotni uzatib registr bushaydi. 

---

112 
4.6- rasm. " Impulsli moki" usulli registr signalizasiyasi 
Bunday usulda axborot ishonchliligi oshadi, lekin uni uzatish vaqti 
ham ortadi. Bu usul murakkab tuzilmali tarmoqda ishlatiladi. U registrda 
yig‘ilgan axborotni turlicha uzatish imkonini beradi. So‘rovning turiga 
qarab, registr nomeri- ning birinchi yoki keyingi raqamini yoki takroron 
raqamni uzatish, hamda signallarni uzatishni bir usulidan ikkinchisiga 
o‘tishi mumkin. 4.6- rasmdan ko‘rinib turibdiki, signallar bilan almashinuv 
teskari yo‘nalishdagi signaldan boshlanadi. Teskari yo‘nalishdagi deyarli 
har bir signalga to‘g‘ri yo‘nalishdagi javob signallari to‘g‘ri keladi. Signal 
davomiyligi 45±5 ms ni tashkil etadi. Qabul va uzatish orasidagi interval 
– 60 ms dan kam emas. Navbatdagi signalni kutish kiruvchi ATS uchun 
200÷250 ms, chiquvchi esa, 3,5÷4 s. Registr signallarini uzatish uchun 
“Impulsli moki” usulidan tashqari “Impulsli paket” usullari ishlatiladi. 
Ular yig‘ilgan axborotni katta tezlikda uzatish zarur bo‘lganda ishlatiladi. 
Bu odatda, mahalliy ATS va ShATS o‘zaro hamkorlikda talab qilinadi. 
Signallarni “Impuls paketi” usuli bilan uzatishda, yig‘ilgan kodli 
kombinasiyalar bitta buyruq bo‘yicha birin ketin, qabul qilish qurilmasi 
navbatdagi kombinasiyani qabul qilishga to‘g‘rilanishga zarur bo‘lgan 
interval bilan uzatiladi. Signallar bilan almashinuvda quyidagi vaqt 
oraliqlari ishlatiladi:
T1=50±5 ms – uzatilayotgan paketdagi impuls va pauzalar, ular 
o‘rtasidagi davomiylik;
T2=10s – “Band etishning tasdiqlash” signali olingandan keyin 
ShATS dan so‘rovni ATS da kutish vaqti;
T3=3s – paketni uzatilgandan so‘ng, teskari signalni kutish vaqti.
4.2- jadvalda “Impulsli paket” usuli keltirilgan.
Teskari 
yo`nalish 
To`g`ri 
yo`nalish 

---

113 
4.2- jadval
“Impulsli paket” usuli. ShATS dan uzatilayotgan signallar
 
№ Chastotali signal, Gs 
Mazmuni 
Izoh
1 
700+1100 
Axborotni 
uzatishni so‘rovi 
Davomiyligi 70- 100 
ms. Tanish vaqti 30 ms. 
2. 
700+1700 
Nomer to‘g‘ri 
qabul qilindi 
3. 
1100+1300 
Nomer noto‘g‘ri 
qabul qilindi 
Har xil turdagi chaqiriqlarda paket tarkibi 4.3- jadvalda keltirilgan.
4.3- jadval 
Chaqiruvlar turi va impuls paketi tarkibi 
Shaharlararo chaqiruv 
AVS avs xxxx Ka def xxxx “11” (19 
raqam) 
Ichki mintaqaviy chaqiruv 
“2” avs xxxx Ka def xxxx “11” (17 raqam) 
Xalqaro chaqiruv 
“8” “0” n1…ni Ka def xxxx “11” (19- 26 
raqam) 
Xalqaro kommutator 
chaqiruv 
“8”- “9” L Ka def xxxx “11” (12 raqam) 
Chaqirayotgan 
abonent 
nomeri-
ni indentifikasiyasi bilan 
shaharlararo 
kommutatordan chaqiruv 
“8” S Ka def xxxx “11” (11 raqam) 
Chaqirayotgan 
abonent 
nomeri- 
ni 
indentifikasiyasiz
shaharlararo 
kommutatordan chaqiruv 
“8” S “11” (9 raqam)
“Intervalsiz impuls paketi” usuli mahalliy stansiyadagi abonent liniya 
avtomatik nomerlarni aniqlaydigan apparatura (ANAA) ish jara- yonida 
ishlatiladi (4.3- jadval). Bunda ATS va ShATS o‘rtasida chaqirayotgan 
abonent liniya nomeri va yig‘ilgan signal axboroti ANAA yordamida 
“Intervalsiz impuls paketi” usulida uzatiladi. Bu esa uzatish vaqtini 

---

114 
sezilarli 
darajada 
kamaytiradi. 
Qabul 
qilish 
tomonida 
kod 
kombinasiyalarini ajratish, tashkil etuvchi chastotalarni o‘zgarishini 
topishga asoslanadi. Agar uzatilayotgan raqamlar ketma - ketligida ikkita 
yoki bir necha raqamlar ketma - ket bir hil bo‘lsa, bir hil raqamlarning 
juftlari “Takroran” signali bilan almashtiriladi. Umumiy foydalanishdagi 
telefon tarmoqlarining istalgan ATS, birinchidan o‘ziga ulangan 
chaqirilayotgan abonent liniya nomerini va kategoriyasini aniqlashni 
bilishi kerak. Bu chaqirayotgan tomon so‘rovi bo‘- yicha bu axborotni 
uzatish imkoniyatiga ega bo‘lish uchun qilinadi va ikkin- chidan qarama 
qarshi stansiyadan ShATS dan yoki maxsus xizmat tugunidan (MXT), 
yoki chaqiriqni taqsimlash bosqichidan (ChTB) shunga o‘xshash axborotni 
so‘rash va qabul qilishni “bilish” kerak. MXT va ChTB olgan axboroti 
asosida xizmat to‘lovlarini yozadi, hamda shu xizmatdan foydalanishga 
abonentning xuquqini aniqlaydi. ATS ANAA dan pastdan qilingan 
chaqiruv manbasini aniqlash uchun foydalaniladi. ATS da bog‘lanish 
o‘rnatishning har xil bosqichlarida ANAA ning so‘rovini qabul qilish va 
axborotni uzatishi imkoniyati ko‘zda tutilgan. Ularga quyidagi bosqichlar 
kiradi: 

ulash liniya band etilgan so‘ng (ShATS ga aloqa o‘rnatilayotganda); 

javob kutilganda; 

chaqirilayotgan abonent javobida;

so‘zlashuv vaqtida. 
ANAA axborotni uzatishi 500 Gs chastotali signal bilan uzatilayotgan 
“Javob” signali so‘rovini qabul qilinganda uzatilishi kerak. So‘rov 
bog‘lanishning istalgan bosqichida ko‘pkarra tushishi mumkin. Har bir 
so‘rov ikkinchidan boshlab, “Javobni olib tashlash” signali uzatiladi. Bu 
bo‘yicha bog‘lanish javob oldi holatiga o‘tkaziladi. 
500 Gs signal ATS ga “Javob” signalidan 10÷400 ms dan keyin 
tushishi mumkin. Ikkita so‘rov orasidagi minimal vaqt 0,3±0,05s tashkil 
etadi; maksimal vaqt chegaralanmagan, lekin ShATS bilan aloqada u 
1,2±0,1s dan oshmaydi. ShATS ni chaqirilganda so‘rovlarning maksimal 
soni 3 tadan ortmaydi (ShATS nomerni aniqlashni noto‘g‘ri bajarilgandan 
so‘ng so‘rov takrorlanadi), mahalliy ATS ni chaqirilayotganda 2 tadan 
ortmaydi, buyurtmali va ekstrenli xizmatlarda esa chegaralanmagan.
Uzatiluvchi axborot davri, chaqirilayotgan abonent nomerining yettita 
raqami va uning kategoriyasini ko‘rsatuvchi bitta raqamni, hamda 
axborotning boshi (oxirini) belgilovchi bitta belgini o‘z ichiga oladi. Bitta
“Intervalsiz paket”da (“ANAA kodogrammasi”) kamida 13 ta belgidan 
iborat bo‘lishi kerak.

---

115 
Paket ichida raqamlarni kelish ketma - ketligi quyidagicha bo‘lishi 
kerak: 

uzatish boshi (13- kombinasiya); 

abonent kategoriyaning raqami; 

nomerni birlik raqami;

nomerni o‘nlik raqami; 

nomerni yuzlik raqami; 

nomerni minglik raqami; 

o‘n minglik raqami (stansiya indeksini uchinchi raqami); 

yuz minglik raqami (stansiya indeksini ikkinchi raqami); 

million raqamlari (stansiya indeksini birinchi raqami); 

Uzatishning boshi (13 - konbinasiya). 
Mahalliy telefon tarmog‘ida numerasiya qanday bo‘lishidan qat’iy 
nazar (5,6 raqamli) ATS har doim ANAA ga axborotni mintaqaviy yetti 
raqamli ko‘rinishida berishi kerak. Stansiya yetti raqamligacha to‘ldiruvchi 
raqam sifatida 2 yoki 0, yoki tarmoq tizim indeksi “av” ishlatilishi 
mumkin.
Shunday qilib, “Intervalsiz paket” usulida uzatilayotgan ANAA 
axboroti “6 dan 2” ikki chastotali kodli kombinasiyalarning orasida pauza 
mavjud bo‘lmagan ketma - ketligidan iborat. Har bir kombinasiyani 
uzatish davomiyligi 40±1 ms teng. ANAA dan moslikda uzatilayotgan 
chastota va axborotlar 4.4- jadvalda keltirilgan. 
4.4- jadval 
“Intervalsiz impuls paketi” signalizasiyasi 
Signal № Chastotali konbinasiyasi, Gs 
Axborot 
1 
700 va 900 
“1” raqami 
2. 
700 va 1100 
“2” raqami 
3. 
900 va 1100 
“3” raqami 
4. 
700 va 1300 
“4” raqami 
5. 
900 va 1300 
“5” raqami 
6. 
1100 va 1300 
“6” raqami 
7. 
700 va 1500 
“7” raqami 
8. 
900 va 1500 
“8” raqami 
9. 
1100 va 1500 
“9” raqami 
10. 
1300 va 1500 
“0” raqami 
13. 
1100 va 1700 
Boshi 
14. 
1300 va 1700 
Takrorlash 

---

116 
Yuqorida dekadali terish kamchiliklari va ko‘p chastotoli 
signalizasiyani afzalliklari belgilangan edi, ammo ko‘p chastotali 
signalizasiya ham bir qancha kamchiliklarga ega: signallar axborot 
mazmuni chegaralangan, tezkorligi, xalaqitbardoshligi chegaralanganligi, 
so‘zlashuv spektridagi shunga o‘hshash chastotalarni signal axborotidek 
qabul qilish imkoniyati borligi kabi ichki yo‘lakli signalizasiyaga mansub 
bo‘lgan kamchiliklarni ko‘rish mumkin. Bu kamchiliklar esa tarmoq 
ishini, ANAA ishini buzishga yoki ope- ratorni aldashga olib keladi.