Sportda doping nazorati

Doping va uni guruhlarga tasniflash
HOQ Tibbiy qo‘mitasining taʼrifiga ko‘ra, sportchi organizmiga turli yo‘llar 
bilan (inyeksiya, tabletka, nafas orqali va h.k.) yuborilgan, sunʼiy ravishda 
ishchanlik va sport natijasini oshiradigan farmakologik preparatlar doping deb 
hisoblanadi. Bundan tashqari, xuddi shu maqsadlarda biologik suyuqliklarga turli 
ishlov berish ham dopingga kiradi. Hozirgi vaqtda doping vositalariga 
preparatlarning quyidagi guruhlari kiritilgan: 
1. 
Faollashtiruvchilar 
(markaziy 
asab 
tizimi 
stimulyatorlari, 
simpatomimetiklar, analgetiklar). 
2. Giyohvand moddalar (giyohvand analgetiklar). 
3. Anabolik steroidlar va boshqa gormonal anaboliksimon vositalar. 
4. Betablokatorlar. 
5. Diuretiklar. 
Doping uslublar: 
1. Qon dopingi. 
2. Biologik suyuqliklarga farmakologik, kimyoviy va mexanik ishlov berish 
(yashiruvchi moddalar, peshob sinamalariga aromatik birikmalarni qo‘shish, 
kateterizatsiya, sinamalarni alishtirish va h.k.). 
Samaradorligi nuftai nazaridan barcha dopinglar shartli ravishda 2 asosiy 
guruhga bo‘linadi: 
1. sportchining ishchanligi, ruhiy va jismoniy tonusini qisqa muddatga 
faollashtiruvchi bevosita musobaqa davrida isteʼmol qilinadigan preparatlar; 
2. mashg‘ulotlar jarayonida sportchining mushak xajmini ko‘paytirishi va 
maksimal jismoniy yuklamalarga moslashishi uchun uzoq davr mobaynida 
isteʼmol qilinadigan preparatlar. 
Birinchi guruhga markaziy asab tizimini qo‘zg‘atuvchi quyidagi vositalar 
kiradi: 
a) ruhiyatni faollashtiruvchi vositalar (yoki psixomotor stimulyatorlar): 
fenamin, sentedrin, meridil, kofein, sidnokrab, sidnofen; ularga yaqin bo‘lgan 
simpatomimetiklar: efedrin, izadrin, berotek, salbutamol; ayrim nootroplar: natriy 
oksibutirat, fenibut; 
b) analeptiklar: korazol, kordiamin, bemegrid; 
v) asosan orqa miyani faollashtiruvchi preparatlar: strixnin. Bu guruhga 
faollashtiruvchi yoki tinchlantiruvchi taʼsirga ega ayrim narkotik analgetiklar 

---

34 
kiradi: kokain, morfin, promedol; omnopon, kodein, dionin, fentanil, estotsin, 
pentazotsin (fortral), tilidin, dipidolor va boshqalar. Bundan tashqari, qisqa 
muddatli biologik qo‘zg‘atuvchi taʼsirga bevosita musobaqadan oldin qon quyish 
orqali erishish mumkin (gemotransfuziya, "qon dopingi"). 
Doping vositalarining ikkinchi guruhiga anabolik steroidlar (AS) va boshqa 
gormonal anaboliksimon vositalar kiradi. 
Bular qatorida quyidagi spetsifik dopinglar va taqiqlangan farmakologik 
vositalar mavjud: 
a) mushak qaltirashini kamaytiruvchi va xarakatlar muvozanatini 
yaxshilovchi vositalar: beta-blokatorlar, alkogol; 
b) vazn kamaytiruvchi, anabolik steroidlar va boshqa dopinglar parchalarini 
organizmdan chiqarilishini tezlashtiruvchi vositalar – turli diuretiklar (peshob 
xaydovchi vositalar); 
v) doping nazoratiga tegishli maxsus tekshirishlar jarayonida anabolik 
steroidlar parchalarini yashiruvchi vositalar – probenetsid antibiotiki va boshqalar. 
5-rasm. Taqiqlangan ro‘yhat – 2023