Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

Voronov novruzçiçəyi –Primula woronovii çoxillik, hündür olmayan bitkidir. Çiçək saplağı 
yarpaq  saplağından  iki  dəfə  qısadır.  Yarpaqları  tərsyumurtavarıdır,  kənarları  oyuqvarı  dişlidir, 
seyrək tükcüklüdür. Alt tərəfdən damarları boyu sıx tükcüklüdür. Çiçək saplağı da sıx tükcüklüdür. 
Kasacığı 1,5 x 0,3 sm ölçüsündədir. Çiçək tacı sarımtıl olub rozet yarpaqlardan azacıq yuxarıdır. 
Mart-may aylarında çiçəkləyir, toxumu may-iyun aylarında yetişir. 
Əsasən Qafqazda yayılıb. Azərbaycanda Böyük və Kiçik Qafqazda meşə və kolluqların tərkibində 
bitir.  Az  dekorativdir,  kökündə  5-6%  saponin  və  efir  yağı,
 
provitamin  A  vardır  [4].
 
Yarpaqları 
uzunsovdur,  kənarları  xırda  dişlidir,  üstdən  yaşıl  tükcüksüz,  altdan  ağımtıl  tükcüklüdür.  Çiçək 
saplağı 8-10 sm olub tükcüklüdür.  
Tədqiqat zamanı Şəmkir rayonunun ―Yasamal‖ adlanan  sahəsində iriçiçək novruzçiçəyi (P. 
macrocalyx)  və  Voronov  novruzçiçəyi  (P.  woronovii)  bitkilərinin  köklü  nümunələri  (6  ədəd) 
çıxarılmış və gətirilərək  Mərkəzi Nəbatat Bağının kolleksiya sahəsində əkilmişdir. Hər iki növün 
yayıldığı ərazi  müxtəlif tərkibli kolluqlardan və pöhrədən törəmiş palıdlıqdan ibarətdir. Tərkibində 
gürcü  palıdı  (Qercus  iberica),  göyrüş  (Fraxsius  excelsior  ),  Qafqaz  vələsi  (Carpinus  caucasica), 
Qafqaz  cökəsi  (Tilia  caucasica),  şərq  yemşanı  (Crataegus  orientalis),  Gürcü  zirinci  (Berberis 
iberica)  və  s.  qeydə  alınmışdır.  Təsvir    2010-cu  ildə  dəniz  səviyyəsindən  900  m.  yüksəklikdə 
aparılmışdır (cədvəl 1). 
                                                                                                                                               Cədvəl 1 
Novruzçiçəklərinin bitdiyi fitosenozun növ tərkibi 
 
Bitkilərin adları 
çoxluğu 
boyu 
faza 
Dastylis glomerata 
2 
12-15 
toxum 
Festuca gigantea 
1 
15-20 
vegetasiya 
Viola odorata 
seyrək 
4-8 
çiçək 
Trisutum pratensa 
seyrək 
5-7 
vegetasiya 
Primula macrocalyx 
2 
10-20 
çiçək 
Geranium pusillum 
1 
8-15 
sünbül 
Fragaria vesca 
seyrək 
4-6 
vegetasiya 
Trifolium campestre 
1 
4-6 
qönçə 
Bromus japonicus 
1 
13-15 
sünbül 

---

Novruzçiçəklərinin bitdiyi şərait nəmişli-varlı (D
2
) boz meşə qaratorpaqdır. Ümumi ərazi isə 
pöhrədən törəmiş palıd- vələs tipli kolluqlardan ibarətdir. İriçiçəklı novruzçiçəyi bitkisində inkişaf 
mərhələsi aşağıdakı kimidir: 
1. Vegetasiyaya başlaması                                            10.III – 15.III
 
2. Cücərtiyə oxşar inkişaf (toxum yanlığı yoxdur)       15.III – 20.III
 
3. Zoğun inkişafı və qönçələmə                                   25.III – 30.IV
 
4. Çiçəkləməyə qədər olan dövr                                    10.III – 25.III
 
5. Çiçəkləmə və toxum vermə dövrü                            20.III – 15.IV
 
6. Çiçəkləmənin qurtarması və toxumun yetişməsi      30.IV – 10.VI
 
7. Yetkinlik dövrü (inkişaf dayanır)                              15.VI – 20.VI
 
 
Göstərilən  mərhələləri  keçməklə  bitki  ömrünü  başa  vurur,  əsas  yerüstü  gövdə  (zoğ) 
quruyaraq məhv olur. Bitkinin yarpaqları və kökümsovları qalır və inkişaf etmirlər. 
Növbəti  yaza  kimi  sakitlik  dövrü  keçirir.  Növbəti  yazda  (mart-aprel  aylarında)  yenidən 
vegetasiyaya başlayır və  çiçəkləmə dövründə ətraf landşafta xüsusi gözəllik verir.