Ġssn 2222-7849 azərbaycan mġLLĠ elmlər akademġyasi

 
NƏTICƏLƏR  VƏ  MÜZAKIRƏ  
 
 
Kənd  təsərrüfatında  heyvandarlığın  inkişaf  etdirilməsi  üçün  bitkilərin  yem  məhsuldarlığının 
öyrənilməsinin  çox  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  dağlıq  bölgələrdə 
heyvandarlıq  təsərrüfatı  ilə  məşğul  olanlar  yem  tədarükünü  yay  və  payız  fəslinin  əvvəllərində 
görürlər [Şəkil 2, 3, 4, 5].  
Tədqiqat  obyekti  kimi  28  bölgədə  yem  istehsalı  öyrənilmişdir  (Şəkil  1).  Aparılmış 
araşdırmalar  nəticəsidə  müəyyən  edilmişdir  ki,  öyrənilən  ərazinin  Sərdabe  bölgəsində  quru  yem 
istehsalı  ən  yüksək  -  8390.4    kg/h  və  ən  az  quru  yem  istehsalı  isə  Neiyr  bölgəsində  -  734.6  kg/h  
qeid olunmuşdur. Öyrənilən ərazinin orta yem məhsuldarlığı 3974 kg/h təşkil edir (Cədvəl 1).  Bunu 
da  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müxtəlif  bölgələrin  bitkilərinin  yem  məhsuldarlığı  və  bitki  növlərinin 
tərkibi müxtəlifdir. Eyni zamanda, bitkilərin yem məhsuldarlığı  iqlim və torpaq şəraitindən, ərazinin 
dəniz səviyyəsindən hündürlüyündən də çox asılıdır.   
 Dağınıq  dağlıq  su-bataqlıq  şəraiti  xüsusilə  ekologi  cəhətdən  öyrənilməsi  az  diqqət 
mərkəzində  olmuşdur.  Dünya  səviyyəsində  isə  bu  məsələ  ilə  bağlı  tədqiqat  işləri  geniş  şəkildə 
həyata keçirilmişidir. 
 
Cədvəl 1. 
Savalan dağının su-bataqlıq bitkilərinin yem məhsuldarlığı. 
 
 
S/n 
 
Yem  istehsal olunan bölgələrin bitki örtüyünün 
formasiyaları  
Dəniz 
səviy. 
hünd. 
( m) 
 
Yem 
istehsalı 
 g/m2  
 
Yem 
istehsalı 
Kg/h 
 
1 
Pheleum phleoides L -Trifolium pratense L - 
Melilotus officinalis (L) Desr . 
1440 
500,568 
5005,68 
2 
Scirpus lacustris L - Festuca ovina L. 
1360 
626,08 
6260,8 
3 
Trifolium repens L.- Trisetum flavescens L. 
1889 
261,8 
2618 
4 
Eleocharis uniglumis R.Br- Ranunculus persicus DC. 
1898 
326,4 
3264 
5 
Eleocharis uniglumis R.Br  - Potentilla canescens 
Besser. 
1835 
659,592 
6595,92 
6 
Eleocharis uniglumis R.Br -  Origanum vulgar L.   
1840 
536,72 
5367,2 
7 
Eleocharis uniglumis R.Br - Trisetum flavescens L. 
1838 
506,776 
5067,76 
8 
Equisetum arvense L. - Hordeum violaceum 
Boiss.Ethuet. 
1730 
268,64 
2686,4 
9 
Eleocharis uniglumis R.Br- Polygonum alrestve 
C.A.Mey. 
1533 
288,04 
2880,4 
10 
Eleocharis uniglumis R.Br  - Poa  sp - Trifolium 
repens L.  
1784 
488,8 
4888 
11 
Cyperus  longus L - Poa trivialis  L-Eleocharis 
uniglumis R.Br   
2300 
261,6 
2616 

---

12 
Eremopoa persica (Trin)Roshev - Phleum  phleoides 
L.  
2905 
125,2 
1252 
13 
Eleocharis uniglumis R.Br - Mantha longifolia 
(L)Hudson- Trifolium pretense L. 
2480 
327,56 
3275,6 
14 
Hordeum violaceum Boiss.Ethuet  - Agropyron repens 
(L) P.Beauv. 
2400 
553,16 
5531,6 
15 
Eleocharis uniglumis R.Br- Lolium percicum 
Boiss&Hohen-Trifolium repens L. 
1660 
524,56 
5245,6 
16 
Trifolium repens L -Bromus tomentellus Boiss -
Hordeum violaceum Boiss.Ethuet.   
1644 
502,288 
5022,88 
17 
Trisetum rigidum L - Carex strigosa L - Trifolium 
repens L. 
1565 
73,464 
734,64 
18 
Carex orbicularis L - Carex divulsa L- Eremopoa 
persica (Trin) Roshev. 
1560 
218,96 
2189,6 
19 
Butomus umbellatus L - Aeluropus littoralis (Gouan) 
Parl - Artemisia fragrans Willd. 
1847 
428,4 
4284 
20 
Cynodon dactylon (L) Pers -  Artemisia fragrans 
Willd - Poa trivealis L.  
1829 
762,92 
7629,2 
21 
Eleocharis uniglumis R.Br  - Centurea iberica 
Trev.ex spreng. 
1866 
839,04 
8390,4 
22 
Eleocharis uniglumis R.Br - Plantago maritima L.  
1755 
501,84 
5018,4 
23 
Ornithogalum  sp. - Eleocharis uniglumis R.Br. 
2100 
207,2 
2072 
24 
Poa araratica Trautv - Hordeum violaceum 
Boiss.Ethuet  - Carex divulsa L.    
2223 
274,8 
2748 
25 
Carex divulsa L - Hordeum violaceum Boiss.Ethuet.   
2320 
419,96 
4199,6 
26 
Trifolium repens L - Poa pratensis L - Carex divulsa 
L. 
2378 
225,28 
2252,8 
27 
Carex nutans L - Carex divulsa L .   
2268 
141,52 
1415,2 
28 
Poa araratica Trautv - Hordeum violaceum 
Boiss.Ethuet  - Carex divulsa L.    
2668 
281,64 
2816,4 
 
 
ƏDƏBIYYAT 
 
1.
 
Ərdəbil  ərazisinin  inkişaf  planı.  Ərdəbil  əyalətinin  proqram  və  büdcə  təşkilatı  nəşriyyatı  , 
1999, 85 c. 
2.
 
Cabir  Şərifi.  Ərdəbil  regionunda  yarmbozqır  otlaq  çəmənliklərinin  tanınması, 
sinifləşdirilməsi  və  bitki  növlərinin  ekoloji  araşdırılması.  İran  Gülüstan  universitetinin 
nəşriyyati: 1997, c.64-79. 
3.
 
Əli-reza  Nəqinejad.  İranın  mərkəzi  Əlborz  dağının  su-bataqlıq  bitkilərinin  ekoloji 
araşdırılması. İran, Tehran universitetinin bioloji fakültəsinin nəşriyyatı: 2008. c. 173-179. 
4.
 
Cabir  Şərifi.  Ərdəbil  və  Astara  bölgələrinin  bitki  örtüyünün  ekoloji  analizi.  İranın 
meşəliklər və otlaqlar institutunun nəşriyyatı: 2009. 90 c. 
5.
 
Aziz  Cavanşir.  Savalan  dağının  ekoloji  və  iqlim  məlumatı.  Təbriz-Cəhadsazəndəgi 
nəşriyyatı: 1990. c. 42-63. 
6.
 
Mohəmməd  Rəza  Moqdəm.  Iranın  otlaqları  və  dağlıqotlaqları.  Tehran  universitetinin 
nəşriyyatı: 2370- 1999, c. 177-182. 
7.
 
Cabir  Şərifi.  Otlaqların  qorunmasının  yem  istehsalının  yaxşılaşdırılmasına  təsirinin 
araşdırılması. İranın meşəliklər və otlaqlar institutunun nəşriyyatı: 258-2001. 120 c.                  
8.
 
Mansur  Mesqaqi.  İranın  dağlıqotlaqları.  İmam  Reza  universitetinin  nəşriyyat:  İSBN  964-
6582-05-2, 2004. c. 99-104.   

---

9.
 
Mosa  Akbərlu.  İranın  qərbi  Azərbican  əyaləti  səhəsində,  çəmənlər  örtüyünün  ekoloji 
araşdırılması. İran Gülüstan universitetinin nəşriyyatı: 2009. c. 38-45. 
 
 
Şəkil 2. Su-bataqlıq ərazisindən bir görünüş 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 3. Savalan dağının otlaq və çəmənliklərində yem  istehsalı