Statistika deganda
Ўрганилаётган статистик тўпламни ўзгарувчан белгилари бўйича умумлаштириб таърифлайдиган кўрсаткичлар ўртача миқдорлар деб аталади
Yüklə 151 Kb.
|
|
Ўрганилаётган статистик тўпламни ўзгарувчан белгилари бўйича умумлаштириб таърифлайдиган кўрсаткичлар ўртача миқдорлар деб аталади.
O’rtalashtirilayotgan belgilar birliklari bir emas, bir necha marta takrorlansa, u holda o’rtacha miqdor qaysi formula bo’yicha hisoblanadi? Quyidagi formulalarning qaysi biri tortilgan arifmetik o’rtacha miqdor formulasi hisoblanadi? Agar o’rganilayotgan belgining alohida qiymatlari o’zgarmagan holda ularning uchrashish sonlari (f) 5 marta kamaytirilsa, unda o’rtacha miqdor…#O’ZGARMAYDI Agar belgining alohida miqdorlarini 5 birlikka oshirsak, unda o’rtacha miqdor…# 5 BIRLIKKA TENG Belgining alohida miqdorlari bilan ularning o’rtacha darajasi o’rtasidagi tafovutlarning yig’indisi doimo…#0GA TENG Qaysi holatlarda oddiy va tortilgan arifmetik o’rtachalar o’zaro teng bo’ladi? Agar barcha vaznlarni qandaydir doimiy miqdorga kamaytirsak, u holda o’rtacha miqdor... #O’ZGARMAYDI Garmonik o’rtacha tortilgan formulasi qanday ko’rinishga ega? Uchta fermer xo’jaligida bug’doyning yalpi hosili (jami ekin maydonidan olingan hosil) va hosildorligi (bir gektarga to’g’ri keladigan hosil miqdori) to’g’risida ma’lumotlar mavjud bo’lsa, barcha fermer xo’jaliklari bo’yicha o’rtacha hosildorlikni aniqlashda o’rtachaning qaysi turidan foydalaniladi? #O’RTACHA GARMONIK TORTILGAN Belgining barcha miqdorlarini 2 martaga kamaytirsak, belgi dispersiyasi qanday o’zgaradi? #2MARTAGA KAMAYADI Variatsiya kengligi # белгининг энг катта ва кичик ҳадлари орасидаги фарқ (тафовут) тушунилади ва у қуйидагича aниқланади: R=ХmaxХmin белгининг энг катта ва кичик ҳадлари орасидаги фарқ (тафовут) Variatsiya koeffitsienti quyidagi qaysi formula orqali aniqlanadi? O’rtacha chiziqli tafovut qaysi formula bilan aniqlanadi? # O’rtacha chiziqli chetlanish variantalar bilan o’rtacha farqining variantalar soniga nisbatidir Variatsiya kengligi – Muqobil belgining dispersiyasi qanday hisoblanadi? Tanlama to’plamga birliklarni tanlab olinish tartibi qanday bo’ladi? Bosh to’plamdan birliklarni tanlab olish Tanlama kuzatish Takrorlanuvchi usulda o’rtacha reprezentativ xato o’rtacha uchun qanday aniqlanadi? Takrorlanmaydigan usulda o’rtacha reprezentativ xato o’rtacha uchun qanday aniqlanadi? Takrorlanmaydigan usulda yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xato o’rtacha uchun qanday aniqlanadi? Takrorlanuvchi usulda yo’l qo’yilishi mumkin bo’lgan xato o’rtacha uchun qanday aniqlanadi? Belgilar o’rtasidagi bog’lanishlar xarakteriga qarab bog’lanish qaysi ko’rinishda bo’ladi ? Yo’nalishlarning o’zgarishiga qarab bog’lanish qaysi ko’rinishda bo’ladi? Korrelyatsiya koeffitsientining qiymati qaysi oraliqda o’zgaradi ? regressiya tenglamasi qanday nomlanadi? regressiya tenglamasi qanday nomlanadi? regressiya tenglamasi qanday nomlanadi? Regressiya tenglamalaridagi X qaysi ko’rsatkichni bildiradi? Regressiya teenglamasidagi Y qaysi ko’rsatkichni bildiradi? Dinamika qatorlari deb ...... aytiladi? Momentli (paytli) dinamika qatorlari deb nimaga aytiladi. Davriy dinamika qatorlariga misol keltiring Statistikada indeks so’zi nima ma’noni anglatadi? – bu qaysi indeks? bu qaysi indeks? Quyidagi indekslardan qaysi biri narxning individual indeksidir? – bu qanday indeks? Statistikada indeks deganda ………… tushuniladi. “Statistika” termini kim tomonidan muomalaga kiritilgan Biror ob’ektlar to‘plamida sodir bo‘lgan voqea, harakat natijasi – Ob’ektlar to‘plamida sodir bo‘lgan voqealar oqimi va uning xarakteri, ularning rivojlanish darajalari, to‘plama hodisalar kechishidagi (harakatidagi) o‘zgarishlar – O‘rganilayotgan ommaviy hodisalar haqida boshlang‘ich ma’lumotlarni to‘plash jarayoni - Statistik kuzatishga qo‘yiladigan 3 ta talab, bular – Quyidagilardan qay biri statistik kuzatish tarkibiy elementlari tarkibiga kirmaydi O‘rganilayotgan hodisalar va jarayonlar, ya’ni korxonalar va tashkilotlar, xo‘jaliklar, kishilar, oilalar, uy xo‘jaliklari, va hokazolarni ularning faoliyati jihatidan qaralgan to‘plami –## KUZATISH TO’PLAMI O‘rganilayotgan hodisalar haqidagi ma’lumotlarni qayd qiladigan va to‘playdigan yuridik yoki jismoniy shaxslar – #KUZATISH OBYEKTI Kuzatilayotgan ob’ektning mustaqil bo‘linmas tarkibiy unsuri, birligi---- #KUZATISH BIRLIGI Kuzatish jarayonida javoblar olinishi lozim bo‘lgan savollar to‘plami (ro‘yxati) -#KUZATISH DASTURI Kuzatish dasturida ko‘zlangan belgilarni bir xil talqin etish va tushunishni ta’minlaydigan ko‘rsatmalar majmuasi - Kuzatish ma’lumotlari qayd qilinadigan hujjat Hodisani hisobga olish, qayd qilish tenglashtirilgan muayyan payt, bu - #KIRITISH FURSAT Quyidagilardan qay biri tashkiliy va moliyalashtirish jihatidan statistik kuzatish turlariga kirmaydi? Voqealar sodir bo‘lishini qayd qilish vaqtiga qarab statistik kuzatish turlari - #UZLUKSIZ KUZATISH, FURSATLIY KUZATISH, BIR YOLDA KUZATISH Voqea ro‘y berishi bilanoq uni qayd qilish (hisobga olish) - #UZLUKSIZ KUZATISH Voqea sodir bo‘lgandan so‘ng ma’lum vaqt o‘tganda uni qayd qilish va kuzatishlarni teng vaqt oralig‘ida takrorlab turish - #FURSATLIY DAVRIY KUZATISH Qandaydir masalani echish maqsadida zaruriyat tug‘ilgan hollarda turli muddatlarda qayta amalga oshirilib turadigan kuzatish - ##BIR YOLDA KUZATISH O‘rganilayotgan to‘plam birliklarini o‘z ichiga qamrab olishiga qarab statistik kuzatish turlari, bu - #YOPASIGA KUZATISH To‘plamning hamma birliklari haqida ma’lumot to‘plash - #YOPASIGA KUZATISH Korxona va tashkilotlar faoliyati haqidagi ma’lumotlarni muntazam ravishda belgilangan tartibda va vaqtda olishni ta’minlovchi kuzatish turi - #XISOBOT Maxsus respondentlarni yollab hodisalar haqida boshlang‘ich ma’lumotlarni muntazam yoki vaqtma-vaqt qayd qilish yo‘li bilan to‘plash jarayoni - #JORIY MAXSUS TEKSHIRISHLAR Savolnomalar yordamida iqtisodiy holatni tahlil qilish va qisqa muddatli iqtisodiy istiqbolni belgilash uchun savol-javob yo‘li bilan tadbirkorlar-dan ma’lumotlar to‘plash - #BIZNES TEKSHIRISHLAR Ma’lumotlarni to‘plash jarayoniga xos xatolar - #KUZATIH XATOLARI Kuzatish xatolari ikki turga bo‘linadi, ya’ni #MUNTAZAM HATOLAR Muntazam xatolar ikki xil bo‘ladi, ya’ni - #O’LCHOV XATOLARI va XUSUSIY XATOLAR Tanlama kuzatish natijasida to‘plangan ma’lumotlarga asoslanib aniqlangan umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlarni tekshirayotgan bosh to‘plamning aynan shunday haqiqiy ko‘rsatkichlaridan farqi - #REPREZENTATIV XATOLAR O‘rganilayotgan hodisalarni muhim belgilariga qarab bir xil (turdosh) guruhlar birlashtirish - #STATISTIK GURUXLASH Guruhlash maqsad va vazifalariga qarab uch turga bo‘linadi, ya’ni #ANALITIK, TUZILMAVIY, TIPOLOGIK, O‘rganilayotgan hodisalar to‘plamini sotsial-iqtisodiy tiplarga taqsimlash orqali shakllantirilgan guruhlash - #TIPOLOGIK GURUXLASH Bir belgi asosida to‘plam tizilishini tasvirlovchi taqsimot qatori - #TUZILMAVIY GURUHLASH Belgilar orasidagi o‘zaro bog‘lanishlarni tasvirlovchi guruhlash - #ANALITIK GURUXLASH Analitik guruhlashda ikki toifadagi belgilar ishtirok etadi, bular - #OMIL BELGI va NATIJAVIY BELGI Birlamchi guruhlashlar bilan bir qatorda ularning natijalarini qayta ishlash yo‘li bilan tuziladigan guruhlash - #IKKILAMCHI GURUXLASH Statistik ma’lumotlarni yaqqol, ixcham va umumlashtirib taqdim etish usuli -#JADVAL O‘rganilayotgan ob’ektlar va ularning ko‘rsatkichlari birma bir ro‘yxat ko‘rinishida yozilgan jadvallar - #ODDIY JADVAL O‘rganilayotgan ob’ektlarni bir belgi asosida guruhlash natijalarini ifodalaydigan jadval – #GURUHLI JADVAL Ega qismida ob’ektlarni ikkita va undan ortiq belgilari asosida guruhlash natijalarini aks ettiradigan jadval - #KOMBINATSION JADVAL Statistik jadval ixcham va ko‘rimli chiqishi uchun amal qilish kerak bo‘lgan qoidalar qay biri ##jadval hajmi katta bo’lmasligi, umumiy nom jadval ega va kesimlari mazmunli ifodalanishi, bir biriga bog’liq ko’rsatkichlar birin ketin ifodalanishi, ma’lumotlar bir xil aniqlikda ifodalanishi, shartli belgilashga e’tibor qaratilishi Statistik ma’lumotlarni ta’sirchan va jozibali qilib tasvirlaydigan geometrik shakl bu - #GRAFIK Statistik ma’lumotlarni geometrik shakllar yordamida tasvirlash – #DIAGRAMMA Ma’lumotlar shartli belgilarini geografik kartalarga tushirish yo‘li bilan tasvirlansa, bu - #KARTOGRAMMA Diagramma va kartogramma aralashmasi - #KARTIODIAGRAMMA Statistik grafik tarkibiy qismlarini sanab bering #grafik maydon, geometric belgilar, koordinatalar tizimi, masshtab va shkala, grafik eksplikatsiya Ma’lum makon va zamon sharoitida ommaviy hodisa va jarayonlarning holatini, rivojlanishini, tuzilishini, o‘zaro bog‘lanishlarini ifodalovchi me’yor – #STATISTIK KO’RSATKICH ... o‘rganilayotgan hodisalar va ularning belgilarini bir xilligini, monandligini, o‘xshashligini ifodalaydi, hodisalar va ularning belgilarining ko‘lami, soni, hajmi, darajasi makon va zamonda taqsimlanish shaklida namoyon bo‘ladi. #MUTLAQ KO’RSATKICH Nisbiy dinamik miqdor qanday usullarda aniqlanadi #BAZISLI va ZANJIRLI Mutlaq ko‘rsatkichlar qanday o‘lchov birliklarida ifodalanishi mumkin: #NATURAL,QIYMAT,SHARTLI,MEHNATNI O’LCHASH Reja topshirig‘i nisbiy ko‘rsatkichi qanday aniqlanadi # Rejaning bajarilishi nisbiy ko‘rsatkichi qanday aniqlanadi # Intensivlik (jadallik) nisbiy ko‘rsatkichi qanday aniqlanadi # Яъни бир ҳодисани бошқа ҳодисадаги зичлигини аниқлаш орқали Taqqoslash nisbiy miqdori qanday aniqlanadi # Tuzilmaviy nisbiy miqdor qanday aniqlanadi ## Geometrik o‘rtacha miqdor formulasi ## To‘plamdagi bir qismni 2-boshqa qismga bo‘lish orqali aniqlangan ko‘rsatkich - #KOORDINATSIYA NISBIY MIQDOR Oddiy garmonik o‘rtacha miqdor formulasi ## Tortilgan garmonik o‘rtacha miqdor formulasi ## O‘rtacha kvadratik miqdor qanday aniqlanadi, formulasi ## To‘plamda eng ko‘p uchraydigan belgi qiymati #MODA Intervalli qatorda modani aniqlash formulasi ## To‘plamni teng ikki qismga bo‘luvchi belgi qiymati #MEDIANA Medianani aniqlash formulasi (intervalli qatorlarda) ## Agar to‘plam har bir birligining barcha qiymatlari ma’lum bo‘lsa odatda qaysi o‘rtacha miqdor formulasidan foydalaniladi #O’RTIQCHA ARIFMETIK MIQDOR To‘plam birliklari umumiy natijalari ma’lum va qolgan ayrim ko‘rsatkichlar noma’lum bo‘lsa qaysi o‘rtacha miqdordan foydalaniladi #O’RTACHA GARMONIK MIQDOR Dispersiya, variatsiya ko‘rsatkichlari va texnik masalalarda qaysi o‘rtacha miqdordan foydalaniladi #O’RTACHA KVADRATIK MIQDOR Dinamik o‘sish sur’atlarida qaysi o‘rtacha miqdordan foydalaniladi #O’RTACHA GEOMETRIK MIQDOR O‘zaro qarama-qarshi omillar ta’sirida bo‘lgan, bir turli birlikdan tashkil topgan miqdoriy o‘zgarishlar – #VARIATSIYA Belgining eng katta va kichik hadlari orasidagi farq (tafovut) #VARIATSION KENGLIK O‘rtacha chiziqli chetlanish ( ) formulasi intervalli qatorlar uchun qanday Variantlar bilan o‘rtachani farqi kvadratlari yig‘indisining variantlar soniga nisbati #O’RTACHA KVADRATIK CHETLANISH (DISPERSIYA) Dispersiyaning oddiy qatorlar uchun formulasi Dispersiyaning tortilgan (intervalli) qatorlar uchun formulasi O‘rtacha kvadrat chetlanishning kvadrat ildizdan chiqarilgan miqdori -#ORTACHA KVADRATIK CHETLANISH O‘rtacha kvadratik tafovutning ( ) o‘rtacha miqdorga ( ) nisbati #VARIATSIYA KAIFITSIENTI Muqobil (alternativ) belgi bo‘yicha dispersiya formulasi Ossillyasiya koeffitsienti formulasi Nisbiy chiziqli chetlanish koeffitsienti formulasi Detsil koeffitsienti formulasi Bosh to‘plamdan birliklarni tanlab olish qoidalariga qarab qanday usullarni bilasiz#TASODIFIY, MEHANIK,SERIALI,KOMBINATSIYALASHGAN,TIPIK Statistikada o‘rganilishi lozim bo‘lgan to‘plamdan zaruriy miqdordagi birliklarning maxsus usullar bilan tanlab olinishi va ularning butun (bosh) to‘plamga tarqatilishi #TANLANMA KUZATUV Agar to‘plamning har birligi uchun tartib raqamli jeton yoki bilet tayyorlanib, keyin ulardan tasodifiy tartibda to‘plam birligining kerakli bo‘lgan miqdori (birligi) saralab olinsa, bu tanlama #TASODIFIY TANLANMA Umumiy to‘plam birliklari tasodifiy belgi bo‘yicha hajm jihatidan teng bo‘lgan guruhlarga bo‘linib, keyin ma’lum qoidaga ko‘ra, har bir guruhdan bittadan birlik ajratib olinsa, bu #MEHANIK TANLANMA O‘rganilayotgan to‘plam birliklari muhim, tipik belgi bo‘yicha sifat jihatdan bir xil, bir turdagi guruhlarga bo‘linib, keyin har qaysi guruhdan tasodifiy usul bilan birliklar tanlanadi. Bunda asosiy shart saralab olingan qism tanlama guruhining bosh to‘plamdagi salmog‘iga proporsional ravishda bo‘lishi kerak. bu tanlama ...#TIPIK(rayonlashtirilgan) to‘plamning alohida birliklari emas, balki tasodifiy yoki mexanik usulda tanlangan bir butun guruhlari (seriyalar, uyalar) olinsa, bu #seriali tanlanma Agar har bir tanlab olingan birlik yoki seriya bosh to‘plamga qaytarilib tanlama davom ettirilsa, bu ...#takrorlanadigontanlanma Agar har bir tekshirilgan birlik ajratib olinsa va to‘plamga qaytarilmasa bunday tanlama - #TAKRORLANMAYDIGON TANLANMA Tasodifiy takrorlanuvchi tanlamada o‘rtacha salmoq (vazn) uchun o‘rtacha xatoni aniqlash formulasi Tasodifiy takrorlanmaydigan tanlamada o‘rtacha salmoq (vazn) uchun o‘rtacha xatoni aniqlash formulasi Ijtimoiy hodisa va jarayonlarning vaqt bo‘yicha o‘zgarishini tavsiflovchi sonlar qatori, bu – Dinamik qatorda 2 element ishtirok etadi, bular – 1) vaqt ko'rsatkichi (g); 2) o'rganilayotgan hodisaning rivojlanish darajalari (y).Dinamika qatorida ma'lum vaqt sanalari yoki alohida davrlar vaqt ko'rsatkichi sifatida harakat qilishi mumkin. Dinamik qatorlarni tuzishda qaysi qoidalarga amal qilish kerak? Maxsus taqqoslagichlar (vazn) yordamida joriy va o‘tgan davrlar uchun hisoblangan to‘plamlarni o‘zaro taqqoslash natijasi - Agar narx va mahsulot fizik hajm indeksini ko‘paytirsak, qanday indeks hosil bo‘ladi? Reja topshirig‘i va reja bajarilishi nisbiy ko‘rsatkichlarini ko‘paytirsak qanday ko‘rsatkichga ega bo‘lamiz? Agar Andijon viloyati bo‘yicha sanoat tovarlari tovar aylanmasi indeksi 2021 yilda 1,20 ni, mahsulot miqdori (fizik hajm) indeksi 1,10 ni tashkil etgan bo‘lsa, narx indeksi qanchaga teng bo‘lganligini aniqlang? Agar Andijon viloyati bo‘yicha sanoat tovarlari narx indeksi 2021 yilda 1,20 ni, mahsulot miqdori (fizik hajm) indeksi 0,90 ni tashkil etgan bo‘lsa, tovar aylanmasi indeksi qanchaga teng bo‘lganligini aniqlang? Agar Andijon viloyati bo‘yicha sanoat tovarlari tovar aylanmasi indeksi 2021 yilda 1,10 ni, narx indeksi 0,90 ni tashkil etgan bo‘lsa, mahsulot miqdori (fizik hajm) indeksi qanchaga teng bo‘lganligini aniqlang? 2022 yildagi narx indeksi – 1,1 ga teng bo‘lgan va o‘tgan yili ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi 100 mlrd so‘mga teng bo‘lgan. O‘tgan yilgi ishlab chiqarilgan mahsulotlar 2022 yil narxlarida qanchaga teng bo‘ladi?#110mlrd 2022 yildagi narx indeksi – 1,2 ga teng bo‘lgan va joriy yili ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi 120 mlrd so‘mga teng bo‘lgan. 2022 yilgi ishlab chiqarilgan mahsulotlar 2021 yil narxlarida qanchaga teng bo‘ladi? #100mlrd Agar kompyuter ishlab chiqarish sohasi bo‘yicha hisoblangan dispersiya 100 ga, o‘rtacha ishlab chiqarish ko‘rsatkichi – 200 ga teng bo‘lsa, variatsiya koeffitsientini aniqlang. #5 Agar 3 son berilgan bo‘lsa: 1, 2, 3. Ushbu sonlarning o‘rtacha arifmetik miqdori o‘rtacha garmonik miqdoridan necha foizga farq qiladi? Agar 3 son berilgan bo‘lsa: 1, 2, 3. Ushbu sonlarning o‘rtacha arifmetik miqdori o‘rtacha kvadratik miqdoridan necha foizga farq qiladi? #43% Firma 2022 yilda o‘z ishlab chiqarishini 500 mln so‘mga etkazishni mo‘ljal qilgan. Amalda esa ishlab chiqarish hajmi 450 mln so‘mni tashkil etdi. Reja topshirig‘i qanchaga bajarilgan/ bajarilmagan? 90% ga bajargan 10%zini bajara olmagan Agar korxona o‘sish sur’ati 130 foizni, reja topshirig‘i 1,20 foizni tashkil etgan bo‘lsa, korxona rejasi qanchaga bajarilganini toping. #108.3 Agar 01.01.2021 yilda aholi soni 5,0 mln kishi, 01.01.2022 yilda 7,0 mln kishini tashkil etgan va 2022 yilda jami 12 mlrd kV elektroenergiya istemol qilingan bo‘lsa, 2022 yilda aholi jon boshiga oyiga qancha elektroenergiya iste’mol qilinganini toping. #(12mlrd /12)/7mln =142.8 yoki 143 Agar 2022 yilda yalpi ichki mahsulot jon boshiga 3000 AQSH doll., 2021 yilda 2000 AQSH doll.ni tashkil etgan va narx indeksi 1,20 ga teng bo‘lgan bo‘lsa, aholi turmush darajasi real holda qanchaga oshganini aniqlang. Yüklə 151 Kb. Dostları ilə paylaş:
|