“Statistika tarmoqlar va sohalar” kafedrasi

 
1.2. Iqtisodiyotda ishlab chiqarish xarajatlarining turlari
 
Iqtisodiy xarajatlar tahlili iqtisodiy nazariya va amaliyotning muhim qismidir. U 
resurslardan eng samarali foydalanishni aniqlash va eng foydali ishlab chiqarish 
vositalarini aniqlash uchun ishlatiladi. Iqtisodiy xarajatlar turli ishlab chiqarish 
usullarini solishtirish va turli siyosat va strategiyalar samaradorligini baholash 
uchun ham qo'llaniladi. 
Iqtisodiy xarajatlarning har xil turlarini tushunish juda muhim, chunki ular 
bizga asosli qarorlar qabul qilishda yordam beradi, ayniqsa biznes va iqtisodiyotda. 
Xarajatlar
1.Iqtisodiy yoki har qnday aniq bir turdagi
mahsulotni ishlab chiqarish uchun boshqa
tur mahsulotdan voz kechib qilinadigan
xarajatlar
Tashqi xarajatlar
Ichki xarajatlar
2.Umumiy xarjatlar - TC
3.O’rtacha
xarajatlar
Doimiy xarajatlar - TFC
O’zgaruvchan
xarajatlar - TVC
O’rtacha
doimiy xarajatlar - AFC
O’rtacha o’zgaruvchan
xarajatlar - AVC
O’rtacha
umumiy xarajatlar - ATC

---

8 
1-chizma. Xarajat turlari.
4
Mutaxassislar xarajatlarga turli nuqtai nazardan turlicha qaraydilar. 
Buxgalterlar firmalarni faoliyatiga aktiv va passiv nuqtai nazardan baho berib 
firmaning faoliyatni baholaydi. Iqtisodchi va raxbarlar esa firmalarning kelajagi 
bilan qiziqqan holda xarajatlarga ishlab chiqarishni samaradorligini uzluksiz olib 
borish nuqtai nazaridan qaraydi xarajatlar turlicha bo’ladi. Xaqiqiy xarajatlar, 
maxsulot ishlab chiqarish qilingan barcha xarajatlar kiradi. Masalan: ish xaqi, 
amortizasiya xarajatlari va boshqalar.
Har bir korхona, firma, tadbirkor shaхs o’z ishlab chiqarish faoliyatini tashkil 
etishda bir qancha masalalarni hal qilishga to’g’ri keladi. Jumladan, qancha xom-
ashyo sotib olish kerak, qancha ishchi yollash lozim, qancha ishlab chiqarish 
vositalari lozim va hakozo. Mana shunga o’хshash masalalarni 3 guruхga taqsim 
etish mumkin.