Statistikada statistikaliq baqlaw formasin tan’law ma’seleleri

Statistikada statistikaliq baqlaw formasin tan’law ma’seleleri

Statistikaliq baqlaw statistikaliq tekseriwlerdin’ birinshi basqishi esaplanadi. Ol ko’rkem statistiaksinin’ tiykari , g’alabaliq ha’diyse ha’m processlerdi u’yreniwdin’ en’ za’ru’r ha’m juwapkershilikli da’wiri esaplanadi, sebebi tekseriwdin’ baslang’ish na’tiyjesi baqlaw na’tiyjesinde toplang’an mag’liwmatlarg’a baylanisli.

Statistikaliq baqlaw qansheli darejede duris ha’m teren’ sho’lkemlestirilse, aqibette tekseriw na’tiyjeleri aniq ha’m maqsetke juwap bere alatug’in boladi.

Statistikaliq baqlaw din eki tu’ri bar. Olar statistikaliq esabat tu’rinde ha’m arnawli statistikaliq baqlaw tu’rinde.

Statistikaliq baqlawdin’ formalarin tan’law arqali karxanalar haqqinda mag’liwmatlar toplay alamiz. Biraq ha’diyseni u’yreniw toliq, jeterli, aniq boliwi statistikaliq baqlaw formasin tan’lawimizg’a baylanisli.

Professor Y.Abdullaev« Arnawli sho’lkemlestirilgen statistikaliq baqlaw- bul mag’liwmatlardi dizimnen o’tkeriw, bir jola esap ha’m ha’r tu’rli tekseriwlerdi esap ha’m ha’r tu’rli tekseriwlerdi sho’lkemlestiriw usili menen toplawdan ibarat. Sonday socialliq ha’diyse ha’m processler bar, olar haqqinda esabat aliwdi jolg’a qoyip bolmaydi. Misali bazar ekonomikasi sharayatinda sawdadag’i baha, shan’araq byudjeti , ol yamasa bul mashqalalar boyinsha jamaa’t pikirin biliw, xaliq dizimin o’tkeriw siyaqlilar».¹

Professor X.A.SHodiyev «Statistikaliq esabat statistikaliq baqlawdin’ tiykarg’i tu’ri esaplanadi. Onin’ mag’liwmatlari ekonomikani basqariwda tiykarg’i derek bolip xizmet etedi, yag’niy xaliq xojalig’inin’ ha’m onin’ tarmaqlarinin’ o’siw da’rejelerin aniqlawda ha’m oni analiz qiliwda ha’mde keleshekte rejeler du’ziwde tiykar esaplanadi. Biraq onda o’mir ushin za’rur bolg’an ayrim mag’liwmatlar , jumisshi ha’m xizmetkerlerdin’, fermer ha’m shirket xojaliq ag’zalarinin daramatlari siyaqli mag’liwmatlar statistikaliq esabatlarda ko’rinbeydi».²

Professor X.A.SHodiyev aytqaninday karxana haqqinda statistikaliq mag’liwmat toplaw ushin statistikaliq baqlawdin’ esabat tu’rin qollaniw kerek.

Esabat karxana ha’m sho’lkemler iskerligi haqqindag’i mag’liwmatlardi turaqli tu’rde belgilengen ta’rtipte ha’m waqtinda aliwdi ta’miynleytug’in baqlaw tu’ri esaplanadi. O’zbekistan Respublikasi« Ma’mleket Statistikasi haqqinda»g’i Nizamg’a muwapiq respublika territoriyasinda jaylasqan ha’m yuridikaliq maqamg’a iye bolg’an barliq karxanalar ha’m sho’lkemler, olardin’ mu’lkiy ha’m sho’lkemlestiriwshili-huquqiy tu’rine qaramastan, o’z iskerligi haqqinda aniq ha’m toliq mag’liwmatlardi belgilengen da’stu’rde , ta’rtipte ha’m mu’ddette tiyisli ma’mleket statistika sho’lkemlerine usiniwg’a ma’jbu’r.

Statistikaliq esabattin’ tiykarg’i waziypasi xaliq xojalig’in rawajlandiriw bouinsha ko’zlengen rejelerdin’ orinlaniwi u’stinen qadag’alaw alip barur za’ru’r delingen.

Ha’r bir statistikaliq esabatta to’mendegi u’sh tu’rdegi mag’liwmatlar keltiriledi.

• 
  ag’imdag’i da’wirde erisilgen ko’rsetkishler;
  
• 
  ag’imdag’i da’wir rejelerinde ko’zlengen tapsirmalar;
  
• 
  o’tken da’wirde haqiyqatta erisilgen ko’rsetkishler.
  

Ha’r bir esabat tu’ri to’mendegilerdi o’z ishine aladi:

• 
  esabattin’ ati ha’m nomeri;
  
• 
  tastiyiqlang’an waqti;
  
• 
  usinilatug’in ma’nzili;
  
• 
  qaysi da’wir ushin du’zilip atirg’ang’anlig’i ha’m qashan jiberiliw kerekligi;
  
• 
  esabatti jiberip atirg’an sho’lkemnin’ ma’nzili,
  
• 
  o’lshem birlikleri
  
• 
  karxana basliqlarinin’ imzasi ha’m mo’r basilg’an sa’ne.
  

Menin’ pikirimshe statistikaliq baqlawdin’ statistikaliq esabat formasi karxana, onin’ finansliq jag’dayi, karxana haqqinda toliq, isenimli mag’liwmatti aliw ushin tan’lasaq keleshekte jobalar du’ziw ushin tiykar bola aladi.

1^ Yo.Abdullaev. Statistika Nazariyasi.T.:2002, 47-b

2^X.A.Shodiyev Statistika. Oqiw qollanba.T.: 2006