Sual Azərbaycan iqtisadiyyatında iqtisadi islahatların səmərəliliyi. Azərbaycan iqtisadiyyatmm «keçid dövründə»

Daxili milli məhsul anlayışı. 

Daxili milli məhsul milli iqtisadiyyatın və milli hesablar sisteminin mühüm 

göstəricilərindən biridir. İstər maddi, istərsə də qeyri-maddi istehsal sahələrində 

milli istehsalçıların istehsal fəaliyyətinin son nəticəsini xarakterizə edir, onların 

son istehlak üçün əmtəə və xidmətlər istehsalı üzrə yaratdığı əlavə dəyərin 

həcmi ilə ölçülür. Mahiyyətcə daxili milli məhsul əlavə edilmiş dəyərdir. Bu 

məbləğ bütün milli istehsalçıların yalnız ölkə daxilində milli kapitallarla əlavə 

edilmiş dəyər hissəsini cəmləməklə əldə edilir. Burada xaricilərin qoyduqları 

kapitalların dəyər hissəsi hesaba alınmır. Daxili milli məhsulu hesablamaq üçün 

ÜMM-dən xaricilərin (xarici rezidentlərin) kapitalları ilə əlavə edilmiş dəyəri 

çıxmaq lazımdır. Daxili milli məhsuldan istifadə edilməsi (xərclər üsulu) mallar 

və xidmətlərin son istehlakını, milli kapitalın ümumi yığımını, yerli dövriyyə 

---

 

51 

 

vəsaitləri ehtiyatlarının dəyişməsini, milli istehsal mallarının və xidmətlərin 

ixrac və idxal saldosunu özündə birləşdirir. Əvvəlki dövrlərlə müqayisədə 

hesabat dövründə DMM-in fiziki həcmi indeksini hesablamaq üçün onu DMM-

in əvvəlki dövrdəki kəmiyyətinə bölmək lazımdır. DMM-in fiziki həcmi indeksi 

uzun müddət üçün hesablanarkən zəncirvarı indekslər metodu tətbiq edilə bilər. 

Daxili milli məhsul inzibati-ərazi xüsusiyyətlərinə əsasən hesablanır. Bu 

xüsusiyyətə görə ölkə ərazisində yerləşən milli istehsal müəssisələrinin (həm 

dövlət və həm də xüsusi) buraxdığı məhsulların xarici kapitallarla birgə işləyən 

milli kapitalların məhsul buraxılışındakı payını ifadə edən ümumi dəyəri 

müntəzəm hesablanır. Milli iqtisadiyyatın, milli hesablar sisteminin yuxarıda 

qeyd etdiyimiz ÜMM və DMM kimi əsas göstəriciləri dünyanın bir çox 

ölkələrində iqtisadiyyatın daha konkret göstəriciləri kimi qəbul edilir. Ümumi 

milli məhsulla (ÜMM) ümumi daxili məhsulun (ÜDM) müqayisəsi diqqəti cəlb 

edir. Ümumi milli məhsul ümumi daxili məhsuldan ölkənin resurslarının xaricdə 

istifadə olunmasından (xarici ölkələrə kapital qoyuluşu, orada mövcud olan 

mülkiyyətdən ölkəyə gətirilmiş mənfəət, xaricdə işləyən işçilərin əməkhaqqı) 

alınan gəlirlər qədər çox, xarici ölkə vətəndaşlarının bu ölkədən apardıqları 

uyğun gəlirlər qədər azdır. İqtisadçıların hesablamalarına görə Qərbin bazar 

iqtisadiyyatlı ölkələrində ÜMM ilə ÜDM arasında fərq 1-3 faiz həddindədir.