Suleyman-m teze qxd

mühazirə, məruzə, çıxış, məqalə, məktub, məlumat 
və s. şəkillərdə 
təzahür tapır. Mənələji nitq müxtəlif məqsəd və məzmunda əlur. 
Burada danışma, dinləmə, oxuma proseslərində məlumat vermə, 
inandırma, öyrətmə, təbiət və cəmiyyət hadisələri haqqında nəzəri 
bilikləri çatdırma, insanın daxili hiss və həyəcanını ifadə etmə və s. 
kimi hallar əhatə əlunur. Bu zaman danışan şəxs öz elmi, nəzəri, 
faktiki düşüncələrini də, oxuyub mənimsədiyi məsələləri də şərh və 
ya izah edir. Deməli, şəxsin fikir və mülahizələri öz fərdi 
düşüncələrinin məhsulu da əla bilər, özünə qədər deyilmiş və ya yazıl- 
mışlann onun tərəfindən, özünəməxsus tərzdə səsləndirilməsi 
49 

---

aktı da ola bilər. Bu baxımdan öz monoloji nitqini quran şəxs özünün 
hansı missiyanı yerinə yetirəcəyini, hansı vəzifə daşıdığını nəzərə 
almaqla nitqini kimə, ya kimlərə ünvanlayacağını, harada çıxış 
edəcəyini və nitqinə nə qədər vaxt aynIdığmı dəqiq bilməlidir. İfadə 
edəcəyi fikrin, mövzunun həcm və xarakterini müəyyənləşdirməli, 
müraciət forması və dil materialı seçməli, dinləyicilərinin səviyyəsini, 
eləcə də danışacağının onlara necə təsir edəcəyini təsəvvüründə 
canlandırmalı, dinləyicilərin reaksiyasına özünü hazırlamalıdır. 
Monoloji nitq danışandan yüksək nitq mədəniyyəti, rabitəli 
danışıq qabiliyyəti tələb edir. Təlim-tədris müəssisələrində monoloji 
nitqin öyrənilməsində hər hansı bir mövzunun və ya mətnin nəql 
edilməsi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Biliklərin möhkəmləndirilməsində 
bu, başlıca, ilkin mərhələdir. Mövzunun (mətnin) oxunması, ardınca 
mövzu üzrə sual-cavabın apaniması mövzunun məzmunca 
mənimsənilməsi və danışılması sonuncu mərhələdir. Mövzunun belə 
öyrədilməsi mətnin uzun müddət yadda qalmasına zəmin yaradır. 
Şifahi monoloji nitqin bir forması da