Sun’iy intellektning asosiy tushunchalari va ta’riflari

Sun’iy intellektning asosiy tushunchalari va ta’riflari.
Odamlar intellektual deb ataydigan xatti-harakatlarni aniqlaydigan mashinalarni o‘rganish va yaratish sun’iy intellektdir. Eng keng tarqalgan va zamonaviy mashinalar kompyuter texnologiyalari va aloqa vositalaridir, shuning uchun sun’iy intellektning yo‘nalishi kompyuterlar va hisoblash tizimlari sohasiga tegishlidir.
“Intellekt” so‘zi lotincha “intelligentiye” so‘zidan olingan bo‘lib, u o‘z navbatida “intellgere” fe’lidan hosil bo‘lib, tushunish, ma’noni aniqlash qobiliyatini bildiradi.
"Sun’iy intellekt" atamasi ilmiy foydalanishda XX asrning 60-yillari boshlarida paydo bo‘lgan, ammo u 1969 yilda Vashingtonda yelektron hisoblash mashinalardan (EHM) foydalanish sohasida insonning ijodiy jarayonlarini modellashtirish uchun ishlaydigan mutaxassislarning vakillik konferensiyasi bo‘lib o‘tganida butun dunyo bo‘ylab ye’tirof yetilgan. U “Sun’iy intellekt bo‘yicha xalqaro qo‘shma konferensiya” deb nomlangan. Turli mualliflar "Sun’iy intellekt" tushunchasiga o‘zlarining ta’riflariga yega bo‘lib kelgan. Ammo, yehtimol, ularning barchasi u yoki bu tarzda bir narsaga qaratilgan: "Sun’iy intellekt - bu inson hayoti davomida murakkab vazifalarni hal qilishni taqlid qiluvchi sun’iy tizim".
"Sun’iy intellekt - bu inson tafakkuriga taqlid qilish va uning xatti-harakatlarini "ongli" deb atashimiz mumkin bo‘lgan apparat va dasturiy ta’minot majmuasidir."
Intellekt atamasi lotincha (intelligense)dan olingan - bu insonning aqli, sababi, ongi, aqliy qobiliyatlari degan ma’noni anglatadi.
Intellekt - bu inson miyasining tajribasidan kelib chiqib o‘rganish va turli xil sharoitlarga moslashish jarayonida bilimlarni yegallash, yeslash va maqsadli ravishda o‘zgartirish orqali intellektual muammolarni hal qilish qobiliyatidir.
Ushbu ta’rifda "bilim" atamasi nafaqat hislar orqali miyaga kiradigan ma’lumotni anglatadi. Ushbu turdagi bilim juda muhim, ammo intellektual faoliyat uchun yetarli yemas. Gap shundaki, bizni o‘rab turgan muhit obektlari nafaqat his-tuyg‘ularga ta’sir qilish, balki muayyan munosabatlarda bir-biri bilan birga bo‘lish xususiyatiga yega. Atrof-muhitda bilimlar tizimida bu dunyoning modeli bo‘lishi uchun intellektual faoliyatni amalga oshirish (yoki hech bo‘lmaganda oddiygina mavjud bo‘lishi) kerak. Atrof-muhitning ushbu axborot modelida real obektlar, ularning xususiyatlari va ular o‘rtasidagi munosabatlar nafaqat ko‘rsatiladi va yesda qoladi, balki aqlning ushbu ta’rifida ta’kidlanganidek, aqliy "maqsadli ravishda o‘zgartirilishi" mumkin. Shu bilan birga, tashqi muhit modelining shakllanishi "tajribadan o‘rganish va turli holatlarga moslashish jarayonida" sodir bo‘lishi juda muhimdir.
Amalda ko‘pincha "ma’lumotlar", "axborot", "bilim" kabi tushunchalarning ta’riflari aniqlanadi. Biroq, bu tushunchalarni ajratib ko‘rsatish kerak.
Ma’lumotlar - bu doimiy saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun mos shaklda ma’lum bir tashuvchida qayd yetilgan, atrofdagi dunyo haqidagi ma’lumotlar va faktlar to‘plami. Ma’lumotlarni o‘zgartirish va qayta ishlash sizga ma’lumot olish imkonini beradi.



“Маълумотлар” нима?

Ахборот Маълумотлар


Real dunyodagi voqealar haqida ma'lumot

Tahlil qilish uchun obyektlarni tavsiflash faktik materiali


Маълумотлар



Avtomatlashtirilgan vositalar yordamida qayta ishlash va uzatish uchun mos ma'lumot


O‘z tabiatiga ko‘ra, ma’lumotlar obektivdir, chunki u moddiy jismlar yoki maydonlarning o‘zgarishi natijasida yuzaga keladigan obektiv mavjud signallarni ro‘yxatga olish natijasidir. Usullar subektivdir. Sun’iy usullar odamlar (subektlar) tomonidan tuzilgan va tayyorlangan algoritmlarga (buyruqlarning tartiblangan ketma-ketligi) asoslanadi. Xuddi shu ma’lumotlar iste’mol qilish vaqtida ular bilan o‘zaro ta’sir qiluvchi usullarning yetarlilik darajasiga qarab turli xil ma’lumotlarni taqdim yetishi mumkin.
"Axborot" tushunchasi zamonaviy insonning kundalik hayotida keng qo‘llaniladi, shuning uchun har bir kishi intuitiv fikrga yega.
Axborot - bu ma’lum tarzda tashkil yetilgan, o‘z iste’molchisi uchun ma’no va qiymatga yega bo‘lgan va qarorlar qabul qilish, shuningdek, boshqa funksiyalar va harakatlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan ma’lumotlar.
Axborot - bu atrof-muhit obektlari va hodisalari, ularning parametrlari, xususiyatlari va holati to‘g‘risidagi ma’lumotlar, ular haqidagi bilimlarning noaniqligi va to‘liq yemasligi darajasini kamaytiradi. Axborot ma’lumotlarni o‘zgartirish va tahlil qilish natijasidir.
Axborot va ma’lumotlar o‘rtasidagi farq shundaki, ma’lumotlar muayyan tashuvchilarda saqlanadigan voqea va hodisalar haqidagi qat’iy ma’lumotlar bo‘lib, ma’lumotlar muayyan muammolarni hal qilishda ma’lumotlarni qayta ishlash natijasida paydo bo‘ladi. Masalan, ma’lumotlar bazalarida turli xil ma’lumotlar saqlanadi va ma’lum bir so‘rov bo‘yicha ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi kerakli ma’lumotlarni chiqaradi.
Axborot mavjudlikning turli shakllariga yega: raqamli; rasmiy matematik; ramziy; grafik (tasviriy); ovoz; video.
Ma’lumotni qabul qilib, foydalanuvchi uni intellektual assimilyatsiya qilish orqali shaxsiy bilimiga aylantiradi. Ko‘rib chiqilayotgan tushunchalarning yuqoridagi talqinlaridan kelib chiqib shuni aytishimiz mumkinki, bilim axborotdir, lekin hamma ma’lumot ham bilim yemas. Axborotning bilimga aylanishi miya faoliyatini tartibga soluvchi bir qator qonuniyatlar va turli xil psixik jarayonlarni, shuningdek, ijtimoiy munosabatlar tizimi - ma’lum bir davrning madaniy konteksti haqidagi bilimlarni o‘z ichiga olgan turli qoidalarni o‘z ichiga oladi. Buning yordamida bilim nafaqat alohida shaxslarning, balki jamiyatning mulkiga aylanadi. Axborot va bilim o‘rtasida tafovut mavjud. Inson yangi bilimlarga yega bo‘lishi uchun axborotni ijodiy qayta ishlashi kerak.
Bilim - bu ma’lum bir ma’lumotni aniq maqsadlarga yerishish uchun qanday qilib yaxshiroq ishlatishni hisobga olgan holda bilish va talqin qilish. Bilimning xarakteristikalari quyidagilardan iborat: ichki izohlanuvchanlik, tizimlilik, izchillik va faollik.
Bilim - amaliyot bilan tasdiqlangan va sertifikatlangan mantiq voqelikni bilish natijasidir, inson ongida vakillik shaklida aks yetadi, tushunchalar, mulohazalar va nazariyalar. Bilim ichida shakllanadi maqsadli pedagogik jarayonning natijasi, o‘z-o‘zini tarbiyalash va hayot tajribasi.

“ Билим” нима?

Билим Ахборот



Ҳар доим эмас

Ахборот Билим

Tahlil qilish uchun obyektlarni tavsiflash faktik materiali

Real dunyodagi voqealar haqida ma'lumot


Маълумотлар


Avtomatlashtirilgan vositalar yordamida qayta ishlash va uzatish uchun mos ma'lumot


Umuman olganda, bilim va ma’lumotlar yoki ma’lumotlar o‘rtasidagi quyidagi farqlarni shakllantirishimiz mumkin [3]:
- bilim yanada tuzilgan va bilimda yeng muhimi bilimning atom yelementlari (ma’lumotlardagi kabi) yemas, balki ular o‘rtasidagi munosabatlardir;
- bilim ma’lumotlar yoki ma’lumotlardan ko‘ra o‘z-o‘zidan ko‘proq talqin qilinadi; bilim undan qanday foydalanish haqida ma’lumotni o‘z ichiga oladi;
- passiv ma’lumotlar va ma’lumotlardan farqli o‘laroq, bilim faoldir, ya’ni. bilim tizimning harakatlarini yaratishi mumkin, ya’ni. muayyan muammolarni hal qilish va nostandart vaziyatlarda qarorlar qabul qilish, shuningdek, aniq maqsadlarga yerishish.
Shunday qilib, yuqoridagilarni hisobga olgan holda, biz atrofimizdagi dunyoning qayd yetilgan idrok yetilgan faktlari ma’lumotlar deb xulosa qilishimiz mumkin. Muayyan muammolarni hal qilish jarayonida ma’lumotlardan foydalanganda ma’lumotlar paydo bo‘ladi. Qonunlar, nazariyalar, qarashlar va g‘oyalar to‘plami shaklida umumlashtirilgan to‘g‘ri, tasdiqlangan ma’lumotlar (ma’lumotlar) muammolarni hal qilish natijalari bilimdir.

Qarorlar olingan ma’lumotlar va mavjud bilimlar asosida qabul qilinadi.
Qaror qabul qilish - bu mavjud ma’lumotlarga asoslangan mumkin bo‘lgan yechimlar to‘plamidan qaysidir ma’noda yeng yaxshi yechimni tanlash.
Qaror qabul qilish jarayonida ma’lumotlar, ma’lumotlar va bilimlarning o‘zaro bog‘liqligi rasmda ko‘rsatilgan.

Muammoni hal qilish uchun mavjud bilimlar asosida qat’iy belgilangan ma’lumotlar qayta ishlanadi, so‘ngra olingan ma’lumotlar mavjud bilimlar yordamida tahlil qilinadi. Tahlil asosida barcha mumkin bo‘lgan yechimlar taklif yetiladi va tanlov natijasida bitta qaror qaysidir ma’noda yeng yaxshisidir. Qaror natijalari bilimlarni to‘ldiradi.

Shunga ko‘ra, sun’iy intellekt (sun’iy intellekt - AI) odatda mulk sifatida talqin qilinadi individual funksiyalarni o‘z zimmasiga oladigan avtomatik tizimlar inson aqli, masalan, tanlash va qabul qilish oldingi tajribaga asoslangan optimal yechimlar va tashqi ta’sirlarni oqilona tahlil qilish. Farqni aniqlashtirish uchun faqat vazifadan intellektual vazifa, bu zarur "algoritm" atamasini kiriting - poydevor toshlaridan biri kibernetika atamalari.
Algoritm - bajarish uchun aniq retsept har qanday narsani hal qilish uchun operatsiyalar tizimining ma’lum bir tartibi berilgan ba’zi bir sinf (to‘plam) vazifalaridan vazifalar. “Algoritm” atamasi oʻzbek nomidan kelib chiqqan 9-asrda taklif qilgan matematik Al-Xorazmiy oddiy arifmetik algoritmlar. matematikada va ma’lum turdagi masalalarning kibernetika sinfi ko‘rib chiqiladi uni yechish uchun algoritm tuzilganda hal qilinadi. Algoritmlarni topish tabiiy maqsaddir turli toifadagi muammolarni hal qilishda shaxs.