14 Suv resurslarini muhofaza qilish va oqilona foydalanish
Suv resurslarini muhofaza qilish va oqilona foydalanish
REJA
1. Suv va uning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati.
2. Suvlarning ifloslanishi va isrof qilinishi.
Suv va uning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati
Suv va uning tirik organizmlar hayotidagi ahamiyati
Astronomlar o`zga sayyoralarda hayot bor yoki yo`qligini bilmoqchi bo`lsalar, avvalambor o`sha sayyorada suv bor yoki yo`qligini aniqlashga kirishadilar. Chunki, hayot bo`lishi uchun eng avvalo suv mavjud bo`lishi kerak. YErda hayot dastlab suvda paydo bo`lib, undan quruqlik – havo va tuproqqa o`tganligini fan allaqachon isbotlagan. Suv o`zining erituvchanlik hususiyati bilan tabiatdagi barcha tirik organizmlarning hayotini ta`minlab turadi. Rus geologiya fanining otasi akademik A.P.Karpinskiy "Suv eng qimmatbaho boylik bo`lib, usiz yashash mumkin emas", deb yozgan edi.
Kishilar suvning ahamiyatini bilib, qadimdan daryo yoki ko`l bo`yida uylar, shaharlar qurib yashaganlar, ko`chmanchi xalqlar doimo suv bor joyni izlaganlar. Kishilar dam olish uchun doimo suv bo`lgan joylarga intiladilar. Suvda cho`milib turish kishi salomatligini saqlashda va chiniqishda eng asosiy vositadir. Nemis olimi G.Libman aytganidek, "Bizning planetamizda kishilarning salomat qolishlari uchun texnikaning mo``jizalari emas, balki toza, ichish uchun yaroqli suv etarli bo`lishi kerak". Suv barcha tirik mavjudotlarning yashashi uchun tabiat tomonidan in`om etilgan oliy ne`matdir. Biz kundalik hayotimizni suvsiz tasavvur eta olmaymiz. Suv inson salomatligini saqlashda katta ahamiyatga egadir.
Kishilar suvning ahamiyatini bilib, qadimdan daryo yoki ko`l bo`yida uylar, shaharlar qurib yashaganlar, ko`chmanchi xalqlar doimo suv bor joyni izlaganlar. Kishilar dam olish uchun doimo suv bo`lgan joylarga intiladilar. Suvda cho`milib turish kishi salomatligini saqlashda va chiniqishda eng asosiy vositadir. Nemis olimi G.Libman aytganidek, "Bizning planetamizda kishilarning salomat qolishlari uchun texnikaning mo``jizalari emas, balki toza, ichish uchun yaroqli suv etarli bo`lishi kerak". Suv barcha tirik mavjudotlarning yashashi uchun tabiat tomonidan in`om etilgan oliy ne`matdir. Biz kundalik hayotimizni suvsiz tasavvur eta olmaymiz. Suv inson salomatligini saqlashda katta ahamiyatga egadir.
Bilamizki, odam tanasining 75-80% i suvdan iborat. Agarda, tanasidagi suvni 6-8% ini yo`qotsa, harorati ko`tariladi, yurak urushi , nafas olishi tezlashadi, boshi aylanadi va oriy boshlaydi. Suv yanada ko`proq yo`qotilsa, odam halok bo`lishi ham mumkin. Shundan ko`rinib turibdiki, suv-hayot tiriklik manbaidir. Uni tejash, asrab avaylash har bir fuqaroning muqaddas burchiga aylanmoi kerak.
Bilamizki, odam tanasining 75-80% i suvdan iborat. Agarda, tanasidagi suvni 6-8% ini yo`qotsa, harorati ko`tariladi, yurak urushi , nafas olishi tezlashadi, boshi aylanadi va oriy boshlaydi. Suv yanada ko`proq yo`qotilsa, odam halok bo`lishi ham mumkin. Shundan ko`rinib turibdiki, suv-hayot tiriklik manbaidir. Uni tejash, asrab avaylash har bir fuqaroning muqaddas burchiga aylanmoi kerak.
Ma`lumki, suv sayyoramizning 70% ni tashkil etib, u okeanlar, dengiz, daryo, ko`l va er osti suvlaridan tashkil topgan. Sayyoramizdagi mavjud suv zahirasining o`rtacha 1 foizini ichimlik suvi, qolgan qismini dengiz va okeanlarning sho`r suvlari tashkil etadi, qaysiki, ular ichishga, o`simlik va hayvonlarni suorishga yaramaydi. Ammo, okean va dengiz suvlari ham iqlimni hosil qilishda, suvni aylanma harakatida, ulardagi barcha o`simlik va hayvonlarning yashashi uchun hamda suv transporti vositalarini yurishi uchun katta ahamiyatga ega.
Ma`lumki, suv sayyoramizning 70% ni tashkil etib, u okeanlar, dengiz, daryo, ko`l va er osti suvlaridan tashkil topgan. Sayyoramizdagi mavjud suv zahirasining o`rtacha 1 foizini ichimlik suvi, qolgan qismini dengiz va okeanlarning sho`r suvlari tashkil etadi, qaysiki, ular ichishga, o`simlik va hayvonlarni suorishga yaramaydi. Ammo, okean va dengiz suvlari ham iqlimni hosil qilishda, suvni aylanma harakatida, ulardagi barcha o`simlik va hayvonlarning yashashi uchun hamda suv transporti vositalarini yurishi uchun katta ahamiyatga ega.
Afrikadagi Klimandjaro toi muzliklari erib tugagan, Antraktidadagi muzliklardan aysberglar hosil bo`lib, okean suvlariga erib ketmokda. Deyarli har yili YEvropaning ko`p mamlakatlarida, Rossiyaning ko`p viloyatlarida suv toshqinlari sodir bo`lmoqda. Atmosfera havosining isishi davom etaversa XXI asrda Dunyo okeani sathi 1-5 metrga ko`tariladi, quruqlikning salmoqli qismini suv bosishiga olib keladi.
Afrikadagi Klimandjaro toi muzliklari erib tugagan, Antraktidadagi muzliklardan aysberglar hosil bo`lib, okean suvlariga erib ketmokda. Deyarli har yili YEvropaning ko`p mamlakatlarida, Rossiyaning ko`p viloyatlarida suv toshqinlari sodir bo`lmoqda. Atmosfera havosining isishi davom etaversa XXI asrda Dunyo okeani sathi 1-5 metrga ko`tariladi, quruqlikning salmoqli qismini suv bosishiga olib keladi.
O`zbekistonlik mutaxassislarning hisob-kitobiga ko`ra, atmosfera havosining isishi davom etaversa 2000-2030 yillarda Respublikadagi suv resurslari 15-25% kamayadi; atmosfera havosi isiganda suvni parlanishi kuchayib, ekinlar rivojlanish davrida ko`p marta suorishni talab qiladi. Ekinlarga suv etishmasligidan hosildorlik kamayadi.
O`zbekistonlik mutaxassislarning hisob-kitobiga ko`ra, atmosfera havosining isishi davom etaversa 2000-2030 yillarda Respublikadagi suv resurslari 15-25% kamayadi; atmosfera havosi isiganda suvni parlanishi kuchayib, ekinlar rivojlanish davrida ko`p marta suorishni talab qiladi. Ekinlarga suv etishmasligidan hosildorlik kamayadi.
