T. C. Ankara üN Đ vers đ tes
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3.3 mögen
Bu kiplik fiilin sözlüksel anlamları aşağıdaki gibidir: “1. (wollen) istemek 2. (gern haben) sevmek, beğenmek; bir şeyden hoşlanmak 3. (wünschen) arzu etmek 4. (können) ola-, yapa- vs.) bilmek.” (STEUERWALD, 1988: 385) Mögen fiilinin örnek cümlelerde hangi anlamlarda kullanıldığını incelediğimizde şu sonuçları elde ederiz: 1) “Ich möchte wissen. Bilmek isterdim. 2) Ich mag nicht. Đstemem. Hoşlanmam. 3) Das mag sein. Bu olabilir. 4) Er möchte gerne bleiben. Kalmak arzusundadır.” (STEUERWALD, 1988: 385) 1) nolu cümlede möchte dilek kipi II (Konjunktiv II) olduğu için [isterdim] ile ifade edilir. [-DĐ] biçimbirimi belirli geçmiş zaman işlevinde olmasına karşın, aynı zamanda burada Almancadaki Konjunktiv II anlamını karşılar ve bir dilek kipi cümlesi oluşturur. Bu anlamı itibariyle istek kipliğini (Optativ) ifade eder. Yine de bu anlamda ifade tarzını möchten fiilinin dilek kipi (Konjunktiv) anlamını yitirmesi nedeniyle pek görmemekteyiz. Hatta bunun yerine özellikle Konjunktiv anlam vurgulanmak için (würde+Infinitiv) tercih edilmektedir. 2) nolu cümle ise [iste-] ve [hoş-lan] biçimbirimleriyle ifade edilir. [-mA]: olumsuzluk biçimbirimidir. Burada [hoşuma gitmez, hoşlanmam, beğenmem] anlamsal farklı bir ifade biçimini oluşturmaktadır. 196 3) nolu cümlede [mag], olasılık belirtir. Können fiili ile eşanlamlıdır. [Olabilmek] ile ifade edilmiştir. [-AbĐl] biçimbirimi burada mögen kiplik fiilini karşılar. Burada bir öznel anlam söz konusudur. Bu husus öznel anlam kategorisinde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. 4) nolu cümlede [möchte], [arzusunda olmak] ile ifade edilmiştir. Bu kategori, [Đsteğinde olmak, arzu etmek, istemek] gibi sözcüksel birimlerle de ifade edilebilir. Mögen kiplik fiilinin yardımcı fiil olarak nesnel sözlüksel anlamları şunlardır: “[können]: yapabilmek, olabilmek, edebilmek, bir şeyi yapmağa muktedir olmak imkânı olmak ya da içermek.” (DUDEN, 1989: 1030) “Es mochte nichts helfen.” (a.g.e.: 1030) Hiçbir şeye yaramadı. Ayrıca bu cümle [Hiçbir şeye yararlı olamadı, faydası olamadı.] şeklinde de ifade edilebilir. DUDEN (1989: 1030) aynı zamanda möchten ile ilgili bilgi verir. Möchten fiilinin aslında dilek kipi şimdiki zaman hikâyesi (Konjunktiv Präteritum) olduğunu ve haber kipi şimdiki zaman (Indikativ Präsens) anlamında kullanıldığını belirtir. Aşağıdaki örnekte möchten fiiline haber kipi şimdiki zaman anlamı verilmesi gereği görülmektedir: Ich möchte eine Reise nach Italien machen. Đtalya’ya bir gezi yapmak istiyorum. Mögen fiili, DUDEN’a (1989: 1030) göre “istemek, eğiliminde olmak, eğilimi ya da imkânı olmak (özellikle negatif)” anlamsal ulamlarını içerir. 197 Ich mag keinen Fisch. Balıktan hoşlanmam. Bazen de şöyle ifade ederiz: [Balıktan hazzetmem. Balık hoşuma gitmez.] Mögen aynı zamanda emir de ifade eder. (Ausdruck der Aufforderung) “Dieser Hinweis mag (sollte) genügen!” (a.g.e. : 1030) Bu uyarı yetmeli! Yukarıdaki cümle dolaylı olarak emir ifade etmektedir. Durumsal bağlama göre bu bir tehdit de olabilmektedir. “Sag ihm, er möge/möchte zu mir kommen!” (a.g.e.: 1030) Ona bana gelmesi gerektiğini söyle! Burada möge/möchte kiplik fiilinin dolaylı anlatımda kullanılması söz konusudur. Dolaylı anlatımla istek ve emir belirtilir. Burada möge/möchte fiilinin Türkçe anlamsal karşılığı [gerektiğini] şeklinde verilmektedir. [lâzım geldiğini, gerekli olduğunu] sözcüksel birimleri diğer alternatif karşılıklarıdır. Asıl fiil olarak kullanım : a) “Bir şeye eğilimi, meyelanı olmak, bir şeye düşkün olmak, bir şeyi kendi zevkine uygun bulmak; bir şeyi sevmek, beğenmek, bir şeyden hoşlanmak, hazzetmek”(a.g.e.: 1030) “Er mag Rinderbraten gern.” (a.g.e.: 1030) Sığır kızartmasını sever/beğenir. 198 Yukarıdaki cümlede [ sevme, beğeni ve hoşlanma ] belirtilmektedir. [Sığır kızartmasından hoşlanır/ Sığır kızartmasına düşkündür/ Sığır kızartması onun zevkine uygundur/ Sığır kızartmasından hazzeder.] gibi ifade edilmesi de mümkündür. b) Ayrıca “birisine karşı sempati ya da sevgi duymak, birisinden hoşlanmak, birisini sevmek, beğenmek” (a.g.e.: 1030) anlamlarını da içerir. Karl und Inge mochten sich. Karl ve Inge birbirlerinden hoşlanıyorlardı. Yukarıdaki cümlede karşılıklı duyulan sevgiden bahsedilmektedir. “Karl ve Inge birbirini seviyordu.” anlamı mevcuttur. Bu anlamda duygusal (emotional) kiplik anlamı vardır. Aynı zamanda bu anlamsal kategori [Karl ve Inge birbirlerini beğeniyorlardı, birbirlerine sevgi besliyorlardı, sevgi duyuyorlardı.] şeklinde de ifade edilebilir. c) DUDEN’a (1989: 1030) göre arzusunda olmak, mögen fiilinin temel anlamlarındandır. Die Schüler mögen nach Hause. Öğrenciler eve [gitmek] arzusundadır/isterler/ gitmeyi arzu ederler. Yukarıdaki örnek cümleleri incelediğimiz zaman mögen kiplik fiilinin yardımcı fiil (Hilfsverb) olarak kullanıldığında anlamsal karşılıklarının [iste-], [hoşlan-], [gerek+fiil], [beğen-] olduğunu görmekteyiz. 199 Mögen kiplik fiili asıl fiil (Vollverb) olarak kullanıldığında ise, a) [sevmek, sevgi duymak, sevgi beslemek], [beğenmek, düşkün olmak, eğilimi, meyelanı olmak, bir şeyi kendi zevkine uygun bulmak,hazzetmek ] b) [hoşlanmak], [sempati duymak] ile de kodlanmaktadır. Buradan da bu kiplik fiilin, farklı işlevlerde (asıl fiil-yardımcı fiil olarak) kullanıldığında farklı anlamlara geldiği sonucu ortaya çıkar. Şimdi de mögen kiplik fiilinin nesnel anlam kategorilerini ayrıntılı olarak ele alacağız. Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|