T. C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi gelir vergiSİ analiZİ Prof. Dr
Yüklə 200,61 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Yıllara Göre 2010 2011
- 7. Türkiye’de Gelir Vergisi
- Gelir vergisinde vergiyi doğuran olay
- İhracat İstisnası TİCARİ KAZANÇLAR
- PTT acentelerinde Kazanç İstisnası
- Telif Kazançları İstisnası SERBEST MESLEK KAZANÇLARI
- Serbest Meslek Kazançları Muaflığı
- Diplomat Muaflığı Diğer istisnalar
- Bireysel Emeklilik ile İlgili İstisna MENKUL SERMAYE İRATLARI
- Değer Artışı Kazançları İstisnası DİĞER KAZANÇ VE İRATLAR
- Arızi Kazanç İstisnası Kaynak
- Gelir dilimleri Vergi oranı (%)
- 53.000 TL’nin 24.000 TL’si için 3.600 TL, fazlası
- 650.000 TL’nin 130.000 TL’si için 30.190 TL, (ücret gelirlerinde 650.000 TL’nin 190.000 TL’si için 46.390 TL), fazlası
- Kaynak
|
Gelir vergisinin bütçedeki payı:
Gerçek kişilerin gelir vergisi Azerbaycan devlet bütçesi gelirleri içinde en muhim 3 vergiden biridir. Normal olarak, gelir vergisi ödeyen kişilerin gelirleri arttıkça verginin ağırlığı da artmaktadır. Tablo 3: Devlet bütçesinde vergi gelirleri (milyon Manat)
Kaynak: Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu Tablodan da göründüğü gibi 2010-2016 yılına kadar gelir vergisi artış göstermiş ve en yüksek gösterici 1145,7 milyon manatla 2016 yılına tekabül ediyor. Fakat 2016 yılından sonra bütçedeki gelir vergisinin payı yeniden azalmağa başlamış ve bu düşüş 2019 yılında 962,1 milyon manata inmiştir. Tablodan göründüğü gibi Gelir Vergileri için en düşük gösterici ise 590,2 milyon manatla 2010 yılına tekabül ediyor. Bunun dışında, gerçek kişilerin gelir vergisi, 2020 yılında yeniden artış göstererek 1130,0 milyon Manat’a kadar yükselerek 2016 yılının göstericilerine yaklaşmıştır, fakat yine de 2016 yılını geçememiştir. Tablo 3’deki oranlara baktığımızda görüyoruz ki, bütçeye dahil olan vergilerin büyük çoğunluğu Katma Değer Vergisidir. Katma Değer Vergilerinden elde olunan gelirler 2010 yılından bu yana hiç düşüş yaşamamış ve her sene bütçeye dahil olan vergiler içinde en yüksek gelir sağlayan vergi türü olmuştur. Son olarak da 2019 yılında 5185,1 milyon Manatla en yüksek çağını yaşamış. Tabloda, KDV’den sonra Kurumlar Vergisi ve 3. Sırada ise Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi yer alıyor. Tablodaki oranlara göre vergiler içinde devlet bütçesine en fazla gelir sağlayan vergiler: (sırasıyla) Katma Değer Vergisi Kurumlar Vergisi Gerçek Kişilerin Gelir Vergisi Karşılaştırma için söylemek gerekirse, gelişmiş ülkelerde gerçek kişilerin gelir vergisi bütçe gelirlerinde çok muhim yere sahip ve en ön sıralarda yer alıyor. Bunun aksine Azerbaycan’da ise gelir vergisinin bütçe gelirleri içerisindeki ağırlığı gelişmiş ülkelere nazaran daha geride. Bunun bir çok nedeni var. İlk olarak, ülke ahalisinin büyük bir kısmının gelirleri gelişmiş ülkelerin bireylerinin gelirlerinden çok daha düşük. İkinci neden, birçok durumda yüksek gelirli kişilerin vergi kaçakçılığına yönelmesidir. Diğer bir neden ise, ülke çapında genel olarak maaşların 2000 Manat’tan düşük olması nerdeyse tüm gelir vergisi ödeyicilerinin en düşük oranla (%14) vergi ödemesine neden olmuştur. Maaşların 2000 Manat’tan yüksek olanların büyük bir kısmı, ülkemizde çalışan yabancı iş adamlarıdır (Turhan, Salih). 7. Türkiye’de Gelir Vergisi Gelir vergisinin konusu gelirdir. Fakat sadece gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir Vergisi Kanunu Madde 1 hükmünce, gelir vergisinin konusu; bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gelir vergisinde gelirin nitelikleri:
Gelirin kişisel olması, Gelirin yıllık olması, Gelirin safi olması, Gelirin gerçek olması, Gelirin toplam olması. Gelir Vergisi Kanunu’nda gelirin kazanılması "tahakkuk" ve "tahsilat"a tabidir. Tahakkuk esasında, gelirin mahiyeti ve miktarı itibariyle gelirin sahibi tarafından yasal olarak talep edilmesi gerekir. Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazançlar ve tarımsal kazançlar, tahakkuk esasının uygulandığı gelir unsurlarıdır. Tahsil esası, gelirin, mal sahibinin mülküne dahil olmasını ifade eder. Tahsis esası, ticari kazançlar, serbest meslek kazançları, menkul sermaye kazançları, ücret kazançları, gayrimenkul sermaye kazançları ve vergilendirilebilir diğer gelir ve gelirler için geçerlidir. Özellikle, serbest meslek kazancının elde edilmesi tahsil esasıyla ilişkilidir. Gelir vergisinin mükellefi, vergi mevzuatı uyarınca vergiye tabi tutulan gerçek kişidir. Gelir Vergisi Kanunu, gelir vergisi mükelleflerini tam mükellef ve dar mükellef olarak ikiye ayırmaktadır. Tam mükellef Gelir vergisi kişisel bir vergidir. Vergi mükellefleri gerçek kişilerdir. Tam mükellefiyetlik sorumlu olan kişiye dayanmaktadır. Şahsilik esası geçerli olduğu için gelirin elde edildiği yer değil geliri kazanan kişi önemlidir. Türkiye'de ikamet eden gerçek kişi olarak kabul edilebilmek için bir takvim yılı içinde altı aydan fazla kalıcı olarak Türkiye'de yaşaması veya ikametgahının Türkiye'de olması gerekir. Fakat geçici olarak ayrılmalar bu süreyi etkilemez. Bir gerçek kişinin uyruğu farketmeksizin Türkiye'de yerleşmek için bir ikamet yeri bulunduğu halde, ayrıca başka nitelikler, koşullar aramaksızın, bu gerçek kişi Türkiye'de yerleşik olarak kabul edilecektir. Aşağıda yazılı gerçek kişilerin Türkiye içinde ve yurtdışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı vergiye tabi tutulacaktırlar. 1. Türkiye’de yerleşik olanlar; a. İkametgahı Türkiye’de bulunanlar b. Bir takvim yılınca Türkiye’de altı aydan fazla oturanlar (Yukarıda belirttiğimiz gibi geçici ayrılıklar Türkiye’de oturma süresini kesmez.) 2. Resmi daire ve müesseselere yada merkezi Türkiye’de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup, söz konusu daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri ile ilgili olarak Türkiye dışında oturan Türk vatandaşları (Bu gibi kişilerden bulundukları ülkelerde elde ettikleri kazanç ve iratları dolayısıyla gelir vergisine yada benzer bir vergiye tabi tutulmuş olan kişiler mezkur kazanç ve iratları üzerinden ayrıca vergiye tabi tutulamazlar.) Dar mükellef Türkiye'de mukim olmayan gerçek kişiler dar mükelleflerdir ve yalnızca Türkiye'deki gelirleri ve kazançları vergilendirilir. Burada mülkilik esası geçerli olduğundan dolayı geliri elde eden kişi değil, gelirin elde edildiği yer önemli. Yani gelir elde edilmiş yer Türkiye’nin sınırları içinde olmalı. Yurtdışında çalışan Türk işçiler de dar mükellef olarak kabul edilmektedir. Aşağıdakiler Türkiye’de altı aydan uzun süre bulunmalarına rağmen, Türkiye'ye yerleşik sayılmazlar;
Belli bir süre ve geçici olarak veya iş için Türkiye’de bulunan iş adamları, bilim adamları ve fen adamları, uzmanlar, memurlar, basın ve yayın muhabirleri ve buna benzer diğer kişiler. Bunun dışında eğitim, tedavi, istirahat veya seyahat için gelmiş olanlar; Tutukluluk, hükümlülük veya hastalık gibi elde olmayan sebeplerden dolayı Türkiye’de alıkonulmuş veya kalmış olanlar. Yalnızca Tam Mükelleflerin yararlandığı konular: Sakatlık indirimi, sigorta primleri indirimi. Yalnızca Dar Mükelleflerin yararlandığı konular: Diplomat muaflığı, ücret istisnası, sergi ve fuar istisnası. Hem Tam hem Dar Mükelleflerin yararlandığı konular: Serbest bölgelerdeki faaliyetlerden elde ettikleri hasılatlar aldıkları ruhsat süresine göre gelir vergisi ve kurumlar vergisinden istisnadır.
GVK, Madde 1, geliri bir gerçek kişinin bir takvim yılı içinde elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarı olarak tanımlarken, vergi doğuran olay unsurunu “elde etme” kavramıyla ilişkilendirmektedir. “Gelire giren kazanç ve iratlar” ise Gelir Vergisi Kanunu, Madde 2 hükümlerine göre belirleniyor. Gelire giren kazanç ve iratlar, yani gelirin unsurları 7 tanedir: 1. Ticari kazançlar, 2. Zirai kazançlar, 3. Ücretler, 4. Serbest meslek kazançları, 5. Gayrimenkul sermaye iratları, 6. Menkul sermaye iratları, 7. Diğer kazanç ve iratlar. GVK, Madde 2 ’ye göre gelirin yedinci unsuru dışında diğer altı unsur kaynak teorisine göre düzenlenmiş, yedinci gelir unsuru ise safi artış kuramına göre belirlenmiştir. Fakat 4369 Sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile yedinci gelir unsurunun kapsamı çok genişletilerek gelir vergisi sisteminde safi artış kuramının tanımladığı gelir yaklaşımına doğru bir yöneliş sağlanmıştır. Bu gelişme beraberinde vergilendirilmemesi gereken kazanç ve iratların kanunla tek tek sayılması gibi bir yükümlülüğü getirmiştir. Bu durumda uygulamada bazı karışıklıklara ve tereddütle sebebiyet vermektedir. Yedinci gelir unsuru dışındakı diğer altı gelir unsuru süreklilik esasına dayandığı için Türk Gelir Vergisi’nde kaynak teorisi benimsenmiştir. Yedinci gelir unsuru “Diğer kazanç ve iratlar” ise, kendine özgü bir gelir unsurudur ve diğer altı gelir unsuruna girmeyen kazanç ve iratlardır. Değer artış kazançları ve arızi kazanç olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Miras, bağış, hibe, hediye, şans oyunları ve çekilişler yoluyla ivazsız (bedelsiz) intikal eden gelirler veraset ve intikal vergisine tabi olup, gelir vergisi kapsamına girmez. Tablo 4: Gelir Vergisinden İstisna ve Muafiyetler
Kaynak: Gökhan Salman, Türk Vergi Sistemi, Ders materyali Gelir vergisindeki indirimler: -Sakatlık İndirimi -Asgari Geçim İndirimi -Gelir Vergisi Beyannamesindeki Bildirilecek Gelirlerden Yapılan Diğer İndirimler -Matrahtan Ve Gelir Unsurlarından İndirilmeyecek Giderler -Tevkifata Tabi Olmayan, Beyannameye Tabi Gelirler
Kaynak: T.C. Resmi Gazete, Sayı : 31349, 29.12.2020 Sonuç Çalışmamda Azerbaycan ve Türkiye’de gelir vergisini araştırdım. Bu konuda araştırma yaparken tablolardan, grafiklerden, istatistiksel araştırmalardan yardım alarak okucuya sundum. Genel olarak, bu konuda iki ülke arasında pek çok fark olmadığını gördüm. Esas farklar rakamlarda ortaya çıktı, bu da gelişmişlik ve nüfuz oranına göre çok normal bir durum. Üzerinde araştırma yaptığım iki ülke arasında değerlendirme yaptığımda, aslında vergi sistemi ve gelir vergisi bakımından çok farklılık olmadığını gördüm. İlk bölümde verginin tanımında ve niteliklerindeki farklılık arzeden göstericiler-Azerbaycan’da vergi ilkeleri temel olarak 3 ana başlık teşkil ediyor (klasik, mali, ekonomik), fakat görünüyor ki Türkiye’de sadece klasik ilke var ve buna ek olarak Azerbaycan’dan farklı olarak yasallık ilkesi var. İkinci bölümde gelir vergisi tanımına yer verilmiştir. Farklı olan bir diğer konu da bu. Şöyle ki, Gelir Vergisi Kanunu’nda gelir vergisi tanımlansa da Azerbaycan kanunlarında gelir vergisi tanımına yer verilmemiştir. Azerbaycan ve Türk vergi siteminden bahs etdiğimizde görüyoruz ki, birinde vergiler 3 ana başlığa bölünüyor (devlet, yerel, özerk cumhuriyet), fakat diğerinde durum farklılık arzediyor. Türkiye’de vergiler genel olarak gelir üzerinden alınan, servet üzerinden alınan ve harcamalar üzerinden alınan vergiler olmakla 3 başlığa bölünüyor. Bazen de dolaylı ve dolaysız olmakla iki ana başlığa bölünüyor. Son bölüme geldiğimizde, yine pek çok farklılık olmadığını ve gelir vergisinin genel olarak iki ülkede de benzer olduğunu görüyoruz. Fakat, Azerbaycan’da gelir vergisinin oranı en alt dilimi %14, en üst dilimi %25 olmak üzere artan oranlı tarifeyle hesaplanıyorsa, bu durum Türkiye’de aynı değil. Her iki ülkede de gelir vergisinde artan oranlılık söz konusu olsa da, Türkiye’de en alt dilim %15, en üst dilim ise %40 vergi ödüyor.
Azerbaycan Cumhuriyeti Vergiler Bakanlığı. www.taxes.gov.az Azerbaycan Cumhuriyeti Vergi Mecellesi. https://www.taxes.gov.az/az/page/ar-vergi-mecellesi Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumu. http://www.stat.gov.az Eker, Aytaç, Kamil Tüğen, Kamu Maliyesine Giriş, İzmir, 1995. Elekber Memmedov ve diğerleri, Vergiye giriş, Şamahı, 2014. F. Neumark, Türkiye’de ve Yabancı Memleketlerde Gelir Vergisi Teori, Tarihçe, Pratik, Hak Kitabevi, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1946. F. Neumark, Verginin Tarifi ve Mahiyeti, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul, 1939. Gelir Vergisi Kanunu, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.193.pdf Gelir Vergisi Kanunu, https://www.gib.gov.tr/fileadmin/mevzuatek/gerekceler/GVK/cilt_1_193_sayili_kanun.pdf Gökhan Salman, Türk Vergi Sistemi, Ders Materyali. Halil Nadaroğlu, Kamu Maliyesi Teorisi, 11. Baskı, Beta Yayımevi, İstanbul, 2001. Halil Nadaroğlu, Vergi Sisteminin Etkinliği, Kamusal Finansman Sorunları ,Türkiye II. Maliye Sempozyumu, Eskişehir, 1987.
İsmail Nebiyev, Azerbaycan’da Vergi Sisteminin Tarihi, Azerbaycan Vergi Dergisi, 2011. Musayev, Kelbiyev, Rzayev, Vergiler ve Vergitutma, Bakü, 2005. Naci Muter, Vergi Teorisi, 2. Baskı, Manisa, 2000. Nurane Eliyeva, Vergi Muafiyet Ve İstisnalari Ve İşletme Kararlari Üzerine Etkileri: Azerbaycan Örneği, Bakü, 2017. Orhan Dikmen, Maliye Dersleri, İstanbul, Sermet Matbaası, 1964. Sanal Karabağ Bilgi ve İletişim Teknolojileri Merkezi. https://www.virtualkarabakh.az Turhan, Salih, Vergi Teorisi ve Politikası, 6. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 1998. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazetesi https://www.resmigazete.gov.tr Vüsal Hasanov, Azerbaycan Vergi Sistemi: Sorunlar ve Çözüm Önerileri, İstanbul, 2009. Yüklə 200,61 Kb. Dostları ilə paylaş:
|