T. C. MĠLLÎ EĞĠTĠm bakanliğI
Resim 1.7: Beyin sulcusları ve lobları
Yüklə 274,41 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Resim 1.7: Beyin sulcusları ve lobları
Frontal Lob (Alın lobu)
Beynin en geliĢmiĢ ve en büyük lobudur. Beyin yarım kürelerinin dıĢ yüzünde bulunan, arkada rolando oluğu ile paryetal lobtan, yanlarda ise sylvius yarığı ile temporal lobtan ayrılır. Alın lobu üzerinde motor ve duyu merkezleri ile konuĢma merkezi ( broca merkezi) bulunur.
Parietal Lob (Yan kafa lobu)
Yan kafa lobunu, önde rolando oluğu, aĢağıda sylvius yarığı, arkada ise sulcus parieto occipitalis sınırlar. Bu lob üzerinde duyu merkezlerinin yanı sıra duyuların değerlendirildiği öğrenme, hafıza ve mantık gibi merkezlerde bulunur.
Temporal Lob (ġakak lobu)
Yukarıda sylvius yarığı ile sınırlandırılan bu lob ile art kafa lobu arasında belli bir sınır yoktur. Bu lob üzerinde iĢitme duyusunun alınması ve düzenlenmesi ile ilgili temel iĢitme merkezleri bulunur. Koku ve tat merkezleri de temporal lobda yer alır.
Oksipital Lob (Art kafa lobu)
Hemisferin arka kısmında bulunan piramit biçimindeki lobdur. Görme ve görüntüleme merkezleri bu alanda yer alır. Bunun hasarında görme defektleri ortaya çıkar.
12 Bölge Görevi Frontal lob Ġskelet kaslarının hareketinin kontrolü Parietal lob Temas, basınç, titreme, ağrı, sıcaklık ve tat duyularının algılanması
Görme duyusunun algılanması Temporal lob Ses, koku ve tat duyularının algılanması Tüm loblar Motor aktivitelerin baĢlaması ve yürütülmesi ile duyusal verilerin yürütülmesi ve entegrasyonu
Resim 1.8: Beyin loblarında bulunan duyu ve motor merkezler
Ara beyin, orta beyin ile beyin yarım küreleri arasındadır. 3. karıncık (ventrikül) içine yerleĢmiĢtir. Ara beyin; thalamus, hypothalamus, epithalamus ve supthalamustan meydana gelir.
13 Resim 1.9: Diancephalon ve cerebellum
Thalamus Thalamus, ara beynin en büyük ve en alt bölümüdür. Ġçteki bölüm anlamındadır. Gri cevherden yapılmıĢtır. Ana görevi; vücuttan gelen duyu bilgisini daha yüksek beyin kabuğu bölgelerinin okuyabileceği bir biçime çevirerek ilgili bölgelere yollamak ve yine beyin kabuğundan gelen emirleri daha alt seviyedeki ilgili bölgelere iletmektir. Koku hariç cerebruma giden tüm bilgilerin gidiĢ, aynı zamanda geliĢ yeridir. Alınan duyular, burada düzenlendikten sonra cerebruma yollanır.
Hypothalamus
Hypothalamus, thalamusun altında yerleĢiktir. Hipofiz bezi ince bir sapla hypothalamusa bağlıdır. Hipofizin salgıları hipothalamus tarafından kontrol edilir.
Hpothalamusun iĢlevleri Ģunlardır:
Açlık ve tokluk merkezi buradadır. Bu iki merkez birbirine zıt çalıĢır.
Hipofiz bezi ve diğer bezlerden hormon salgılanmasını kontrol eder.
Susama merkezi buradadır. Bu merkez uyarıldığında su dengesinin sağlanması için ADH (antidiüretik hormon) salgılayarak daha çok suyun geri emilmesini sağlar.
Uyku ve uyanıklık halini ayarlar. Retiküler formasyondan beyin korteksine giden sinir yolları hipotalamustan geçer. Bu sinir yollarının zarar görmesi durumunda, (travma) uyku veya koma durumu ortaya çıkar.
Seksüel faaliyetleri yönetir.
Ağrı, korku, kızgınlık, heyecan ve Ģiddet gibi hislerin kontrolünde rol alır.
Vücut sıcaklığını ayarlama merkezi buradadır.Ġlgili reseptörlerden aldığı bilgilerle azaltarak ya da artırarak sıcaklığın dengede tutulmasını sağlar.
14
Epithalamus, ara beynin arka ve üst bölümüdür. Gri cevherden yapılmıĢtır. Burada, melatonin hormonu salgılayan pineal cisim (epifiz bezi) bulunur.
Subthalamus
Subthalamus, ara beynin önünde thalamusun aĢağısında orta beyin ile thalamus ve hypothalamusun arasındadır. Motor aktiviteyi ayarlar.
Beyincik, beynin ikinci büyük parçasıdır. Beyin yarım kürelerinin arkasında ve altında, pons ve medulla oblangatanın arkasında, occipital lobun altındadır. Kafa arka çukuruna yerleĢmiĢtir. 125-150 gr ağırlığındadır. Ġki yarım küreden oluĢmaktadır. Bu iki yarım küre arasında vermis denilen bölüm vardır. DıĢ kısmı, gri madde; iç kısmı, ak madde içerir.
Ak madde boz madde içinde dallanmalar yaparak hayat ağacı adını alır. Cerebellumdan gelen sinir lifleri thalamusa oradan da serebral kortekse geçer. Eklem, tendon ve kas reseptörlerinden gelen sinyalleri alır. Korteks serebri ile hareketleri kontrol eder. Özellikle koĢma, daktilo yazma, yazı yazma, piyano çalma, konuĢma gibi hızlı kas aktivitelerini kontrol eder. Motor aktivitelerin sırasını belirler. Beyincik, iç kulaktaki denge merkezi ile birlikte vücudun dengesini sağlar. Beyinciğin iĢlevsel bozukluğunda denge bozukluğu (sarhoĢ yürüyüĢü) görülür.
Beyin kabuğunun hemen altında, ara beyni halka gibi saran yapıdır. Limbik sistem duygular ve motivasyonla ilgili alandır. Bu sistem daha çok içgüdüsel davranıĢları, korku heyecan gibi duyuları ve seksüel dürtüleri idare eder.
Amigdala: ÇeĢitli hisler, duyular, hafıza, görme ve korku yanıtı ile ilgilidir.
Singulat girus, forniks: Bu yapılar heyecansal ve temel zihin fonksiyonlarını yürütür. Resim 1.10: Limbik sistem
15 1.2.2. Beyin BoĢlukları (Ventriküller)
Beyinde, birbirleri ile bağlantılı dört boĢluk bulunur. Bu boĢluklara, ventrikül adı verilir. Ventriküllerde beyin omurilik sıvısı (BOS, liquor cerebrospinalis) bulunur. BOS sürekli sirkülasyon halindedir. Ventriküller subarachnoid aralık ile bağlantılı olup omuriliğin ortasındaki canalis centralis ile uzanır. Ventriküllerin içi, ependim hücreleri ile kaplıdır. BoĢlukları örten ependim tabakası bazı alanlarda pia-mater ile birleĢerek pia-ependim zarını oluĢturur. Bu iki tabaka ventrikül boĢluğuna doğru bol damarlı, parmaksı çıkıntıların oluĢturduğu bir yapılanma gösterir ve plexus choroideus olarak tanımlanır. Plexus choroideusta BOS üretilir.
1. ve 2. ventrikül: (Ventriculus lateralis) Ventriculus lateralis, beyin yarım küreleri içinde bulunan, hacimleri 7-10 cc kadar olan boĢluklardır. Ġki ventriculus lateralis birbirinden septum pellucidum ile ayrılmıĢ olup, for. Ġnterventriculare (monro deliği) aracılığı ile 3.ventrikül ile bağlantılıdır.
bulunur. Hipotalamus ile talamus arasında yerleĢmiĢtir. Arkada aquaductus cerebri (Sylvius kanalı) aracılığı ile 4. ventrikül ile bağlantılıdır.
oblangata ve pons, arkadan cerebellum tarafından sınırlandırılmıĢtır. Dördüncü ventrikül aĢağıda canalis centralis ile uzanır. Ayrıca apertura mediana ventriculi quarti (for. Magendi) ve apertura lateralis ventriculi quarti (for. Luschka) ile subaraknoid aralığa bağlanır. BOS bu aralıklardan geçerek subaraknoid aralığa ulaĢır.
Omurilik, MSS’nin önemli bir parçasıdır. Foramen magnum seviyesinde soğaniliğin alt ucundan baĢlayarak omurga içinde aĢağıda 1. lumbal ve 2. lumbal omurlar arasında sonlanır. Omuriliğin ağırlığı 25-30 gr kadar, uzunluğu ise 40-50 cm’dir. Sinir hücrelerinden oluĢmuĢ ve silindirik bir yapısı vardır. Omuriliğin koni Ģeklinde olan alt ucuna, conus
veya epandim kanalı denir. Bu kanalın içinde beyin omurilik sıvısı (BOS) vardır.
16 Medulla spinalis, enine kesilerek incelendiğinde ortada beyin ventrikülleri ile bağlantılı canalis centralis, kanalın etrafında kelebek Ģeklinde gri bir yapının, dıĢ tarafında ise beyaz yapının olduğu görülür. Gri yapıyı, nöronların gövde ve dentritleri; beyaz alanı ise myelinli aksonlar oluĢturur. Aksonlar medulla spinalis içinde aĢağıdan yukarı, yukarıdan aĢağıya uzanarak traktus adı verilen sinir yollarını oluĢturur. Traktuslar merkezden perifere, periferden merkeze belli tipteki bilgiyi taĢır.
Medulla sipinalisin gri madde yapısının arka tarafındaki iki çıkıntısına, arka boynuz; ön tarafındakilere ön boynuz denilmektedir. Ön ve arka boynuzlardan duyu ve motor sinirleri giriĢ çıkıĢ yapar. Periferden gelen ve duyuları taĢıyan afferent nöronlar (duyu nöronları) medulla spinalisin arka boynuzundan MSS’ne giriĢ yapar. Merkezin emirlerini periferdeki effektör organa taĢıyan motor nöronlar ise ön boynuzundan çıkıĢ yapar. Ön ve arka boynuzdan giriĢ çıkıĢ yapan duyu ve motor nöronları medulla spinalise girmeden önce birleĢerek hem duyu hem de motor özellik taĢıyan nervus spinalisi oluĢturur. Nervus spinalis, sağlı sollu olmak üzere 31 çifttir.
Omurilikte nöron giriĢ-çıkıĢının yapıldığı 31 segment (bölüm) vardır: Omuriliğin segmentleri Sinir sayısı Boyun bölümü (pars cervicalis) 8 çift Gögüs bölümü ( pars thoracica) 12 çift Bel bölümü ( Pars lumbalis ) 5 çift Sakral bölüm (Pars sacralis) 5 çift Koksigeal bölüm ( Pars coccgea ) 1 çift
17 1.2.3.1. Omuriliğin ĠĢlevleri
Omurilik;
Beyin ve periferik sinir sistemi arasında bağlantı ve iletimi sağlar.
Otonom sinirlere merkezlik yapar
Refleks oluĢturur. Tendona vur ulmasıyla kasın aniden ger ilmesi ve kas iğciğinin uyar ılması Kas iğciğinde oluşan uyarıların medülla spinalise taşınması Bu uyarıların kasa iletilmesi Medülla spinalisteki refleks değerlendirme ile aynı kasın motor nöronunun uyarılması Kasın
refleks olarak
kasılması Resim 1.13: Refleks oluĢumu
Çevreden alınan uyarıların beyne ulaĢtırılmadan isteğimiz dıĢında bu uyaranlara karĢı gösterilen ani tepkilere, refleks denir. Refleks hareketinin oluĢması için en az bir reseptör, bir duyu siniri, bir merkez, bir motor sinir ve effektör organ gereklidir. Bu yapıların hepsine refleks arkı denir.
Refleksler ikiye ayrılır.
Kalıtsal (Ģartsız) refleksler: DoğuĢtan gelen reflekslerdir. Örneğin; göz kırpma hareketi.
18
etme, örgü örme vb. Öğrenme oluncaya kadar beyin tarafından kontrol, edilir. Daha sonra kontrol omuriliğe geçer.
Refleks, medulla spinalisten baĢlayarak (serebral korteks hariç) tüm merkezi sinir sisteminin yapılarında meydana gelebilir.
Patella refleksinin merkezi, medulla spinalistir. Pupillerin ıĢığa karĢı refleks yanıtının merkezi mesencephalondur. Otonom sinir sisteminin idare ettiği reflekslerle iç ortamın değiĢmezliği sağlanır. Örneğin; dokulardaki oksijen miktarı azaldığı zaman kandaki oksijen miktarındaki değiĢmelere duyarlı reseptörler aracılığı ile solunum merkezi uyarılarak solunum derinliği ve hızı refleks olarak artırılır. Benzer Ģekilde vazomotor merkez uyarıldığında, refleks hareket olarak damar çapları daraltılır. Nörolojik muayenelerde çeĢitli reflekslere bakılarak o refleks arkındaki yapıların sağlam olup olmadığı araĢtırılır.
Beyin ve omurilik meninks denen üç zarla çevrilerek koruma altına alınmıĢtır. Bu zarlar dıĢtan içe doğru sert zar (duramater), örümceksi zar (araknoid mater) ve ince zardır. (piamater) Resim 1.14: Beyin zarları
Dura mater: (Sert zar) Kafatası kemiğine yapıĢık, kalın, dayanıklı iki katmanlı zardır. Beyni, kafatasına bağlar ve dıĢtan gelen darbelere karĢı korur. Dura mater ile araknoid mater arasında subdural aralık yer alır.
Araknoid mater: (Örümceksi zar) Sert zarın altındadır. Ġnce bağ dokusu lifleriyle iki zarı birbirine bağlar. Araknoid mater ile piamater arasında yer alan subaraknoid aralıkta beyin omurilik sıvısı bulunur. Araknoid materin beyni saran bölümüne, araknoidea cranialis denir. Beynin gyruslarını örter. Medulla spinalisi saran bölümüne arachnoiadea mater spinalis denir.
19
Çok ince bir tabakadır. Bu zarda bulunan kan damarları, beyin dokusunu besler ve solunum gibi olaylarda görevlidir.
GeliĢim sırasında, ventriküllerin duvarında iki pia mater tabakası bir araya gelerek damardan zengin bir yapı olan tela choroideayı oluĢturur. Tela choroidea ve bu yapının ventrikül boĢluğuna bakan yüzünü örten ependim hücrelerinin birlikte oluĢturdukları yapıya, plexus choroideus denir. Ventrikül boĢluğuna doğru uzanan plexus choroideus, bütün ventriküllerde bulunur.
BOS, beyin ventriküllerinde choroid pleksusların kandan süzerek oluĢturduğu sıvıdır. Bu sıvı beyin ventrikülleri, canalis centralis, beyin etrafındaki sisternalar ve subaracnoid aralıkta bulunur. BOS, sinir sistemi dokusunun beslenmesi ve atıklarının atılmasında hayati öneme sahiptir. Sinir sistemi sıvı ve boĢluklar sayesinde bir bütün olarak sıvı içinde yüzer durumda bulunur. Beyne gelen darbeyi bölgesel olarak değil bir bütün olarak karĢılar.
BOS’ un içinde az protein, Na, Cl, K, Ca, glikoz, oksijen vardır. Devamlı akıĢ halindedir. Günde 500 ml üretilir. BOS’un normal miktarı 150 ml’dir. Araknoid zarda bulunan villi arachnoidler tarafından, piamater aracnoid materdeki kapiller duvarından ve lenfatik drenaj yoluyla emilebilmektedir. BOS’un büyük bölümü 4. ventriküllerden salgılanır. Herhangi bir nedenle fazla salgılandığında kafa büyür. Bu tabloya, hidrosefali denir.
BOS’ un Görevleri
Beyni; vurma, çarpma gibi mekanik etkilerden korur.
Kan ve sinir hücreleri arasında madde alıĢveriĢini sağlar.
Merkezi sinir sisteminde iyon değiĢiminin dengede kalmasına yardım eder.
20 UYGULAMA FAALĠYETĠ
Öneriler
Sinir sisteminin yapı ve bölümlerini eğitim materyalleri üzerinde ayırt ediniz.
anatomi atlası, Ģema, afiĢ vb. üzerinde inceleyebilirsiniz.
Sinir sisteminin özelliklerini yazarak çalıĢabilirsiniz.
Sinir sisteminin görevlerini ayırt ediniz.
Sinir sisteminin görevlerini anatomi ve fizyoloji ile ilgili önerilen kaynaklardan araĢtırabilirsiniz.
Merkezi sinir sistemini oluĢturan beyin ve omuriliği, eğitim posterleri üzerinde ayırt ediniz.
Anatomi atlası ve faaliyette yer alan resmi inceleyebilirsiniz.
oluĢturan yapıları gösteriniz.
Anatomi atlası ve faaliyette yer alan resmi inceleyebilirsiniz.
gösteriniz.
Beyin maketi kullanabilirsiniz.
Anatomi atlası ve modülde yer alan resmi inceleyebilirsiniz.
omurun yapısını inceleyiniz.
Yazarak çalıĢabilirsiniz.
Omuriliğin iĢlevlerini sıralayınız.
Anatomi atlası ve faaliyette yer alan resim 1.13 ü inceleyebilirsiniz.
poster vb eğitim materyalleri üzerinde gösteriniz.
çizerek beyin
zarlarını gösterebilirsiniz.
BOS un görevlerini sıralayınız.
Yazarak çalıĢabilirsiniz.
21 ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
AĢağıdakilerden hangisi, ara beyni oluĢturan yapılardan değildir? A)
B)
Hypothalamus C)
Pons D)
Epithalamus E)
Subthalamus 2. AĢağıdaki yapılardan hangisi, 3. ventrikülü 4. ventriküle bağlar? A)
B)
Canalis centralis C)
Foramen Luscha D)
Slyvius kanalı E)
Foramen magandi 3. AĢağıdakilerden hangisi, omuriliğin iĢlevlerindendir? A)
B)
Vücut sıvıları arasında iyon değiĢimini sağlar. C)
Zeka, Ģuur, hafıza ve öğrenme gibi zihinsel faaliyetlere merkezlik yapar. D)
Vücudun dengede kalmasını sağlar. E)
Otonom sinirlere merkezlik yapar. 4. AĢağıdakilerden hangisi, sinir sisteminin özelliklerinden değildir? A)
B)
Ġletebilme C)
Duyuları algılama D)
Uyarıya cevap verme E)
Yenilenme 5. AĢağıdakilerden hangisi, beyin sapının (truncus encephali) bölümlerindendir? A)
B)
Thalamus C)
Hypothalamus D)
Subthalamus E)
Forniks DEĞERLENDĠRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karĢılaĢtırınız. YanlıĢ cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDĠRME
22 ÖĞRENME FAALĠYETĠ–2
Periferik sinir sisteminin yapı ve iĢlevlerini ayırt edebileceksiniz.
DıĢ ortamdan hiçbir uyaran alamadığınız (ıĢık, ısı, koku, tat vb.) durumlarda neler hissedeceğinizi sınıf ortamında arkadaĢlarınızla tartıĢınız.
arkadaĢlarınızla tartıĢınız.
Yüklə 274,41 Kb. Dostları ilə paylaş:
|