T. N. Qori Niyoziy nomidagi O‘zbekiston Pedagogika

---

2021 yil,  2-son

1

2021, ¹ 2

    

100027, Toshkent sh.,

                        Furqat  ko‘chasi,

                   174-uy.

              O‘zPFITI

           Tel.:   [phone]

                (93)-503-52-07

 e-mail: [e-mail]

[e-mail]

Jurnal 2001 yildan nashr qilina

boshlangan.

O‘z MAAdan 2007 yil 3-yanvar-

da  ¹  0101-tartib  raqami  bilan

qayta po‘yxatdan o‘tgan.

T.N.Qori Niyoziy nomidagi O‘zbekiston Pedagogika

fanlari ilmiy tadqiqot instituti

DJURAYEV Risbay

Bosh muharrir

Jurnalda  e’lon  qilingan

maqolalardan  iqtibos  keltiril-

ganda 

«Uzluksiz 

ta’lim»

jurnalidan  olinganligi  ko‘rsa-

tilishi  lozim.

Sherzod 

SHERMATOV

Uzoqboy 

BEGIMQULOV

Alisher  UMAROV

Nargiza 

RAXMANQULOVA

Xolboy 

IBRAGIMOV

Shavkat 

QURBONOV

Roxatoy 

SAFAROVA

Islom  ZOKIROV

Dono 

G‘ANIYEVA

Lobar 

QARAXANOVA

Dusmurod 

DJURAYEV

---

2021 yil,  2-son

2

3

7

11

17

20

24

29

34

39

42

45

49

54

59

63

67

73

77

82

86

91

96

101

108

F.U.Qodirova

Ta’lim klaster tizimlaro o‘zaro manfaatli uzluksiz hamkorlikning innovatsion mexanizmi sifatida

G.A.Berdiiyeva

Uzluksiz ta’lim jarayonida bolalarni mustaqil fiklashga yo‘naltirish

X.N.Qo[ng[irov, A.F.Sayfullayev

Uzluksiz ta’lim vositasida ekologik muammolarni hal etish texnologiyasi

O[.E.Xo[janazarov

Ekologiya darslarida tog‘ oldi yaylov o‘simliklari qoplamining o‘rganilishi

Sh.N.Ibodova

Uzluksiz ta’lim tizimida o‘quvchi-yoshlarni jismoniy faollik va sog‘lom turmush tarziga o‘rgatish

B.Shermuhammadov

Uzluksiz ta’lim tizimida yoshlarda sog‘lom dunyoqarashni shakllantirishning dolzarb masalalari

D.M.Maxmudova

Kreativ faoliyat jarayoni-mustaqil o‘quv-bilish faoliyatining eng yuqori darajasi

N.E.Ergasheva, Z.O.Jabbarova

Uzluksiz ta’lim tizimi samaradorligini oshirishda o‘qituvchi mahorati

N.Mamatqulova

Uzluksiz ta’lim bosqichlarida kasb-hunarga yo‘naltirishda o‘qituvchi psixologiyasi

Sh.Boychayeva

Uzluksiz ta’lim  muassasalari orasidagi uzviylik va uzluksizik

Sh.Mamarajabov

Uzluksiz ta’lim jarayonida darsni tashkil qilish taxnikasi va ularni  amaliyotda qo‘llash

Í.Í.Äæàìèëîâà

Ñóùíîñòü ìîäåëè ôîðìèðîâàíèÿ èíèöèàòèâíîñòè ó îáó÷àþùèõñÿ

F.M.Lutfilloeva

Yapon ierogliflarni  mnemotexnika asosida kompyuter imitatsion modellardan foydlanish

U.Mahkamov, D.Ismoilova

Tarbiya-yuksak ma’naviyat belgisi

N.U.Nishonova

Uzluksiz ta’lim tizimida yoshlar tarbiyasining ba’zi masalalari

M.E.Xalilova

O‘zbekiston  ta’lim tizimida musiqa va eaqsning uzviyligini rivojlantirish masalalari

A.R.Meliboyev

Uzluksiz ta’lim tizimida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining nurqiy faoliyatini takomillashtirish

T.X.Avliyaqulov

Uzluksiz ta’lim tizimida o‘quvhilarni kasb-hunarga qiziqishning o‘ziga xos xususiyatlari

A,Q.Xoliqov

Ko‘rishida nuqsoni bo‘lgan bitiruvchi yoshlarni hayotga ijtimoiy moslashuvini amalga oshirishda jamoat

tashkilotlarining o‘zaro hamkorligi

Ø.Í.Áåêìóðàòîâà

Óçëóêñèç òàúëèì òèçèìèäà êàñáèé èæîäêîðëèíè âà ìîòèâàöèîí ùîáèëèÿòëàðíè ðèâîæëàíòèðèø

L.R.Zaripov

Texnologiya fanida kasbga yo‘naltirilgan o‘qitish texnologiyalarni loyihalash

Sh.Qo[qonboyeva, N.Sh.Turdiyev

Bo‘lajak fizika o‘qituvchilari kasbiy kompetentligini shakllantirishda kontekst masalalardan foydalanish

X.M.Radjabov

Bo‘lajak kimiyo o‘ituvchisi axborot-metodik kompetentligini rifojlantirishda aktning roli

Í.Àáäóëëàåâà

Êîððåêöèÿ ðå÷åâûõ îøèáîê êàê äèäàêòè÷åñêèé ïðè¸ì àêòèâèçàöèè ñàìîñòîÿòåëüíîé ðàáîòû

TA’LIM MAZMUNI  UZLUKSIZLIGI

UZLIKSIZ TA’LIM TIZIMIDA MEDIATA’LIM: MUAMMOLAR VA YECHIMLAR

MA’NAVIY  TARBIYA

KASBGA YO‘NALTIRISH VA PSIXOLOGIK XIZMAT

---

2021 yil,  2-son

11

UZLUKSIZ TA’LIM VOSITASIDA EKOLOGIK MUAMMOLARNI HAL

ETISH  TEXNOLOGIYASI

X.N.QO‘NG‘IROV,

Navoiy DPI b.f.n, katta o‘qituvchisi

A.F.SAYFULLAYEV,

Navoiy DPI o‘qituvchisi

Maqolada global ekologik muammolar va ularning insoniyatga salbiy ta’siri, ulardan

himoyalanishga oid g‘oyalar bayon etilgan. Maqola o‘qituvchilarga metodik tavsiya

sifatida taqdim etilmoqda.

Tayanch so‘z va iboralar: inson, atrof-muhit, ekologiya, ozon qatlami, parnik

effekti, demografik muammolar, uzluksiz ta’lim.

In article global environmental problems their emergence and negative influences to

mankind are considered, ideas of protection against negative consequences menacing to

mankind are also given. Article is intended as the methodical recommendation for teachers.

Key words: person, environment, relation, global, ecology, universal, civilization,

all-planetary, ozone, greenhouse effect, demographic, continuous and successive.

 ñòàòüå ðàññìàòðèâàþòñÿ ãëîáàëüíûå ýêîëîãè÷åñêèå ïðîáëåìû, èõ ïîÿâëå-

íèå è îòðèöàòåëüíîå âëèÿíèå íà ÷åëîâå÷åñòâî, èçëîæåíû èäåè çàùèòû îò íåãà-

òèâíûõ ïîñëåäñòâèé, óãðîæàþùèõ ÷åëîâå÷åñòâó. Ñòàòüÿ ïðåäíàçíà÷åíà  äëÿ ó÷è-

òåëåé â êà÷åñòâå ìåòîäè÷åñêîé ðåêîìåíäàöèè.

Êëþ÷åâûå ñëîâà: ÷åëîâåê, îêðóæàþùàÿ ñðåäà, îòíîøåíèå, ãëîáàëüíûé, ýêî-

ëîãèÿ, îáùåìèðîâîé, öèâèëèçàöèÿ, îáùåïëàíåòàðíûé, îçîí, ïàðíèêîâûé ýôôåêò,

äåìîãðàôè÷åñêèé, íåïðåðûâíîå îáðàçîâàíèå.

XXI asr global ekologik muammolar asri hisoblanadi. Global ekologik

muammolar butun insoniyatning hayotini xavf ostida qoldirmoqda. Shu sababdan

ekologik muammolarni bilish, ularning salbiy oqibatlaridan himoyalanish bashariyat

uchun dolzarb pedagogik muammo hisoblanadi. Bu muammoni uzluksiz ta’lim-

tarbiya jarayonida ijobiy hal etish uchun uzluksiz ta’lim tizimida faoliyat

ko‘rsatayotganlar quyidagilarni yaxshi bilishlari zarur.

Hozirgi vaqtda butun insoniyatni tashvishlantirib turgan umumbashariy

global ekologik muammolar tarkibida quyidagilarni qayd etish mumkin:

insoniyatning xaddan ortiq ko‘payib ketishi – demografik muammo;

er yuzidagi ko‘pgina mamlakatlar aholisini oziq-ovqat bilan ta’minlashda

taqchillikning kuzatilayotganligi;

insoniyatni xomashyo va zahiralar bilan ta’minlash muammosi;

jamiyat va atrof-muhit o‘rtasidagi munosabatlarda vujudga kelgan ekologik

muammolar;

---

2021 yil,  2-son

12

dunyo okeani zahiralaridan va kosmik fazodan foydalanish borasidagi

muammolar;

turli xil xavfli hodisalarning sodir bo‘lishi va ulardan himoyalanish;

iqlim o‘zgarishlari;

suv va erning ifloslanishi;

energiya qahatchiligi;

chiqindilarning ko‘payishi.

Bu umumbashariy muammolarni faqat uzluksiz ta’lim vositasida hal etish

mumkin.

Tadqiqot jarayonida global ekologik muammolar (ozon qatlamining emirilishi,

parnik effekti, energiya tanqisligi, chiqindilarning ko‘payishi, suv tanqisligi, tuproq

erroziyasi va tanqisligi, havoning ifloslanishi, havo haroratining oshishi, iqlim

o‘zgarishi, flora va faunaga oid muammolar)ni hal etishning asosiy yo‘li uzluksiz

ta’lim tizimi ekanligi aniqlandi. Agar bu muammolarni hal etish uzluksiz ta’lim

asosida yo‘lga qo‘yilsa, o‘quvchilarning bilim sifati oshib, ular atrof-muhitga

ongli munosabatda bo‘lish ruhida tarbiyalanadilar.

Biz tadqiqot jarayonida maktabgacha ta’lim tarbiyalanuvchilari, maktab,

litsey va kollej o‘quvchilariga ekologik ta’lim berish muammosini hal etishga

harakat qildik. Quyida qayd etilgan mashg‘ulot bo‘yicha dars ta’lim texnologiyasi

va texnologik xaritasini namuna sifatida taqdim etamiz.

YUqori sinf o‘qituvchilari darsga tayyorgarlik ko‘rishda darsning ta’lim

texnologiyasi hamda texnologik xaritasini ishlab chiqishlari zarur.

Fikrimizni davom ettirib, IX sinfda integratsiyalashgan “XXI asrning global

ekologik muammolari va O‘zbekistonning kelajagi” mavzusi bo‘yicha dars ta’lim

texnologiyasi va texnologik xaritasini keltiramiz (1-2 -shakllar):

1-shakl

Darsning ta’lim texnologiyasi

---

2021 yil,  2-son

13

2-shakl

Darsning texnologik xaritasi

---

2021 yil,  2-son

14

Mamlakatimiz ekologik muammolarni umuminsoniyat kuchi bilan hal qilish

zaruriyatini his etgan holda mavjud xalqaro shartnomalarga qo‘shilmoqda.

Jumladan, mustaqillik yillarida O‘zbekiston quyidagi xalqaro shartnomaga

qo‘shildi:

1. Ozon qatlamini muhofaza qilish haqida Vena konvensiyasi (18.05.93).

2. Ozon qatlamini buzuvchi moddalar haqidagi Monreal bayonoti (18.05.93).

3. Tabiiy muhitga harbiy yoki boshqa har qanday ta’sir etuvchi vositalarni

taqiqlash haqidagi konvensiya (26.05.93).

4. Muhitning o‘zgarishi haqidagi konvensiya (20.06.93).

5. Co‘llanishga qarshi kurash bo‘yicha konvensiya (31.05.95).

6. Biologik xilma-xillik haqidagi konvensiya (06.05.95).

7. Jahon madaniy va tabiiy merosini muhofaza qilish haqidagi konvensiya

(22.12.95).

8. Yo‘qolish xavfi ostida bo‘lgan yovvoyi fauna va flora turlari bilan xalqaro

savdo qilish haqidagi konvensiya (01.07.97);

9. Ko‘chib yuruvchi yovvoyi hayvonlarni saqlash bo‘yicha konvensiya

(01.05.98);

10. Ozon qatlamini buzuvchi moddalar haqida Monreal protokoliga London

qo‘shimchasi (01.05.98) va boshq.

Yuqorida keltirilgan zamonaviy texnologiyalar asosida dars o‘tish hamda

---

2021 yil,  2-son

15

o‘quvchilarga ekologik muammolar to‘g‘risida uzluksiz ta’lim berish orqali ularda

barqaror ekologik madaniyat rivojlanadi. Bu esa o‘quvchilarda ekologik

muammolarni  bartaraf etishga qaratilgan barqaror motivatsiyani tarkib toptirishga

xizmat qiladi. Shu asosda ularning tabiat, atrof-muhitga bo‘lgan munosabatlari

ijobiy tomonga yo‘naltiriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. È.À.Êàðèìîâ. Þêñàê ìàúíàâèÿò – åíãèëìàñ êó÷. Ò.: “¡çáåêèñòîí”,

2010. – 173 á.

2. ¡çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèíã Àòðîô ìó=èòíè ìó=îôàçà ùèëèø

Ìèëëèé =àðàêàò ðåæàñè. - Ò.: “Àäîëàò”, 1998. - 81 á.

3. Ò¢õòàåâ À., Õàìèäîâ À. Ýêîëîãèÿ àñîñëàðè âà òàáèàòíè ìó=î-

ôàçà ùèëèø. - Òîøêåíò: ¡ùèòóâ÷è, 1994. -159 á.