T. S. Malikov moliya
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
T.S.Malikov, N.H.Haydarov
Endi “yutilib ketilish” (“yutib yuborilish”) qanday qilib menejerlarni aksiyadorlar manfaatlarini ulkan matonat bi- lan himoya qilishga majbur qilishini ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, biror firma (biz uni “yutib yuboruvchi” firma, deb ataymiz) boshqaruvi noto‘g‘ri ketayotgani yaqqol ko‘zga tashlanayotgan boshqa bir firmani ko‘z ostiga olib qo‘ydi. Bu firmaning menejerlari shunday investitsion qaror qabul qildilarki, buning natijasida aksiyalarning bozor qiymati fir - ma resurslaridan samarali foydalangan taqdirda erishila- digan eng yuqori ko‘rsatkichdan ancha past. Agar “yutib yuboruvchi” firma unga “yutib yuboriladigan” firma ustidan nazorat o‘rnatish uchun yetarli miqdorda aksiyalarni sotib olishga muvaffaq bo‘lsa, u holda “yutib yuboruvchi” firma eski menejerlar o‘rniga firma ishini muvaffaqiyatli (samara - li) yo‘lga qo‘yishga qodir menejerlarni ishga yollaydi. Sotib olingan firmaning investitsion siyosati yo‘nali - shi o‘zgartirilganini e’lon qilgach, “yutib yuboruvchi” firma u ning aksiyalarini yangi, bozor bahosidan ancha yuqori ba- hoda sotadi va darrov daromad oladi. E’tibor bering, firma daromad olish uchun qo‘shimcha moddiy resurs ishlatishi- ga to‘g‘ri kelmayotir. Demak, butun ish mobaynida uning barcha xarajatlari boshqaruvi yomon yo‘lga qo‘yilgan firma - ni aniqlashga va uning aksiyalarini sotib olishga qilingan xarajatlardan iborat. Muvaffaqiyatsiz (nosamarali) firmani topishga ketadi - gan xarajatlar hajmi turlicha bo‘lishi mumkin. Ammo “yutib yuboriluvchi” firma unga mol yetkazib beruvchi mijoz yoki raqib bo‘lsa, bu xarajatlar nisbatan kam ham bo‘lishi mum- kin. Chunki bunday holda zarur ma’lumotlarning katta qis- mi oldindan to‘plangan bo‘ladi. Shunday qilib, muvaffaqiyatsiz (nosamarali) firmani topishga maxsus mablag‘ sarflanmagan taqdirda ham yutib yuborish mexanizmi ishlashi mumkin. Boshqaruvi yomon yo‘lga qo‘yilgan firmalarni izlash - ga maxsus resurslar ajratish xuddi real investitsiyalar- faqat “rag‘bat”, “stimullashtirish”ni esa faqat “rag‘batlantirish” deb qabul qilganligimiz uchun ham balki bu borada qilayotgan sa’yi-harakatlarim- iz, ma’lum darajada, besamar ketayotgandir?! Ushbu masalaning qolgan boshqa jihatlariga kitobimizning tegishli joylarida yana to‘xtalamiz. Moliya 65 ning yangi dasturlariga mablag‘ ajratishdek maqsadga mu- vofiqdir. Hatto, mana shunaqa dushmanona (boshqaruv xo - dimlariga nisbatan), g‘ayritabiiy ravishda “yutib yuborish”- ga ixtisoslashgan firmalar ham mavjud. Oxiroqibat “yutilib ketish” xavfi ehtimoli shunaqangi ortadiki, ishdan bo‘shatil - ishi xavfi menejerlar uchun juda samarali turtki bo‘ladi. Va ular firma aksiyalarining bozor qiymatini maksimallashti rishga intilib, jon-jahdi bilan aksiyadorlar manfaati yo‘lida, shuningdek, o‘z manfaatlari yo‘lida ham mehnat qilishni boshlaydilar. Darhaqiqat, aksiyadorlar aniq ko‘rsatmalar bermasa-da va samarali boshqarish nazariyasini uncha chuqur bilma- salar-da, menejerlar “o‘zini o‘zi saqlash” hissiyoti tufayli ham firma bahosi (qiymati)ni imkon qadar (maksimal da - rajada) oshirishga intiladilar. Bundan tashqari yana shuni ta’kidlash joizki, yuzaga kelgan vaziyatga sabab xoh mene- jerlar malakasining pastligi bo‘lsin, xoh ularning maqsadni noto‘g‘ri tanlagani bo‘lsin, baribir “yutib yuborish” mexa- nizmi bir xil samaradorlik bilan uni to‘g‘rilashga qodirdir. “Yutib yuborish” mexanizmining samaradorligi ba’zida davlat siyosati tufayli pasayadi. Masalan, turli tovar bozor- larida monopoliya 101 lar yuzaga kelishini oldini olishga in- tilib, AQSh Adliya vazirligi raqobat kamayishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan kompaniyalar birlashishi va bir kompaniya ikkinchisini qo‘shib olishini cheklashga yo‘naltirilgan trest- ga qarshi qonunchilik doirasida qator tadbirlarni amalga oshirmoqda. “Yutib yuboruvchi” o‘rnida ko‘pincha sama- rasiz korxonaga mahsulot yetkazib beruvchi, uning mijozi yoki raqibi ish ko‘rar ekan, bunday davlat siyosati “yutib yuborish” xavfini kamaytirishga qodir. 101 “Monopoliya” mono.. + yunoncha “poleo” – sotaman. 1. Iqtisodiyot- ning biron-bir sohasida tanho hukmronlik; davlat, korxona yoki jismoniy shaxslarning ishlab chiqarish, savdo, hunarmandchilik sohasida faoliyat olib borishi uchun berilgan alohida huquqi; 2. Muayyan ishlab chiqa rish yoki uning katta bir qismini, shuningdek, biron-bir tovar sotishni o‘z qo‘li- ga olgan yirik xo‘jalik birlashmasi (kartel, sindikat, trest, konsern va sh.k. Qarang: o‘sha manba. J.II. - B. 614. |