T sh. Gayibov, H. F. Shamsutdinov, B. M. Pulatov elektr energiyani ishlab chiqarish, uzatish



Yüklə 410,76 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/4
tarix16.05.2023
ölçüsü410,76 Kb.
#114587
1   2   3   4
xrpt ssigt82vke06vn7yj8y0x06azfm7e0oxrz4avux8zx4jaz8kvvkivfjjlxgpvvddj8d7r25fmxo

UO‘К: 621.316 
KBК 31.27 
Taqrizchilar: 
N.B.Pirmatov – Toshkent davlat texnika universiteti 
«Elektrоmexanika va kabel texnikasi» kafedrasi
mudiri, texnika fanlari doktori; 
A.T.Mirzayev – Uzbekenergo Milliy dispetcherlik markazi
boshlig‘i, texnika fanlari nomzodi. 
ISBN 978–9943–975‒97‒2 
© «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2015. 


3
 
SO‘Z BOSHI 
Jamiyatning taraqqiyoti undagi ishlab chiqarish darajasi va kishilar 
hayoti uchun zarur moddiy sharoitlarni yaratish bilan belgilanadi. Shu 
sababli, energiyani iste’mol qilish bundan keyin ham ishlab chiqarish 
darajasini o‘sishini ta’minlagani holda oshib boradi. 
Energiyaga bo‘lgan talabning uzluksiz ravishda ortib borishi yangi 
energiya resurslarini qidirib topish, energiyani bir turdan boshqa turga 
o‘zgartirishning yangi usullarini ishlab chiqish zaruratini yaratdi. 
Hozirgi davrda turli xil energiyalardan – Quyosh energiyasi, organik 
yoqilg‘ining kimiyoviy energiyasi, daryolar, dengizlar va okeanlar 
suvlarining mexanik energiyasi, shamol energiyasi, og‘ir yadrolarning 
parchalanishida hosil bo‘luvchi yadro energiyasidan foydalanish 
an’anaviy hisoblanadi. 
Bugungi 
kunda 
erishilgan 
yutuqlarni sifat jihatidan yangi turdagi 
energiyadan, xususan elektr energiyasidan foydalanmasdan turib 
ta’minlab bo‘lmas edi. Elektr energiya hozirgi davrda insoniyat 
taraqqiyotida keng foydalanilmoqda. U sanoatda va qishloq xo‘jaligida 
turli mexanizmlarni harakatga keltirishda, bevosita texnologik 
jarayonlarda, transportda va madaniy-maishiy hayotda keng qo‘llaniladi. 
Zamonaviy aloqa vositalari – telefon, telegraf, radio, televidenie 
kabilarning ishlashi ham elektr energiyasidan foydalanishga asoslangan. 
Elektr energiyasisiz kibernetika, hisoblash texnikasi, kosmik texnikasi 
kabilarni rivojlantirish mumkin bo‘lmas edi. Elektr energiyaning asosiy 
samarali xususiyati shundan iboratki, u uzoq masofaga oson uzatilishi 
bilan bir qatorda kam isrof bilan boshqa turdagi energiyalarga 
o‘zgartirilishi mumkin. Elektr energiyasi hozirgi davrda insonlar 
tomonidan eng ko‘p foydalaniladigan energiya turidir. 
Yuqoridagi sabablarga ko‘ra elektr energetikasining taraqqiyotiga 
butun jahonda, shu jumladan, bizning mamlakatimizda juda katta e’tibor 
qaratilgan. 
O‘zbekiston energetikasining taraqqiyoti uzoq va mashaqqatli 
yo‘lni bosib o‘tgan. 1917-yilga kelib, Respublika hududidagi elektr 
stansiyalarning umumiy quvvati 3 ming kVt ni tashkil qilib, ularda bir 
yilda 3,3 mln. kVt.soat elektr energiyasi ishlab chiqarilgan bo‘lsa, 
hozirgi davrda o‘rnatilgan uskunalar quvvatlarining yig‘indisi 11,0 mln. 


4
kVt bo‘lgani holda 37 issiqlik va gidroelektr stansiyalarini o‘z ichiga 
olgan O‘zbekiston energetika tizimida har yili 50 mlrd. KVt.soatdan 
ortiq elektr energiyasi ishlab chiqarilib, iste’molchilarga uzatiladi. Elektr 
energetika tizimining asosini Sirdaryo (3.0 mln. kVt), Toshkent (1.86 
mln. kVt), Yangi-Angren (1,8 mln. kVt) va Navoiy (1,25 mln. kVt) 
singari yirik issiqlik elektr stansiyalari tashkil etadi. Ushbu elektr 
stansiyalarda birlik quvvati 150 – 300 ming kVt bo‘lgan 30 dan ortiq 
energetika agregatlari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Hozirgi davrda 
Navoiy issiqlik elektr stansiyasi (IES)da 2 ta yuqori darajadagi energetik 
samaradorlikka ega bo‘lgan bug‘-gaz qurilmasi ishga tushilib, 
foydalanib kelinmoqda. Yaqin kelajakda Tollimarjon IES va Toshkent 
IES kabi bir qator stansiyalarda ham bunday qurilmalarni o‘rnatish 
rejalashtirilgan. 
Gidroelektr energetikasi hozirgi davrda bir nechta unchalik katta 
bo‘lmagan quvvatli GES kaskadlari bilan belgilanadi. Bulardan O‘rta-
Chirchiq GESlar kaskadi tarkibiga kirib, suv omborlariga ega bo‘lgan 
600 ming kVt quvvatli Chorvoq va 165 ming kVt quvvatli Hojikent 
GESlari asosan quvvat balansini rostlovchi stansiyalar sifatida faoliyat 
ko‘rsatadi. Qolgan GESlarning ish holatlari esa havzadan oqib o‘tuvchi 
suv miqdori bilan belgilanadi. 
Ko‘p miqdorda ishlab chiqariluvchi elektr energiyani masofaga 
samarali uzatish va iste’molchilarga taqsimlash turli kuchlanishdagi 
elektr uzatish liniyalaridan foydalanishni taqozo etadi. Hozirgi davrda 
O‘zbekiston Respublikasidagi barcha nominal kuchlanishli elektr uzatish 
liniyalarining umumiy uzunligi taxminan 220 ming km bo‘lib, 500 kV 
kuchlanishli liniyalar 1,8 ming km, 220 kV kuchlanishli liniyalar 4,6 
ming km va 0,4-10 kV kuchlanishli liniyalar 170 ming km ni tashkil 
etadi. 
Elektr va issiqlik energiyani ishlab chiqarish, uzatish, taqsimlash 
va ularni iste’mol qilishni samarali tashkil etish uchun barcha elektr 
stansiyalari, podstansiyalari va elektr uzatish liniyalarini o‘z ichiga 
olgan yagona elektr energetika tizimi tashkil etilgan. Bunday ulkan 
tizimning zamonaviy talablarga javob beruvchi samarali taraqqiyoti va 
faoliyatini ta’minlash mos loyihalash, montaj qilish, ishga tushirish, 
sozlash va ishlatish faoliyati bilan shug‘ullanuvchi yuqori malakali 
mutaxassislarni tayyorlab borishni taqozo etadi. 
Ushbu o‘quv qo‘llanma oliy ta’lim muassasalarida «Elektr 
energetikasi (tarmoqlar va yo‘nalishlar bo‘yicha)» ta’lim yo‘nalishida 
tahsil oluvchi talabalar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, unda elektr 


5
energiyani ishlab chiqarishning an’anaviy va noan’anaviy usullari, 
energiyani ishlab chiqarish, uzatish, taqismlash va iste’mol qilishning 
fizik asoslari, elektr stansiyalari va podstansiyalarining asosiy elektr 
jihozlari, elektr uzatish liniyalarining konstruktiv elementlari, elektr 
tarmoq elementlarining almashtirish sxemalari va hisobiy parametrlari, 
elektr tarmoqlarini hisoblash, ulardagi isroflarni hisoblash hamda 
kamaytirish, energetika tizimlarining holatlarini boshqarish bilan bog‘liq 
bo‘lgan masalalar ko‘rib chiqilgan.

Yüklə 410,76 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin