T. T. Jum aqulov iqtisod fanlari doktori, professor

b) mikroiqtisodiy tahlilni;
v) makroiqtisodiy va mikroiqtisodiy tahlilni;
g) ilmiy bilishning qoidalari, shakllari va usullarini;
d) iqtisodiy jarayonlarni modellashtirishni.
16. Iqtisodiy qonunlar qanday xususiyatga ega?
a) obeyktiv;
b)subyektiv;
v) ham obyektiv va ham subyektiv;
g) tabiiy qonunlarga o'xshash;
d) yuqoridagilarning barchasi to‘g ‘ri.
15

---

2-MAVZU. IJTIMOIY- IQTISODIY EHTIYOJLAR
VA UNING QONDIRILIShl
1-§. IJTIMOIY-IQTISODIY EHTIYOJLARNING MAZMUNI VAShAKLLARI
Alohida kishilar yoki 
jam iyat a'zolari 
ehtiyojlari.
Iste'mol tovarlari, xizm at­
lar, yashash va turm ush 
k e c h iris h v o s ita la rig a
bo'lgan ehtiyojlar.
Korxona (firma)lar 
ehtiyoji.
Iq tis o d iy r e s u r s la r va 
is h la b
c h iq a ris h n in g
b o s h q a s h a rt-s h a ro it- 
lariga bo'lgan ehtiyojlar.
Davlat ehtiyojlari.
Iq tis o d iy
re s u rs la rg a , 
is te ’m o l 
to v a r la r i 
va 
x iz m a tla rg a
b o 'lg a n
ehtiyojlar.
Ijtim o iy -iq tis o d iy e h tiy o jla r - bu ja m iy a t a ’z o la rin in g
yashashi va kamol topishi uchun kerakli, hayotiy vositalarga 
bo'lgan zaruriyatidir.
Kishilar uchun zarur bo'lgan moddiy va ma’naviy ne’matlarni 
ishlab c h iq a rish d a ko rxo n a la r ham da u la rn in g ijtim o iy
ehtiyojlarini qondirishda davlat ham qatnashishi sababli 
jamiyat ehtiyojlari quyidagi shakllarda namoyon bo'ladi:
!6

---

Ehtiyojlarning o'sib borish qonuni
Tarixiy, milliy an'analar va urf-odatlar.
Jamiyatdagi mavjud ijtim oiy-iqtisodiy tizim.
Mamlakatlarning iqtisodiy taraqqiyot darajasi.
Tabiiy-geografik va iqlim sharoitlari.
Jamiyat ehtiyojlari darajasiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar:
Xalqaro aloqa va komm unikatsiya tizimlarining rivojlanish 
holati.
A h o li s o n in in g  s is h i va u n in g ijtim o iy ta rk ib in in g
o'zgarishi.
H ududiy, m illiy va x a lq a ro iq tis o d iy m u n o sa b a tla rn in g
rivojlanish darajasi.
Jamiyat ehtiyojlarining miqdoran ortib va sifat jihatdan 
takom illashib borishini bildiradi.
Jamiyat ehtiyojlarining barcha tarkibiy qism lariga xos bo'lgan umumiy 
xususiyat - ular cheksiz va chegarasizdir.
E h tiyo jla rn in g o 's ib borish q o n u n i ish la b ch iq a ris h bilan e h tiy o jla r 
o 'rta sid a g i uzviy va o 'za ro b o g 'liq lik n i aks ettiradi. Ishlab chiqarish 
ehtiyojlarni qondirishga qaratiladi, o'z navbatida uning rivojlanishi yangi 
ehtiyojlam i vujudga keltiradi. 
_____________
Ehtiyojlarning o'sib borishini taqozo qiluvchi omillar:
• aholining tabiiy o'sishi - buning natijasida ehtiyojlar 
miqdoran ortib boradi;
• fan-texnika taraqqiyoti va reklama. Uning ta'sirida kishilarda 
yangi tovarlarga ehtiyoj paydo bo'lib, u sifat jihatdan 
takom illashib boradi.

---

Jamiyatdagi mavjud hukmron munosabatlar.
Iqtisodiy faollikning siklik ro'y berishi.
Ishlab chiqarishning rivojlanish holati.
Tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini va h.k.)
Favqulodda holatlar (urushlar, iqtisodiy tizim lar almashishi).
Ehtiyojlarning o'sib borishiga qarshi ta’sir qiluvchi omillar:
Ehtiyojlarga xos bo'lgan muhim xususiyat - turli ehtiyojlarning bir- birini 
taqozo qilishidir. Bu birehtiyojning boshqa birehtiyojni keltirib chiqarishini 
anglatadi. Masalan, kompyuterlarga paydo bo'lgan ehtiyoj o'z navbatida 
uni ishlatishni o 'rg a n ish , xizm a t ko 'rsa tish , d a stu r tuzish kabilarga 
ehtiyojlarni keltirib chiqaradi.