T u shuntiri shxat I

Agregat haqida malumotlar jadvali.

№	Kо‘rsatkichlar	Belgilanishi	Agregatning ish kо‘rsatkichi
			Mavjud	Yangi
1	Ish kengligi, m	V	2.0	2.0
2	Ish tezligi, km/soat	Vish	3...5	3...5
3	Smena vaqtining davomiy-ligi, S	Tsm	7	9
4	Haqiqiy ishlagan vaqti, soat	Thm	7	9
5	Ish vaqtidan foydalanish	8	0,7	0,9
	koeffitsiyenti
6	Mashinaning yillik yuklanishi, soat Traktor: MTЗ-80 Agregat: VOMET-540	Tyuk	2000	2000 400
7	Balans qiymati Traktor: MTЗ-80 Agregat: VOMET-540	Bi	250000000 4500000	250000000 5000000
8	Amortizatsiya ajratmasi normasi Traktor: MTЗ-80 Agregat: VOMET-540	Ai	12,5 12,5	10,5 10,5
9	Joriy ta’mirlash va texnik xizmat uchun ajratma Traktor: MTЗ-80 Agregat: VOMET-540	Ri	9,5 12,5	9,5 12,5
10	Saqlash uchun ajratma Traktor TTZ-80.10 KRN-2,8	Rsaq	0,10 0,21	0,10 0,21

Agregatning ish unumini quyidagi formula yordamida hisoblaymiz.

Soatlik ish unumi
Wsoat = 0,1* Вish * vish * t, [sоаt/ gа]
bu yerda В_ish - agregatning ish kengligi;
v_ish - ish tezligi, km/soat;
t - smena vaqtidan foydalanish koeffitsiyenti
Smenalik ish unumi
Wsm = Wsoat * Тsm, [gа]
bu yerda Т_sm - smenaning davomiyligi, soat
Mavsumiy ish unumi
Wmav = Wsoat * Тyuk, [gа]
bu yerda Т _yuk - agregat tarkibiga kiruvchi mashinaning yillik
yuklanishi, soat;

Endi taqqoslanadigan agregatlarning ish unumini hisoblaymiz.

Mavjud agregat uchun
W_soat = 0,1*1,40*8*0,70 = 0,784 ga/soat
W_soat = 0,784*8 = 6,27 ga / soat
W_ян^мав  0,784*400  313,6 ga
Takomillashgan agregat uchun
W_tak = 0,1*1,40*9*0,80 = 1,008 ga/soat

Wsm = 1,008*8 = 8,064 ga

Wyangi tak = 1,008*400 * 403, 2 ga
Mehnat sarfi quyidagicha hisoblanad



Т_m^mav =1,27 киши/ га =
Т_м^tak = 0,99 киши/ га =
Ish unumdorligining о‘sish darajasini quyidagi ifoda orqali hisoblaymiz
П_us =28% =
Agregatni ishlatish vaqtida sarf bо‘ladigan tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri harajatlar quyidagicha hisoblanadi
Иt.x. =Зish +Аsm +Рj.m +Зyмм +Сsak, sо‘m/ga
bu yerda З_ish - ish haqi, sо‘m/ga;
А_sm - tо‘la tiklash va kapital ta’mirlash harajatlari, sо‘m/ga;
Р_j.m - joriy ta’mirlash va texnik xizmat uchun harajat, sо‘m/ga;
З_yмм - yoqilg‘i-moylash uchun harajat
С_sak - saqlash uchun harajat, sо‘m/ga
И_m.x = 5848,2 + 21723,52 +16940,03 +171000 + 0,39 = 215512,1
И_m.x = 4584,61+14583,33+13327,64 +149625 + 0,30 = 182120,9
Bir gektar yerga ishlov berish uchun tо‘lanadigan ish haqini hisoblaymiz
Л * С* К
З = , sо‘m/ga
W_soat
bu yerda K - tarif stavkasini о‘sish stavkasi; С_Т.иш - traktorist-mashinstning soatlik ta’rif
stavkasi.
Agregatga traktorchi-mexanizator xizmat qiladi. Uning soatlik tarif stavkasi 3500 sо‘mni tashkil qiladi
U vaqtda
З_{ish mav} = =5848,2 , sо‘m/ga
Зish = = 4584,61, sо‘m/ga
Agregatni tо‘la tiklash va kapital ta’mirlash uchun ketadigan harajatni hisoblaymiz.

bu yerda Б_i - agregat tarkibiga kiruvchi mashinaning balans qiymati, sо‘m;

а_i - amortizatsiya ajratmasi normasi,

Agregatni joriy ta’mirlash va rejali texnik xizmat qilish uchun harajatlar

bu yerda Р_i - texnik xizmat uchun ajratma normasi, %.

Yoqilg‘i-moylash materiallari uchun ketgan harajat quyidagicha hisoblanadi

bu yerda N_дв - dvigatelning nominal qiymati, kVt. N_дв = 114 kVt; q - nominal quvvatga tо‘g‘ri keladigan solishtirma yoqilg‘i sarfi. q= 0,350 kVt/soat;
n- dvigatelning quvvatidan foydalanish koeffitsiyenti n = 0,8 0,9
Ц_ёк - 1 kg yoqilg‘ining narxi, 4200 sо‘m.
G_ёмм^мав = =171000 sо‘m/ga
G_ёмм^так. = =149625 sо‘m/ga
Saqlash uchun ketgan harajatlarni aniqlaymiz

bu yerda Н_сак - agregat tarkibiga kiruvchi mashinaning saqlash uchun

ajratma, %
Ссакмав = = 0,39 , sо‘m/ga
С_сак^так = = 0,30, sо‘m/ga

Umumiy ekspluatatsiya harajatlari

№	Kо‘rsatkichlar	Mavjud	Takomillashgan
1	Ish haqi	5848,2	4584,61
2	Amortizatsiya harajatlari	21723,52	14583,33
3	Texnik ta’mirlash va TX uchun harajatlar	16940,03	13327,64
4	Saqlash uchun harajat	0,39	0,30
5	Yoqilg‘i-moylash materiallari	171000	149625
	Jami harajatlar	215512,1	182120,9

Agregatni ekspluatatsiya qilishdagi iqtisodiy samaradorlik
E_i.s. = (I_tak – I_mx )*W_mav. , sо‘m
bu yerda I_tak va I_mav - mavjud va yangi mashinani ishlatish vaqtidagi
harajatlar;
E_i.s. = (215512,1-182120,9)*403,2 = 79547811, sо‘m
Solishtirma kapital quyilmalar quyidagicha hisoblanadi



Keltirilgan harajatlar quyidagicha hisoblanadi
P_kel = I + E_n + K_solishtirma
bu yerda Е_n - kapital quyilmalarni effektivlik normativ koeffitsiyenti, Е_n = 0,85

P = 215512,1+ 0,15+174605,93 = 241702,98, sо‘m

P_kel=182120,9 + 0,15+138888,9 = 202954,23, sо‘m
Yillik iqtisodiy samaradorlik quyidagi formula orqali hisoblanadi
Eyil = (Pmav - Ptak)*Wmav , sо‘m
E_yil = (241702,98 - 202954,23)*403,2 =15623496, sо‘m
Ketgan harajatlarni qoplash muddati

bu yerda К - taklif etilayotgan mashinaning qiymati.

T/r	Kо‘rsatgichlar	Taqqoslanuvchi variantlar		Farqi + -
		Mavjud	Takomillashgan
1	Agregatning ish unumi, ga soat	0,784	1,008	+1,376
2	Mehnat harajatlari, kishi.s/ga	1,27	0,99	-0,28
3	Mehnat unumdorligi, %	-	28	+28
4	Ekspluatatsiya harajatlari, sо‘m/ga ish haqi, sо‘m/ga amortizatsiya harajat- lari, sо‘m/ga v) joriy ta’mirlash va texnik qarov, sо‘m/ga g) YOMM harajatlari, sо‘m/ga d) saqlash uchun harajat, sо‘m/ga	215512,1 5848,2 21723,52 16940,03 171000 0,39	182120,9 4584,61 14583,33 13327,64 149625 0,30	-33391,2 -1263,6 -7135,19 -3612,39 -21375 -0,09
5	Solishtirma kapital quyilma, sо‘m/ga	174605,93	138888,9	-35717,03
6	Keltirilgan harajatlar, sо‘m/ga	241702,98	202954,23	-38748,75
7	Yillik iqtisodiy samaradorlik, sо‘m/ga	-	4066069,12	4066069,12
8	Ketgan harajatlarni qoplash muddati, yil		0,38	0,38

6.1 Mehnat muhofazasi va agregatni ishlatishda xavfsizlik texnikasi.
Mehnat muhofazasi bo`yicha chora – tadbirlarni rejalashtirishdan maqsadi ishlovchilar uchun ish sharoitlarini mehnat kodekslaridagi qoida, me`yor, standartlar, direktor organlarni qaqarorlari asoslanib oqilona yo`llarni aniqlash va amalgam oshirishdir. Rejallashtirish davlat nazorati va mehnat bo`yicha texnik inspeksiya organlari farmoishlarni, o`tgan yillar ichida sodir bo`lgan jarohatlanishlarning sabablarini va taxlil natijalarini, sharoitlari yaxshilash komleks rejalari bajarilishi bo`yicha hisoblarini va mehnat xavfsizligi va sanitariya sog`lomlashtirish chora tadbirlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Rejalashtirishda quyidagi rejali ko`rsatkichlar yutuqlarni; zararli mehnat sharoitlarida va og`ir jismoniy mehnat sharoitida ishlovchilarini va obe`ktlarini sonini qisqartirilishiga etibor beriladi. Rejalar davriy (birmartali, yakka) va peperspekt (besh yillik) bo`ladi. Shu rejalarni ishlab chiqarish xo`jalik rahbarlari zimmasiga yuklanadi. Rejalashtiruvchi asosiy hujjatlarga mehnat sharoitlarni mehnat xavfsizligi va sasanitariya sog`lomlashtirish chora – tadbirlarining besh yillik kompleks rejalari kiradi.
Yer haydash ishlarini bajarishda texnik jihatdan nuqsonsiz bo`lgan traktor agregatlaridagina ishlash ruxsat etiladi. Har bir traktorda kechasi ishlash uchun oldingi va orqa chiroqlar bo`lishi kerak. Traktorda orqani ko`rsatuvchi oyna bo`lishi kerak. Mexanizator bu oyna yordamida mashina va uning orqasidagi agregatda ishlovchi odamlarni kuzatib boradi, ish vaqti mexanizatorda asboblar kompletkti, birinchi yordam aptechkasi, inatruksiya qo`l artadigan latta suv solingan flyaga va o`t o`cherish baloni bo`lishi kerak. Mexanizatorda qo`lqop va himoya ko`zoynagi bo`lishi shart. Mexanizator har smena boshida agregatning holatini, birikmalarning mahkamligini tiqinlarning puxta o`rnatilganligini sinchiklab tekshirish lozim. Rul boshqarmasi, tishlashish muftasi, tormozlar tirkash qurilmasi yuritish qurilmasi hamda yonilgi bilan ta`minlash tizimi asboblarini holatiga alohida etibor beriladi. Yomon rostlangan yoki texnik kamchiliklari bo`lgan, shuningdek yonilg`i, suv, moy sizadigan traktorda ishlash man etiladi.
Mashina – traktor agregatlarida yonilg`i quyishda yong`inga qarshi tadbirlarga alohida ahamiyat berish zarur. Yonilg`i quyish shahobchasiga kirishda gaz chiqarish trubasi yonilg`i turgan joyga teskari qaragan. Idishga yuvilib ketmaydigan bo`yoq bilan –‘’etil benzin-zahar”deb yozilish lozim badanga etillangan benzin tegsa, uni kerosin bilan, keyin issiq suv bilan sovunlab yuvish kerak. Yerga yoki polga tokilgan etillangan benzinni dixloramin yoki kaltsiy xlorat bilan yuvish kerak. Etillangan benzindan foydalanish qoidalariga rioya qilinmasa, odam o`gir jarohat olishi mumkin, shuning uchun etillangan benzinni ishlatadigan har bir kishi ishdan keyin yuz-qo`llarini sovunlab issiq suv bilan yuvish kerak.
Dvigatelni zavod instruksiyasida ko`rsatilgan tartibda yurgizish kerak. PD-10M markali yurgizib yuborish dvigatelini ishga solishda arqonni qo`lga o`rab olmaslik kerak, chunki tirsakli val teskari aylanib ketib baxtsiz hodisa ro`y berishi mumkin. Shuningdek maxavik ro`parasida turish ham xavfli. Mashina-traktor agregatlarini joyidan qo`zg`atish vaqtida agregatni atrofida odamlar turmasligi va barcha ishchilar maxsus signal bilan ogohlantirilgan bo`lishi zarur.
Traktorni tirkama mashinaga ulash vaqtida dvigatelni eng kichik aylashida ishlatish lozim. Mexanizator tirgovchining birinchi signalidayoq traktorni to`xtatish kerak shuning uchun orqaga yurishda uning oyog`i hamisha tishlashish muftasi pedalida bo`lishi kerak. Traktorning tirkama mashina bilan orqaga yurishi, harakitadagi agregatdan saqlab turish, qanoatlarida zinapoyada turish, agregatni rostlash tuzatish traktordan tirkama mashinaga yoki aksincha, o`tish man etiladi.
Tepaliklarga yurishda va pastga tushishda bir yoki ikki uzatmada tuziladi. Temir yo`lni kesib o`tshda ayniqsa muhofaza qilinmagan joylarda, mexanizator traktorni to`xtatish poezd kelayotgan kelmayotganini aniqlab, so`ng birinchi tezlikda yurish kerak. Ish vaqtida aniqlangan kamchiliklar divigatel to`xtatilgandan keyin bartaraf qilinadi. Tirkalma mashinalar traktorlarga uzilmaydigan qilib qattiq ulanishi kerak. O`rnatma (osma) mashinalrga odamlarning chiqishi man etiladi. Ishdan keyin va uzoq muddatga to`xtatish vaqtlarda o`rnatma mashinalarning ko`tarilgan holda qoldirish taqiqlanadi. Zapravka punktlari va hodimlarida mashina traktor agregatlarida o`t o`chirish uchun zarur vositalar bo`lishi lozim.
Bulardan tashqari haydash agregatlarida ishlash vaqtida quyidagi xavsizlik texnikasi qoidalariga rioya qilinishi zarur:
1. Yer haydash mashina – traktor agregatini tuzilishi va ishlatish qoidalarini yaxshi biladigan, kamchiliklarini bartaraf qila oladigan va maskur agregatlarni boshqarish xuquqini beradigan maxsus guvohnomasi bor shaxslargina yer haydash mashina – traktor agregatlarida ishlashlariga ruxsat beriladi. Mashina – traktor agregatlarini begona shaxslarga ishlatish uchun topshirish mant etiladi.
2. Texnik kamchiliklarni bo`lgan mashina traktor agregatlarni ishlatmaslik kerak.
3. Mashina – traktor agregatlarini yurguzishdan avval tovishli signal berish ogohlantirish lozim.
4. Mashina – traktor agregatlarini faqat to`g`riga yurayotgandagina o`rnatma pluglarni salt yurish yoki ish xolatiga o`tkazish mumkin.
5. Mashina – traktor agregatlarini moylash bolt va gaykaning taranglash yoki ifloslangan ish yuzalarini tozalash ishlari faqat mashini traktor agregati to`xtatilgandan keyingina bajariladi. Traktorga tirkalgan plug ostida ta`mirlash yoki rostlash ishlarini bajarish mant etiladi.
6. Tuproq frezasi salt yurish xolatida bo`lgandan agregatni ravon burish kerak. O`rnatma sestemaning zanjiri bo`shashgan bo`lsa, agregatlarni burishga ruxsat etilmaydi.
7. Tuproq frezasi texnik qarov vaqtida pichoqlarni tushirish yoki ularning ostiga taglik qo`yish lozim.
Yer haydash ishlarini bajarishda yuqorida ko`rsatib o`tilgan xavsizlik chora tadbirlariga amal qilinsa baxtsiz hodisalarning oldi olinadi va ish unumdorligi oshadi .