Tabiiy fanlar fakulteti biologiya – 60110900 Abdurasulov Shoxzodbek Atanazar o’g’lining

II.II Tana, mushak va skeletning anatomik xususiyatlari
Tana, mushak va skeletning anatomik xususiyatlariga filogenetik ravishda neoselaxianga suyultirilgan akula kiradi. qoplama (zamonaviy akulalar va nurlar) bilan bog'liq bo'lgan sigir akulasi, tartibda Geksanxiformes. Bundan tashqari, tadqiqotchilar tomonidan 2016 yilda o'tkazilgan genetik tahlil, shuningdek, bu turlarning bir qismi ekanligini taxmin qilishi mumkin Geksanxiformes.^[11] Shunga qaramay, a biologiya sistematikasi, ichtiyolog Shigeru Shirai taklif qildi Chlamydoselachiformes taksonomik tartib faqat uchun C. anguinesis va C. afrika qovurilgan akulalarning turlari.^[8][10] Dengiz hayvonlari sifatida, paxmoqli akula a tirik qoldiq anatomiya va jismoniy jihatdan o'zgarmaganligi sababli birinchi dengizlarda paydo bo'lganligi sababli Kechki bo'r (taxminan 95 mya) va Kech yura (150 mya) davrlar.^[12][5] Yilda evolyutsion atamalar bilan aytganda, qovurilgan akula - bu yaqinda paydo bo'lgan hayvon turidir tabiiy tarix Yerning; qotgan toshlarining dastlabki kashfiyotlari Chlamydoselachus anguineus akula turlari erta davrga tegishli Pleystotsen davr (2,58–11,70 mya).^[13] 2009 yilda dengiz biologlari bularni aniqladilar, ta'rifladilar va tasnifladilar Chlamydoselachus africana (janubiy afrikalik paxmoq akula) janubiy Angola va janubiy Namibiyaning Atlantika suvlari Chlamydoselachus anguineus 1884 yilda aniqlangan.
Xulosa
Akula va suyak baliqlari - ikkita baliq guruhi. Akulalar xaftaga tushadigan baliqlardir. Ular xaftaga tushadigan skeletga ega. Suyakli baliqlarda kaltsiylangan suyaklardan yasalgan skelet bor. Akula va suyak baliqlari navbati bilan Chondrichthyes va Osteichthyes sinfiga kiradi. Bu akulalar va suyak baliqlari o'rtasidagi farq. Bundan tashqari, ularning tanasida moslashuvchan biriktiruvchi to'qimalar mavjud. Akulalar yuqori jag'ni mustaqil ravishda harakatga keltirishi mumkin, chunki u bosh suyagiga bog'lanmagan. Akula bosh suyagida 10 ta xaftaga tushadigan element mavjud. Suyakli baliqlardan farqli o'laroq, akulalarda plevra qovurg'alari yo'q. Akulaning gill yoriqlari ko'rinib turibdi va gillalarni qoplaydigan himoya suyak plitasi yo'q. Akulalarning ko'zlarini himoya qilishga yordam beradigan ko'z qovoqlari mavjud. Akulalar Chondrichthyes sinfiga tegishli. Bu guruhga akula bilan bir qatorda nurlar, konki va ximeralar ham kiradi. Qoldiq yozuvlariga ko'ra, xaftaga tushadigan baliqlar ilgari ko'proq bo'lgan. Hozirgi vaqtda ular suyakli baliqlarga qaraganda kamroq. Suyakli baliqlarning skeletlari bilan solishtirganda skelet yengil.
Akulalar evolyutsiyaning eng ajoyib ijod namunasi bo‘lgan mohir yirtqichlardir. 400 million yildan ortiq vaqtdan beri akulalar butun dunyo okean va dengizlarida suzib yuribdi, ular hatto chuchuk suvli ko‘l va daryolarga ham kirib borgan. Hozirda fanga 500 dan ziyod akula turlari ma’lum bo‘lib, olimlar bu hali hammasi emas degan fikrda.
Akula Rhincodon typus, ya’ni kitsimon akula singari bahaybat bo‘lishi yoki Mollisquama parini turi singari odam kaftiga sig‘ar darajada mitti bo‘lishi mumkin. Lekin “akula!” degan xitobni eshitganda biz odatda Carcharodon carcharias, ya’ni oq akulani tasavvur qilamiz. Haqiqatan ham, u yirtqich akulalar ichida eng taniqlisidir.
Akula kasalmand va nimjon o‘ljani tutib yeydi. Shu tariqa, bu yirtqichlar nafaqat muayyan bir populyatsiyaning sog‘lom muhitini, balki uning sonini ham nazorat qilib turadi. Shu yo‘l bilan ekosistemadagi cheklangan resurslarning ushbu sistemada yashovchi hamma turlarga yetarli darajada saqlanishi ta’minlab turiladi.
Bundan tashqari, akula muayyan ekosistemani bilvosita himoya qilish vazifasini ham bajaradi. Masalan, dengiz suvo‘tlari yaqinida yashaydigan akula turi – yo‘lbars akulalar ushbu suvo‘tlarni dengiz toshbaqalaridan himoya qiladi. Aks holda toshbaqalar ushbu suvo‘tlarni yeb bitirishi mumkin.
Boz ustiga, suvdagi kislorod miqdori barqaror saqlanishida ham akulalarning o‘z o‘rni bor. Xususan, dengiz suvini kislorod bilan boyitadigan plankton bilan oziqlanadigan baliqlarning sonini, ularni ovlaydigan akulalar chegaralab turadi. Agar o‘sha baliqlar haddan ziyod ko‘payib ketib, planktonni yeb yuborsa, dengiz suvida kislorod miqdori kamaya boshlaydi.
Akulalarsiz ayniqsa marjon qoyalari katta ziyon ko‘radi. Chunki marjon riflaridagi ekosistemaning biologik xilma-xilligini aynan akulalar nazorat qiladi.
Akulalar okeanlardan yo‘qolib qolishi oqibatlari haqidagi savolga okeanologiya kafedrasi professori assistenti va Shark Conservation Lab direktori Tobi Dali-Engel “Agar akulalar yo‘q bo‘lib ketsa, okeanda mayda baliqlar soni keskin ko‘payadi. Bu esa ularning ozuqasi bo‘lgan plankton, krevetka va boshqa mikroorganizmlarning juda tezlik bilan yeb bitirilishiga olib keladi. Oqibatda mayda baliqlar ozuqasiz qolib, ochlikdan qirilib ketadi”, deya izoh bergan.
Buning oqibatida marjon riflarini suvo‘tlar va bakteriyalar qoplab oladi. Oqibatda marjonlar fotosintez qila olmay qolib, o‘limga yuz tutadi. Natijada esa boy biologik xilma-xillik makoni bo‘lgan marjon qoyalari o‘rnida ularning skeletidan iborat o‘lik sahna qoladi xolos.
Akulalarning o‘zi ham ba’zida o‘zidan yirikroq boshqa yirtqichlarga yem bo‘lishi mumkin. Masalan, kosatkalar akulalarni yeydi. Ishonmasangiz, chuqur suv osti tubliklarida yashaydigan poliprion balig‘ining akulani butunicha yutib yuborgani videosini ko‘rishingiz mumkin. Hatto ba’zi sakkizoyoqlar ham akulani o‘z iskanjasiga olib, yeb yuboradi.
Akulaning ko‘chib yuruvchi turlari, masalan, kulrang akula o‘z yo‘lidagi okean tubida yashovchi mikroorganizmlarga ozuqa bo‘ladigan chiqitlarni tashlab o‘tadi. Bir kunda akulaning hayot faoliyati chiqindilari orqali suv ostiga 95 kilogrammgacha azot kelib tushadi.
Xulosa shuki, qanchalik vahimali va yirtqich bo‘lmasin, akula okean sanitari sifatida himoyalanishi kerak bo‘lgan jonivordir. Hozirda 25 foizga yaqin akula va skat turlari yo‘q bo‘lib ketish xavfi ostida qolgan. So‘nggi bir necha o‘n yillikda esa akulaning ba’zi turlari populyatsiyasi 90 foizgacha kamayib ketgan.

ILOVALAR

1-RASM QIRRA BURUN AKULA

2-RASM KARIB DENGIZI RIFI AKULASI

3-RASM OQ AKULA (CHARCHARADON KARCHARIASLARI)

4-RASM YO’LBARS AKULASI

5-RASM TULKI AKULASI (ALOPIAS VULPINUS)