Ta'lim jarayonida smart texnologiyalaridan foydalanishning o'ziga xos ahamiyati jonbótayeva Jasmina Musurmonovna

---

1 
TA'LIM JARAYONIDA SMART TEXNOLOGIYALARIDAN 
FOYDALANISHNING O'ZIGA XOS AHAMIYATI 
 
Jonbótayeva Jasmina Musurmonovna 
SamDCHTI talabasi 
Ibragimova Shahrizoda Raman qizi 
SamDCHTI talabasi 
 
Annotatsiya: Ushbu ilmiy maqolada bugungi kunda ta'lim tizimida bo'layotgan 
o'zgarishlar va ta'lim jarayonini to'g'ri tashkil etish haqidagi ma'lumotlar yozilgan. 
Kalit so'zlar:bilim va ishlash, qiziqishlar, motivatsiya, afzalliklar, 3D 
texnologiyalari, an'anaviy ta'lim, gibrid o'quv muhitlari 
 
Ta'lim texnologiyasining predmeti o’qish va o’rgatish samaradorligini 
oshiradigan texnik va pedagogik usullari va vositalarni o’z ichiga oladi. Bu so'nggi 
yillarda elektron ta'lim inqilobi muvaffaqiyatining asosidir. Texnologiyaga asoslangan 
o'qitish motivatsiyani rag'batlantiradigan, qiziqarli, samarali va mazmunli o'rganishga 
olib keladigan turli xil imkoniyatlar va amaliyotlarni taqdim etish orqali sifat jihatidan 
an'anaviy sinfga asoslangan o'qitishdan ustunlik qiladi.
O'rganish inson yoki odamlar guruhining bilishi va qila oladigan barqaror va 
doimiy o'zgarishlari bilan tavsiflanadi. O'zgarishlar va ta'lim taraqqiyotini kuzatish 
o'qituvchilar va o'quvchilar bilan ta'lim texnologlari tushunishi kerak bo'lgan 
narsalardan biridir. Ta'lim texnologiyasi tarixiga nazar solsak, texnologiyalar doima 
o’zgarib yangilanib boradi.
Rivojlanayotgan texnologiyalarning ba'zilari qanday bo’lishi mumkin? 
Qurilmalar va apparat vositalari toifasida 3D printerlar va taqiladigan hisoblash 
qurilmalari hayolga keladi. Uch o'lchovli printerlar allaqachon “makerspace” deb 
nomlangan harakat bilan bog'liq ta'sir ko'rsatmoqda, bunda o'quvchilar obyekt yoki 
artefaktni yaratish va sinab ko'rish uchun 3D printerdan foydalanish va dizaynga 
asoslangan o'rganish kontekstida shug'ullanishadi. Aqlli soatlar va internetga ulangan 
boshga o'rnatilgan displeylar kabi taqiladigan qurilmalar mavjud va ular, albatta, turli 
xil o'quv va o'qitish holatlarida foydalanilmoqda.
Jarayonlar va ilg'or texnologiyalarni qo'llash toifasida o'quv tahlillari, 
moslashtirilgan o'qitish tizimlari va shaxsiylashtirilgan ta'lim kichik miqyosdagi 
holatlarda o'quvchining oldingi bilim va ishlash, qiziqishlar, motivatsiya, afzalliklar va 
hatto kayfiyat nuqtai nazaridan mustahkam va dinamik ifodasini hisobga oladigan 
oldingi smart repetitorlik tizimlarining kengaytmalari sifatida sinovdan o'tkazilmoqda. 
Texnalogiyaga asoslangan ta'lim, kengaytirilgan va virtual haqiqatlar asta-sekin 
o'rganish va o'qitish holatlarida o'z yo'lini topayotgan rivojlanayotgan texnologiyalar 
qatoriga kiradi. Yangi va rivojlanayotgan texnologiyalarning ta'lim mazmuniga qanday 
ta’sir qiladi? Ba'zilar avtomatlashtirilgan ta'lim, o'qitish moslamalari va mexanizmlari 

---

2 
bilan birga insoniyatning to'plangan bilimlari va donoligidan hamma foydalanishi 
mumkin bo'lgan dunyoni tasavvur qiladi. Ba'zilar hatto bunday muhitda maktablar va 
o'qituvchilarning yo'qolishini bashorat qilishadi. Rasmiy ta'lim muhitlari va norasmiy 
ta'lim resurslari va muhitlari o'zgarib borayotganini aniq tan olsakda, biz kelajak 
haqidagi aniq tasavvurga ega emasmiz. Ta’lim kontekstdagi o'zgarishlar onlayn 
ta'limning yuqori sur’atlarda o’sishiga olib keldi. Onlayn resurslar va faoliyatni yuzma-
yuz kontekst bilan birlashtirgan gibrid o'quv muhitlari hozirda ko'plab oliy o'quv 
yurtlarida, shuningdek, ba'zi uzluksiz ta’lim tizimida odatiy hol bo’lib qoldi. Ta’lim 
oluvchilar uchun Internet-resurslar mavjud bo'lganligi sababli, ko'pincha hech qanday 
to'lovsiz, ko'plab o'qituvchilar ijtimoiy tarmoqlar orqali daromad topish amaliyotini 
qo'llashmoqda. Bu sinfdan tashqari, ba'zan Internetga asoslangan muhitda o'qish va 
tegishli muhokamalarni tayinlashni va o'quvchilarni darsdan tashqarida muammolar 
bo'yicha o'rgangan bilimlarini qo'llashni, ba'zan kichik guruhlarda ishlashni mashq 
qilish uchun dars vaqtidan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bunday holat o'qituvchiga 
ma'lumotni asosiy taqdim etuvchi rolidan o'quvchilarning malakasini rivojlantirish va 
mazmunli muammolarni hal qilish uchun bilimlarni qo'llash va uzatishni yaxshilash 
uchun konstruktiv va mazmunli fikr-mulohazalarni taqdim etish roliga o'tishga imkon 
beradi.
Ta’lim texnalogiyasida boshqa global o’zgarishlar ham yuz beryapti. Ilgari 
savodxonlik o'qish, yozish va asosiy arifmetikaga e'tibor qaratgan bo'lsa, savodxonlik 
tushunchasi sezilarli darajada kengayib, bir nechta savodxonlikni (masalan, axborot 
savodxonligi, texnologiya savodxonligi, vizualizatsiya savodxonligi) o'z ichiga olgan 
raqamli savodxonlikni o'z ichiga oldi. Bu shuni anglatadiki, odatda boshlang'ich va 
o'rta maktablarda o'qitiladigan asosiy ko'nikmalar tushunchasi kengaytirildi va 
texnologiyadan foydalangan holda raqamli savodxonlik ko'nikmalarini rivojlantirishni 
qo'llab-quvvatlash aniq yondashuvlardan biriga aylandi.
Pedagogik yondashuvlar ham o'zgarib bormoqda. O'tgan asrning so'nggi 
choragida interfaol o’quv metodlari joriy etilgandan beri uni amalda o'rganishga e'tibor 
kuchayib bordi, ba'zida uni haqiqiy yoki situatsion o'rganish deb ham atash mumkin. 
Kengaytirilgan va virtual animatsiyalar, immersiv muhitlar interaktiv simulyatsiya 
kuchini sezilarli darajada oshirdi. Natijada, bunday ilovalar bilim va tajribaning 
rivojlanishiga ta'sir qilishda davom etishi kuzatilmoqda.
Ta'lim texnologiyasi sohasida turli xil mas'uliyatli turli kasbiy lavozimlarda 
xodimlar faoliyati paydo bo’lyapti. Ta'lim texnologiyalari bo'yicha mutaxassislar bilan 
bog'liq bo'lgan lavozimlar, rollari va mas'uliyatlari bilan qisqacha tanishib chiqamiz:
• 
O’quv loyihachisi - turli kurslar, o'quv tizimlari va o'quv muhitlarini 
rejalashtirish, tahlil qilish, loyihalash, ishlab chiqish, o'zgartirish, amalga oshirish, 
baholash va boshqarish uchun mas'ul xodim.
• 
Ta'lim loyihasi menejeri - ta'limni rivojlantirish loyihalarini boshqarish, 
ta'lim dasturlarini boshqarish va o'quv muhitini yaratish bo'yicha harakatlarni 
boshqarish uchun mas'ul xodim.

---

3 
• 
Media mutaxassisi - turli formatdagi turli media artefaktlarni yaratish, 
topish, o'zgartirish va ulardan foydalanish uchun mas'ul xodim.
• 
Texnologiya koordinatori - o'qituvchilar va mutaxassislarga turli xil ta'lim 
texnologiyalari resurslarini topish, o'zgartirish, foydalanish yoki integratsiya qilishda 
yordam berish uchun mas'ul.
• 
Tizim administratori - taʼlim tizimini, kontentini boshqarish tizimini, 
taʼlimni boshqarish tizimini, o’rganish va o’qitishni amalga oshirish uchun 
foydalaniladigan tarmoq muhitini boshqarish va qo’llab-quvvatlash uchun masʼul 
xodim.
• 
Ishlab chiquvchi/dasturchi — taʼlim bilan bog’liq bo’lgan dasturiy 
taʼminotni kodlash va taʼlimiy faoliyatni amalga oshirishda foydalaniladigan va 
vositalashtirilgan obyektlar va resurslarni ishlab chiqish uchun masʼul xodim.
• 
Baholovchi - darslar, kurslar, dasturlar, o'quv tizimlari va o'quv muhitini 
formativ va summativ baholash uchun mas'ul xodim.
• 
Instruktor - masʼul yetakchi taʼlim bo’linmalari, o’quvchilarga repetitorlik 
qilish va rasmiy taʼlim kontekstida o’rganish bo’yicha yo’l-yo’riq va fikr-
mulohazalarni taqdim etuvchi xodim.
Xulosa o’rnida shuni aytish mumkinki, ta'lim texnologiyalariga bo'lgan talab 
muttasil ortib bormoqda chunki, elektron ta’lim butun dunyo bo'ylab kengayib 
borayotgan ulkan sanoatdir. Tijorat elektron ta'lim kompaniyalari, yirik kompaniya va 
tashkilotlardagi o'quv bo'limlari, IT kompaniyalar va ta'lim muassasalarida ta'lim 
texnologiyalarini yaratishning turli jihatlari (dasturlash, grafik dizayn, o'quv dizayni, 
vazifalarni tahlil qilish, grafik muhandislik) bo'yicha ko'plab mutaxassislarga bo’lgan 
talab ortib bormoqda. Biroq, bu tashkilotlar ko'pincha o'zlarining kichik sohalari va 
fanlaridan tashqari bilimga ega bo'lgan tegishli malakali ishchilarni ishga olishda 
qiynaladilar. Sir emaski, ta'lim nazariyalarini, texnologiyalarni tushunadigan, xorijiy 
tillarni biladigan, texnologiyani o'rganish va o'qitishga qanday samarali integratsiya 
qilishni biladigan pedagoglarga talab juda kuchli. Ta'lim texnologiyalari sohasi ham 
butun dunyo bo'ylab o’quv muassasalarida asosiy ta'lim dasturlarining bir qismiga 
aylanmoqda. Tijorat o'qitish sanoati (start-up loxiyalash va boshqalar) asosan ilg'or 
raqamli texnologiyalar integratsiyasiga asoslangan holda katta va hali ham tez va 
barqaror o'sish davrini boshdan kechirmoqda. Ta'lim va tijorat tashkilotlari, mehnat 
bozorining ehtiyojlari va talablari ta'lim texnologiyalari yechimlarini samarali amalga 
oshirish uchun zarur bo'lgan bilim va ko'nikmalar nuqtai nazaridan juda xilma-xildir.