Taqsimot logistikasi boshqarish Yetkazib berish logistikasining

Taqsimot logistikasining sohalarda qo‘lanilishi va o‘zaro hamkorligi
Taqsimot logistikasi faoliyatini aniqlashda ikki yo‘l mavjud. Birinchisi, yetkazib beruvchi ombordan tayyor mahsulotni jo'natish operatsiyalar kompleksini o‘z ichiga oladi. Ikkinchisi, ancha keng qamrovga ega vazifalar. Taqsimot logistikasi butun moddiy mahsulot aylanishini — mahsulot o‘qim liniyasidan tushishidan boshlab iste’molchining omboriga tushgungacha bo'lgan jarayon62 lami amalga oshiradi. Bunda taqsimlash vazifalari mikro- va makrologistika darajasida hal etilishi hisobga olinishi kerak. Mikrologistika darajasida quyidagi vazifalar hal etiladi:
sotish jarayoninirejalashtirish;
• mahsulotni o‘rash usulini tanlash, uni butlash va konservalash;
• mahsulotni yuklashni tashkil etish;
• mahsulotni iste’mol etiladigan joyga tamsportda tashilishini nazorat qilish hamda mahsulotni iste’molchiga yetkazish;
• sotuvdan keyingi xizmatlami tashkil etish. Taqsimot logistikasining makro darajasida hal etiladigan vazifalari quyidagilardan iborat:
• moddiy oqimlami taqsimlash chizmasini tanlash;
• taqsimlash vositalarini shakllantirish;
• taqsimlash markazlarini joylashtirish.
Logistika tizimlarining xususiyatlarini o‘rganishda bu tizimlami boshqarish va (yoki) optimallashtirish uchun modellardan foydalanishadi. Uni sun’iy model va turli vositalar yordamida (so‘z, grafika, logika bilan ta’riflab) o‘iganib, haqiqiy analog sifatida ta’riflash mumkin. Har qanday model keng qamrovli bo‘lishi mumkin emas, u aniq muammoni yechishga yo'naltirilgan bo'lishi kerak, belgilangan paytga qaror qabul qilishni ta’minlashi zarur, chunki kechikib qabul qilingan qaror xato yoki umuman keraksiz bo‘lishi mumkin. Odatda, so‘z orqali ifodalangan va matematik iqtisodiy modellar ajratiladi. Matematik modellaming afzalligi aniqligi, tekshirish mumkin bo‘lganligi va hokazolarda ko'rinadi. So‘z orqali ifoda etiladigan model modelning umuman mavjud bo‘lmaganidan yoki bo'lmasa reallikni soxtalashtiruvchi matematik modeldan foydalanishdan ko‘ra afzalroqdur.
Logistik model deganda o‘zining o‘rindoshi sifatida foydalaniladigan mavhum yoki moddiy bo‘lgan logistik jarayon yoki logistik tizimning har qanday shakli tushuniladi (1-rasm). Bu yerda:

. Sotuv jarayonining tarmoqli logistik modeli.

• 
  xaridor talabini o‘rganish;
  
• 
  buyurtmalar portfclini shakllantirish;
  
• 
  iste’molchilar bilan xo‘jalik aloqalarini o‘matish;
  
• 
  sotuv bo‘yicha izlanishlarni moliyalashtirish;
  
• 
  korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini assortiment bo'yicha ta’minlash;
  
• 
  mol yctkazib berish (sotuv) bo‘yicha shartnomalarni tuzish;
  
• 
  tovarlarga narx belgilash;
  
• 
  tayyor m ahsulot zaxiralarini yaratish;
  
• 
  taqsimlash kanallarini tanlash;
  
• 
  sotuvchi va qayta sotuvcliilarni rag‘batlantirish;
  
• 
  mahsulot (xizmat)ni iste’molchilar (xaridorlar)ga yetkazib berishni tashkil qilish;
  
• 
  shartnomadagi majburiyatlar bajarilishining nazorati;
  
• 
  xaridor va vositachilar bilan hisob-kitoblar;
  
• 
  iste’molchilarga xizmat ko'rsatish;
  
• 
  sotuv rejalarining bajarilishini baholash;
  
• 
  sotuv operatsiyalarini moliyalashtirish;
  
• 
  istc’molchilarning to‘lovga layoqatli talabini qondirish va foyda olish.
  

Taqsimot logistikasi tushunchasini logistika tushunchasining umumiy aniqlanishi asosida osongina tushunish mumkin. Moddiy vositalar oqimini bevosita to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqarib, o‘z ichiga quyidagilarni oladi: — moddiy oqimni ishlab chiqarishga qadar yetkazadi; — oqimning ishlab chiqarishning ichkarisidan o‘tish jarayonlarini boshqarish; — tayyor mahsulotlami Lste’molchilarga yetkazish jarayonlarini boshqarish. Taqsimot logistikasining aniqlanishi quyidagicha ifodalanadi: taqsimot logistikasi bu kompleks ravishda o'zaro bog'langan vazifalar bo‘lib, turli ulguiji xaridorlar o‘rtasida moddiy vositalar oqimini taqsimlash jarayonida amalga oshiriladi, ya’ni tovarlarning ulgurji savdosi jarayonida amalga oshadi.

Har bir transport turi logistika menejmenti nuqtai nazaridan oʻziga xos xususiyatlarga ega, ularning logistika tizimida foydalanish imkoniyatini belgilaydigan afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Turli transport turlari transport kompleksini tashkil qiladi. Transport kompleksi yuridik va shaxslar - transportning barcha turlari va ekspeditorlik faoliyati bilan shugʻullanuvchi tadbirkorlar, temir yoʻllarni, ulardagi yoʻllar va inshootlarni, quvurlarni loyihalash, qurish, ta‘mirlash va xizmat koʻrsatish, kemalar, gidrotexnika inshootlari, suv va havo yoʻllarini saqlash bilan bogʻliq ishlarni amalga oshirish; transport kompaniyasi tizimiga kiritilgan ilmiy tadqiqotlar va oʻqitish, transport vositalarini ishlab chiqaruvchilar, shuningdek transport jarayoni bilan bogʻliq boshqa ishlarni bajaradigan tashkilotlar. 6.1- jadvalda har xil transport turlarining qiyosiy logistik xususiyatlari koʻrsatilgan. 6.1-jadval. Transport turlarining tavsifi Transport Afzalliklari Kamchiliklari Temir yoʻl Yuqori yuk va tarmoq kengligi. Iqlim sharoitidan mustaqilligi, yil va kun vaqti. Yuk tashishning yuqori muntazamligi. Nisbatan past stavkalar; tranzit yuklarni tashishda sezilarli chegirmalar. Uzoq masofalarga yuklarni tezkor yetkazib berish Cheklangan tashuvchilar. Ishlab chiqarish va texnik bazaga yirik kapital qoʻyilmalar. Tashishning yuqori moddiy va energiya zichligi. Savdo (iste‘mol) ning yakuniy nuqtalariga yetishmasligi. Xavfsizlik yetarli emas Dengiz Qitʻalararo tashish imkoniyati. Uzoq masofalarga transportning arzonligi. Yuqori quvvat va oʻtkazish qobiliyati. Cheklangan transport. Yetkazib berishning past tezligi (uzoq tranzit vaqti). Geografik, navigatsion va ob-havo sharoiti. 75 Tashishning kam kapital talab qilishi Murakkab port infratuzilmasini yaratish zaruriyati Ichki suv (daryo) Chuqur dengizdagi daryolar va suv omborlarida yuk koʻtarish qobiliyati. Tashishning arzonligi. Kapital talabning pastligi Cheklangan transport. Yuklarni yetkazib berishning past tezligi. Daryolar va suv omborlarining notekis chuqurliklariga, navigatsiya sharoitlariga bogʻliqlik. Mavsumiylik, yuk tashish va yuk xavfsizligi ishonchliligi yetarli emas Avtomobil Yuqori mavjudlik. Yuklarni ―eshikdan eshikgacha‖ yetkazib berish qobiliyati Yuqori manevrlik, moslashuvchanlik, dinamizm. Yuqori tezlikda yetkazib berish. Turli yoʻnalish va yetkazib berish sxemalaridan foydalanish qobiliyati. Yuqori yuk xavfsizligi. Kichik partiyalarda yuklarni yuborish qobiliyati. Eng mos tashuvchini tanlash uchun imkoniyat Ob-havo va yoʻl sharoitlariga bogʻliq. uzoq masofalarga tashishning nisbatan yuqori narxi. Atrof-muhitning tozalanishi Havo Yuklarni yetkazib berishning eng yuqori tezligi. Yuqori ishonchlilik. Yuklarning yuqori darajada xavfsizligi. Eng qisqa transport yoʻnalishlari Transportning yuqori narxi, transportning boshqa turlariga nisbatan eng yuqori narxlar. Yuqori kapital zichligi, transportning moddiy va energiya zichligi. Ob- 76 havoga bogʻliqlik. Geografik imkoniyatlarning yetarli emasligi Kommunikatsiya Arzon narx. Yuqori samaradorlik (oʻtkazish qobiliyati). Yuqori yuk xavfsizligi. Kapital zichligi pastligi Cheklangan yuk turlari (gaz, neft mahsulotlari, xom ashyo emulsiyalari). Kichik hajmdagi tashilayotgan yuklarning mavjud emasligi Shunday qilib, birinchi navbatda, logistika menejeri oʻz avtotransport parkini yaratish yoki yollangan transport vositalarini (jamoat yoki xususiy) ishlatish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi kerak. Alternativani tanlashda ular odatda ma‘lum mezonlar tizimiga asoslanadi, ular quyidagilardan iborat:
 Oʻz avtotransport parkini yaratish va ishlatish xarajatlari;
 Transport, transport-ekspeditorlik kompaniyalari va transportdagi boshqa logistika vositachilarining xizmatlari uchun toʻlanadigan xarajatlar;
 transport harakat tezligi;
 Tashish sifati (etkazib berishning ishonchliligi, yuklarning xavfsizligi va boshqalar).
Aksariyat hollarda ishlab chiqaruvchi kompaniyalar ixtisoslashgan transport kompaniyalarining xizmatlaridan foydalanadilar. Samaradorlikni oshirish yoʻlovchi tashish avtomobil transporti, yuk tashish avtotransporti harakatlanuvchi tarkibini texnik jihatdan takomillashtirish, ilgʻor texnologiyalarni joriy etish va yuk tashishni tashkil qilishni takomillashtirish bilan bogʻliq. Texnik yaxshilanishlar harakatlanuvchi tarkibning tezligini oshirish, yuk ortish-tushirish ishlari vaqtini qisqartirish, yuk tarkibini koʻpaytirish va h.k. Texnologiyaning maqsadi bajarilgan operatsiyalar sonini va tashish jarayonining bosqichlarini qisqartirish hisobiga yuk tashish vaqtini va ish hajmini kamaytirishdir. 77 6.2. Yuklarni tashish texn
Logistika - bu amaliy tadbiqiy fanlarning bir qismi va faoliyat sohasi boʻlib, uning predmeti ishlab chiqaruvchidan oxirgi isteʻmolchiga mahsulotlarni ragʻbatlantirish, mahsulotlar, mahsulotlar, xizmatlar, mahsulot ayirboshlash faoliyati, inventarizatsiyani boshqarish va tarqatish infratuzilmasini yaratishning oqilona jarayonini tashkil qilishdir. Logistikaning kengroq ta‘rifi uni turli xil tizimlardagi moddiy, axborot va moliyaviy resurslarning harakatini rejalashtirish, boshqarish va boshqarish fani deb tushunadi. Aslida, logistika sohasi shu qadar oʻziga xos va yangi boʻlib, hozirgi paytda ushbu sohaning mutaxassislari mehnat bozorida juda zarurdir. Logistika faoliyatining maqsadi deb olti shart hisoblanadi: 1) kerakli mahsulot; 2) talab qilinadigan sifat; 3) kerakli miqdorda yetkazib berildi; 4) oʻz vaqtida; 5) kerakli joyda; 6) minimal xarajatlar bilan. Kompaniyaning oʻziga xos xususiyatlariga qarab, turli xil logistika tizimlari qoʻllaniladi. Logistika tizimi - ishtirokchilarning harakatlar toʻplami logistika zanjiri logistika asosiy vazifalari bajariladigan tarzda qurilgan (ishlab chiqarish korxonalari, transport, savdo tashkilotlari, doʻkonlar va boshqalar). Logistika tizimlari korxonani yoritishda juda xilma-xildir. Ba‘zilar uchun logistika bu shunchaki ma‘lumotlar bazasi bilan ishlash qobiliyatidir, kimdir uchun bu logistika yoki ombor faoliyati. Ammo uning maqsadiga koʻra (va uning asosiy maqsadi rejalashtirilgan maqsadlarga erishilgan taqdirda xarajatlarni kamaytirish va shuning uchun ishlab chiqarish faoliyati samaradorligini oshirish), logistika 31 tizimlari deyarli barcha faoliyat sohalarini (buxgalteriya hisobi, kadrlar va boshqalardan tashqari) qamrab olishi kerak. Amaliyotda logistikaning vazifasi ―logistika aralashmasi‖ deb ataladigan bir nechta tarkibiy qismlarni boshqarish bilan bogʻliq:
 Omborxonalar (yakka tartibdagi omborxona binolari, tarqatish markazlari, omborlar doʻkon bilan birlashtirilgan);
 Zahiralar (har bir mahsulot uchun zahiralar hajmi, zahiralarning joylashgan joyi);
 Transport (transport turlari, muddatlari, konteyner turlari, haydovchilarning mavjudligi va boshqalar);
 Qadoqlash (mijozlar faoliyatiga ta‘sirini saqlab turishda logistika xizmatlari nuqtai nazaridan soddaligi va yengilligi);
 Aloqa (mahsulotni tarqatish jarayonida ham yakuniy, ham oraliq ma‘lumotni olish imkoniyati).
Logistika quyidagi turlarga boʻlinadi: xarid qilish, transport, omborxona, ishlab chiqarish, axborot-logistika va b.