Tarix-7 2017.(Uzb). indd

Fàn tàràqqiyoti. 
Îksfîrd univårsitåti prî-
fåssîri 
Rîjår Bekîn
(XIII àsr) fàndàgi yu-
tuqlàrgà fàqàt ilmiy kuzà 
tishlàr và tàjri 
bàlàr 
yo‘li bilàn erishish mumkinligini isbîtlàydi. 
Uning o‘zi îptikà, fizikà, kimyo fànlàrigà 
îid tàj 
ribàlàr o‘tkàzàdi. Bekîn o‘zi su-
zàdigàn kåmà, suv îsti kåmàsi và hàvî 
dà 
uchàdigàn àppàràtlàr qurish mumkinli 
gini 
aytgan. Bekînning hàyoti qiyinchiliklàr 
và xàvf-xàtàrlar ichida, cherkov ta’qibidà 
o‘tgàn. 
O‘rtà àsrlàrdà àstrîlîgiya, àlkimyo fànlàri yuksàk rivîj-
làngàn. Munàjjim-àstrîlîglàr îsmîn jismlàri hàràkàtlàrini 
o‘rgànib, kålà 
jàkni îldin 
dàn àytib bårishgà intilgànlàr. 
Qi 
rîllàr, sàrkàrdàlàr, sàvdîgàr và sày 
yoh 
làr bi 
rîr tàd-
birni bîshlàshdàn àvvàl, àlbàttà, ulàr bilàn màslà 
hàt-
làsh 
gànlàr. Àlkimyogarlar hàr qàndày ma’dànni oltinga 
àylàntiruv 
chi «såhrli tîshni» izlàgànlàr. Tàjribàlàr yangi 
kimyoviy birikmàlàr, kislîtàlàr, minåràl bo‘yoqlàr îlishgà 
imkîn båràdi. Munàjjim và àlkimyogarlar o‘z izlànishlàri 
dàvîmidà kimyoviy påch, tîzàlàsh, hàydàsh, filtrlàsh às-
bîb-uskunàlàrini iõtirî qilgànlàr.
1. O‘rtà àsr kishilàrining dunyo hàqidàgi tàsàvvurlàri 
qàndày bo‘lgàn?
2. Sizningchà, nimà sàbàbdàn o‘rtà àsr kishilàri 
uzîq yashàmàgàn?
3. Bîlàlàr màktàblàrdà nimàlàrni o‘rgànishgàn?
4. Univårsitåtlàr hàqidà eslàb qîlgànlàringizni so‘z-
làb båring.
5. Tàjribàgà àsîslàngàn ilmning rivîjlànishigà nimà 
turtki båràdi?
97-rasm.
Rojer Bekon

---

117
IV BÎB. YEVROPADÀ MARKAZLASHGAN DÀVLÀTLÀRNING TÀSHKIL TÎPISHI
33-§. YEVROPADA ME’MORCHILIK, 
SAN’AT VA ADABIYOT
Må’mîrchilik. 
Dàstlàb binî và hàttî qàsrlàr yog‘îch-
làrdàn qurilgàn. XI àsrga kelib G‘àrbiy Yevropadà 
qurilish sîhàsi hàm tàràqqiy età bîshlàydi. Qurilishdà 
tîshdàn kång fîydàlànishgà o‘tilàdi. Undàn dàst 
làbki 
ibîdàtõînà và mî 
nàstirlàr bàrpî eti 
ladi. Qurilish tîshlàri 
bo‘lmàgàn Àng 
liya và Pîlshàdà sàrîylàr, ibîdàtõînàlàr 
pishiq g‘isht 
dàn qurila boshlaydi. Fransiya, Itàliya và 
Gårmàniya må’mîrchiligidà dastlab
 rîmàn uslubi
hukm -
rîn edi.
Roman ibodatxonasi tashqi tomon-
dan qal’ani eslatadi. Uning o‘ziga 
xos tomonlari shundan iboratki, de-
raza tepasi, ibodatxonaga kirave 
rish 
ichki gumbazlar yarim doira shakli-
dagi ravoq (arka)lar bilan bezatilgan. 
Germaniya dagi 
Laax
monastiridagi 
cher 
kov (XI asr) roman uslubining 
yorqin namunasidir.
An’ànàgà ko‘rà, ko‘rkàm và ulug‘-
vîr bosh cherkov binîsi shahar màr 
-
kà 
zidà quril 
gàn. Bu màydîn atrofidàgi 
binî làr 
gîtika uslubi
dà bunyod etilib, 
u må’ 
mîr 
chilikdàgi rîmàn uslubini 
surib chiqàràdi. Bu uslubdà qurilgàn 
imîràtlàr balandligi bilàn farq qiladi. 
Sàlî 
bàtli, îg‘ir gumbàz o‘rnini uchli, bàlànd gumbàzlàr 
egàl 
lày 
di. Gîtika uslubidà qurilgàn eng màshhur inshoot-
lar: Pàrijdàgi