Тармоқланган электр занжири қонуниятларини ўрганиш

I  I₄

• 
  I₂
  

(9)

Kirxgofning 2-qoidasiga asosan

₁  IR₁  IR₃  I₄ R₄

A₁CBA kontur uchun


(10)

AB ₂ A kontur uchun esa

 ₂  I₂ R₂

• 
  I₄ R₄
  

(11)

R_z va R₄ qarshiliklarni shunday tanlaymizki, galvanometrdan o‗tayotgan tok nolga teng bo‗lsin, ya‘ni 12=0 , u holda

9. 
   formuladan
   

9. 
   formuladan
   

9. 
   formuladan
   

I  I₄
₁  I R₁  R₃  R₄ 
 ₂  I₄ R₄  IR₄


(13)

9. 
   (12)
   

(12) , (13) ifodalarni hadma -had bo‗lib

 _{2 }
₁
R₄ R₁  R₃

,

• 
  R₄
  

 ₂  ₁

R
1
R₄

• 
  R₃
  

• 
  R₄
  

(14)

ni hosil qilamiz.

3. 
   rasm
   

Endi P pereklyuchatelni II-holatga qo‗yib e.yu.k. noma‘lum bo‗lgan tok manbaini zanjirga ulaylik. Bu holda ham qarshiliklar magazinidan qarshiliklar tanlab, galvanometr strelkasi shkalaning noliga keltiriladi, bu holda tanlangan qarshilikni R_x deb, ε_x uchun

 _x  ₁
R_x R₁  R₃

• 
  R₄
  

(15)

formulani olamiz.

(14) va (15) ifodalarni hadma-had bo‗lib,

R

R_x
 _x   ₂
4


(16)

ifodani hosil qilamiz.

Shunday qilib, elementlarning e.yu.k.larini taqqoslash amalda kompensatsion usuldan foydalanib topilgan ikki qarshilikni solishtirishdan iborat bo‗lar ekan. (16) dan ko‗rinadiki, e₁ yordamchi manba e.yu.k.ni o‗lchash uchun

kerak emas, lekin u o‗lchash vaqtida o‗zgarmas bo‗lishi kerak, shu bilan birga ye_x va ye_x larning qiymatidan katta bo‗lishi kerak.
Kompensatsion usul bilan o‗lchash olib borilganda 62 manba sifatida normal element ishlatiladi, chunki uning e.yu.k. katta aniqlikda aniqlangan bo‗ladi. Kompension usul bilan ishlaydigan asboblarni potensiometrlar deyiladi. Ular o‗zgarmas va o‗zgaruvchan tok bilan ishlaydigan potensiometrlarga bo‗linadi. Biz o‗zgarmas tok potensiometri bilan ish ko‗ramiz. O‗zgarmas tok potensiometrlari yordamida o‗lchash usuli quyidagicha bo‗ladi. Avvalo potensiometr uchun ma‘lum bir ishchi tokning qiymati tanlanadi. Buning uchun pereklyuchatel P birinchi holatga qo‗yiladi va R₁ qarshilik galvanometr tok o‗tmayotgan holatni ko‗rsatgungacha o‗zgartiriladi.

Bu holat

 _n  IR_n

3. 
   rasm.
   

( 17)

bo‗lganda yuz beradi. Shu formuladan potensiometrning ishchi tokini topish mumkin. Sxemadagi belgilar: ε_n-normal elementning e.yu.k.; ε_x - o‗lchanadigan e.yu.k.; B-yordamchi tok manbai; R₁ - reostat; R_n - namunali rezistor, uning

qarshiligi potensiometrning ishchi toki I va normal elementning ε_n -E.Yu.K. lariga bog‗liq holda tanlanadi.
Ishchi tok aniqlangandan so‗ng, P pereklyuchatel 2-holatga qo‗yiladi. R qarshilikni o‗zgartirib galvanometrdan o‗tayotgan tokning qiymati nolga keltiriladi. Bu esa R qarshilikning biror qiymatida bo‗ladi. U holda

 _x  IR_x
(18)

(17) va (18) dan



R
 _x   _n ^x
R_n


(19)

Hozirgi vaqtda sanoatda vazifalariga qarab turlicha o‗zgarmas tok potensiometrlari ishlab chiqarilmoqda. Shulardan R-304 tipidagi o‗zgarmas tok potensiometridan foydalanamiz.

2. 
   O‗zgaruvchan tok.
   

Berk konturda o‗zgaruvchan elektr yurituvchi kuch ta‘sirida o‗zgaruvchan tok hosil buladi. Bunday o‗zgaruvchan tokning kuchi tarmoklanmagan o‗tkazgichning turli kesimlarida bir xil bulmasligi mumkin. O‗zgarmas tok qanoatlantiradigan ana shu asosiy talabdan bunday chekinishga sabab elektromagnit tulqinlarnint chekli tezlik bilan tarqalishidir.

Biroq, tok kuchi va zaryadlarning taqsimlanishi tekshirilayotgan elektr sistemaning bir-biridan eng uzoada yotgan qismlari orasidagi masofani elektromagnit tulqinlar bosib utishi uchun ketadigan t vaqt ichida kam uzgarsa,

yuqoridagidek chekinish ahamiyatga ega bulmaydi. Ana shu shartni kanoatlantiradigan toklar kvazistatsionar toklar deb ataladi. Kvazistatsionar toklar har bir paytda Kirxgof qonunlariga bo‗ysunadi.
Biz yuqorida kurdikki kontur bir jinsli maydonda aylanganda kontur urab turgan yuz orkali utayotgan magnit induksiya oqimi davriy ravishda uzgarib turadi. Shuning natijasida konturda davriy ravishda uzgaradigan tok induksiyalanadi. Bu protsessning tabiati bilan mufassalroq tanishaylik.
Ramka magnit maydonda ω burchak tezlik bilan aylangan vaktda ramkaning konturi o‗rab turgan yuz orqali utadigan induksiya okimi F vakt t ga qarab kuyidagi qonun bilan uzgarishini kursatgan edik:
(20)
bu yerda F₀ — kontur chegaralab turgan yuzdan o‗tuvchi oqimning eng katta qiymati. Bunda zanjirda xosil bo‗ladigan elektr yurituvchi kuch quyidagiga teng bo‗ladi:.
(21)
Bu — o‗zgaruvchan elektr yurituvchi kuchning vaqtiga qarab sinusoidal qonun bilan o‗zgaradigan eng sodda holidir. ξ₀ = ωF₀ kattalik elektr yurituvchi kuchning eng katta qiymati bo‗lib, u elektr yurituvchi kuchning amplitudasi deb ataladi.
Konturda birlamchi tokning kuchi o‗zgarib turganligi sababli, unda tashqi elektr yurituvchi kuch (ξ) dan tashqari o‗zinduksiya elektr yurituvchi kuchi ham paydo bo‗ladi.