Technical Report

Kamchiliklari 
Bilimlarni egallash. Har qanday dasturiy ta'minot uchun ma'lum bir sohadagi 
mutaxassislarning vaqtini olish har doim ham qiyin, ammo ekspert tizimlari uchun bu 
juda qiyin, chunki mutaxassislar juda qadrlanadi va tashkilotlar tomonidan doimiy 
ravishda talab qilinadi. 
Natijada, so'nggi yillarda olib borilgan ko'plab tadqiqotlar mutaxassislar 
tomonidan belgilangan qoidalarni loyihalash, disk raskadrovka va saqlash jarayonini 
avtomatlashtirishga yordam beradigan bilimlarni egallash vositalariga qaratilgan. 
Tizim integratsiyasi. Dastlabki ekspert tizimlari uchun tizimlarning 
ma'lumotlar bazalari bilan integratsiyasi qiyin kechdi, chunki vositalar asosan 
korporativ muhitda ma'lum bo'lmagan tillarda va platformalarda bo'lgan. Natijada, 
ekspert tizimlari vositalarini eski muhit bilan birlashtirish uchun juda ko'p harakatlar 
amalga oshirildi va standart platformalarga o'tkazildi. Ushbu muammolar asosan 
paradigma o'zgarishi bilan hal qilindi, chunki kompyuterlar asta-sekin hisoblash 
muhitida jiddiy biznes tizimlarini rivojlantirishning qonuniy platformasi sifatida 
qabul qilindi. 
5.Ekspert tizimlardan foydalanish va ularni yaratish. 
Sun'iy intellektning mashina sanoati va iqtisodda qo'llanishi ETlarga asoslangan. 
Ular yordamida mahsulot sifatini oshirish va vaqtni tejash, shuningdek ish unumi va 
mutaxassis malakasini oshirish yaxshi natijalar bermoqda. 
Mahsulot tizimlari uchta asosiy komponentlardan iborat: 

Bilim bazalari yoki qoidalar to'plami; 

Ishchi xotira; 

Chiqarish mexanizmi. 

---

24 
Bu tizimda biror masala yechilganda: bilimlar bazasida kerakli qoidalar 
to'planadi, muayyam masalaga taalluqli to'plangan bilimlar, qoidalar asosiy ishchi 
xotirasida ishlanadi va yangi qonun-qoidalar natija sifatida chiqarish mexanizmi 
orqali olinadi. 
Odatda, logika masalalarini yechishda ikkita usul qo'llaniladi: 
birinchi usulda ishchi xotiralardagi boshlang'ich informatsiyani olish, boshqa 
yordamchi narsalardan foydalanib, qoidalarni qo'llash ishlari bajariladi. Bu usul to'g'ri 
zanjirli fikrlash deyiladi. 
Bilimlarga asoslangan tizimlar qo'llanilish sohasini bir nechta asosiy sinflarga 
guruhlash mumkin: 
Bular tibbiyot diagnostikasi, nazorat qilish va boshqarish, mexanika va elektr 
qurilmalar 
diagnostikasi, 
o'qitish 
va 
hokazo. 
Tibbiyot diagnostikasi. Diagnostik tizimlar organizm faoliyati buzilishi va ularni 
keltirib chiqarish sabablari orasidagi bog'liqlikni topish uchun xizmat qiladi. MYCIN 
tizimi eng ko'p tarqalgan tizim hisoblanadi (u davolanayotgan odam miningit yoki 
bakterial infeksiyalar yuqtiril-ganda) diagnostika va kuzatuv olib borish uchun 
qo'llaniladi. Uning birinchi g'oyasi 1970-yillar o'rtalarida Stendford Universi -tetida 
ishlab chiqilgan edi. Ayni vaqtda bu tizim mutaxassis vrach kabi diagnoz qo'yish 
imkoniyatiga ega. U shuningdek, kengay-tirilgan bilimlar bazasiga ega. Bu esa uni 
tibbiyot 
sohasida 
qo'llash 
imkoniyatini 
yaratadi. 
Prognozlash. Prognozlash tizimlari ayni vaqtdagi holatga qarab kelib chiquvchi natija 
va hodisalarni oldindan aytib berish imkoniyatiga ega. «Uoll-strit egallash» DASTUR 
tizimi bozorning konyunktu-rasini tahlil qilib, algoritmlarning statistik usullari 
yordamida siz uchun kapital mablag'ingizda yuqori samara bilan foydalani-shingizni 

---

25 
maslahat berishi mumkin. Ular bilimlarga asoslangan tizimlarga kirmaydi, chunki 
oddiy dasturlash protsedura va algoritm-lari qo'llanilgandir. Sizning mablag'ingizni 
bozor konyunkturasini o'rgangan holda aniq ko'paytiradigan ETlar hali yaratilmagan 
bo'lsa-da, ob-havoni oldindan aytib beruvchi hosildorlik va yo'lovchilarning sonini 
oldindan aniqlovchi ma'lumot tizimlari tobora keng qo'llanilmoqda. Hatto shaxsiy 
Komp’yuter ga oddiy tizimni o'rnatib, siz ob-havo ma'lumotini olishingiz mumkin. 
Rejalashtirish. Rejalashtirish tizimlari ko'p o'zgaruvchilar ishlatiladigan 
masalalarda aniq bir maqsadga erishish uchun qo'llaniladi. Savdo-sotiq sohasida 
Damashqning «Informat» firmasi birinchilardan bo'lib, o'zining sotib oluvchilariga 
foydalanuvchining talablari va imkoniyatiga mos keluvchi Komp’yuter topish 
imkoniyatini 15 minutli konsultatsiya sifatida firma ofisining zaliga o'rnatilgan 13 ta 
ishlab turuvchi stansiyalar yordamida amalga oshirdilar. Bundan tashqari «Boeing» 
kompaniyasi ET larni kosmik stansiyalarni loyihalashtirish, vertolyotlar ta'miri va 
samolyot dvigatellarining ishdan chiqish sabablarini topishda qo'llamoqdalar. DEC 
firmasi tomonidan ishlab chiqilgan XCON ekspert tizimi foydalanuvchi talabiga mos 
kelgan holda VAX tipidagi Komp’yuter tizimlarining tuzilishini aniqlash yoki 
o'zgartirish uchun xizmat qiladi. Shuning-dek, DEC tomonidan yanada kuchliroq 
bo'lgan XKEL tizimi ishlab chiqilgan. U XCON tizimining bilimlar omborini o'z 
ichiga olgani holda foydalanuvchiga kerakli tuzilishdagi hisoblash tizimini tanlash 
imkonini beradi. XKEL XCON dan farq qilgani holda interaktiv bo'ladi. 
Interpretatsiyalash. Interpretatsiyalovchi tizimlar kuzatish natijalari asosida ma'lum 
bir xulosani 
keltirib 
chiqarish imkoniyatiga 
egadir. 
Prokpector 
tizimi 
interpretatsiyalash tipidagi mashhur tizimlardan biri hisoblanib, 9 ta ekspertning 
bilimlarini o'zida jamlagandir. Ekspertizaning 9 ta usulini uyg'unlashtirgan tizim katta 
qiymatdagi qazilma boyliklarni aniqlab beradi.