Tekshirdi : Djumanov Jamoljon

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA'LIM FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI


Kompyuter tarmoqlari fanidan
Mustaqil ish


Guruh : 652-21 ( NWK017)
Bajardi : Nabiyeva Ruxshona
Tekshirdi : Djumanov Jamoljon


Toshkent 2023
Mavzu: Tcp va udp protokollari

Transmission Control Protocol/Internet Protocol (Qisqacha TCP/IP) - bu Internet orqali aloqa va ma'lumotlarni uzatish imkonini beruvchi asosiy protokollar to'plami. 1970-yillarda ishlab chiqilgan TCP/IP tarmoq uchun de-fakto standartiga aylandi va zamonaviy internet infratuzilmasining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. Ushbu maqolada biz TCP/IP ning asosiy tushunchalari, funktsiyalari va qatlamlarini, shuningdek uning tarmoq dunyosidagi ahamiyatini o'rganamiz.

TCP/IP ning asosiy tushunchalar
TCP/IP - bu ma'lumotlarning tarmoqlar bo'ylab qanday uzatilishi, yo'naltirilishi va qabul qilinishini belgilaydigan protokollar to'plami. U ikkita asosiy protokoldan iborat: Transmission Control Protocol (TCP) va Internet Protocol (IP). TCP ma'lumotlarning ishonchli va tartibli yetkazib berilishini ta'minlaydi, IP esa tarmoqlar bo'ylab ma'lumotlar paketlarini manzillash va yo'naltirish bilan shug'ullanadi.
TCP/IPning funksiyalari
TCP/IP tarmoqlar bo'ylab ishonchli va samarali aloqani ta'minlaydigan bir nechta asosiy funktsiyalari:
Manzillash: IPda boshdan oxirigacha aloqa o'rnatish uchun qurilmalarga noyob IP manzillarni tayinlaydi. IPv4, eng ko'p qo'llaniladigan versiya 32 bitli manzil maydonidan foydalanadi, IPv6 esa ulangan qurilmalar soni ortib borayotganiga moslashish uchun 128 bitli kattaroq manzil maydonini taklif qiladi.
Paketlashtirish: TCP tarmoqlar bo'ylab samarali uzatish uchun ma'lumotlarni paketlarga ajratadi. Har bir paketda boshqaruv ma'lumotlariga ega sarlavha va haqiqiy ma'lumotlarga ega foydali yuk mavjud. Ushbu yondashuv katta hajmdagi ma'lumotlarni kichikroq, boshqariladigan birliklarda uzatish imkonini beradi.
Yo'naltirish: IP paketlarni tarmoqlar bo'ylab manbadan manzilga yo'naltirishni boshqaradi. Routerlar paketlar sarlavhalaridagi maqsad IP-manzilni tekshiradi va paketlar mo'ljallangan oluvchilarga etib borishini ta'minlash uchun marshrutlash jadvallari asosida yo'naltirish qarorlarini qabul qiladi.
Ulanishga yo'naltirilgan aloqa: TCP uch tomonlama qo'l siqish mexanizmi yordamida aloqa qurilmalari o'rtasida ishonchli ulanishlarni o'rnatadi. U ma'lumotlarning tartibda yetkazilishini ta'minlaydi va yo'qolgan yoki buzilgan paketlarni qayta uzatadi, uzatilgan ma'lumotlarning yaxlitligini kafolatlaydi.
TCP/IP ning ahamiyati
TCP/IP global aloqada inqilob qildi va internetning rivojlanishida hal qiluvchi rol o'ynadi. Uning ochiq va kengaytiriladigan arxitekturasi barcha o‘lchamdagi tarmoqlarni bir-biri bilan uzluksiz bog‘lash imkonini berdi, bu esa global miqyosda axborot almashinuvini osonlashtirdi. TCP/IP ning ahamiyati turli sohalarda kuzatilishi mumkin:
Internet infratuzilmasi: TCP/IP butun dunyo bo'ylab millionlab qurilmalar o'rtasida aloqa o'rnatish imkonini beruvchi internetning asosini tashkil etadi. Uning mustahkamligi, moslashuvchanligi va o'zaro ishlashi onlayn xizmatlar, ilovalar va bulutli hisoblashning tez o'sishini qo'llab-quvvatlashda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo'ldi.
Tarmoq texnologiyalari: TCP/IP turli tarmoq texnologiyalari, jumladan Ethernet, Wi-Fi va uyali tarmoqlar uchun asosdir. U turli qurilmalar, operatsion tizimlar va platformalar bilan samarali muloqot qilish imkonini beruvchi umumiy protokollar to'plamini taqdim etadi.
Biznes va aloqa: TCP/IP tashkilotlarga o'z ofislari, ma'lumotlar markazlari va uzoq joylarni bog'laydigan tarmoqlarni o'rnatish imkonini beradi. U samarali ma'lumotlarni uzatish, hamkorlik va masofadan kirishni osonlashtiradi, bu esa korxonalarning global miqyosda ishlashi va muammosiz muloqot qilish imkonini beradi.
UDP (User Datagram Protocol — foydalanuvchi datagrammasi protokoli) — IP-bogʻlanish qilmasdan, tarmoq orqali maʼlumot joʻnatish transport protokoli. OSI modeli bosqichining eng oddiy protokoli hisoblanadi. TCP dan farqli ravishda u joʻnatilgan maʼlumotlarni yetib borishini taʼminlab bermaydi. UDP joʻnatilgan paketlarni yetib borgan yoki yetib bormaganligi haqidagi soʻrovni amalga oshirmaydi. Buni natijasida paketlar yoʻqolishi vujudga kelishi mumkin. UDP protokolining tezligi katta, agar bu protokolga ham TCP protokoliga oʻxshash soʻrovnoma xizmati qoʻshilsa uning tezligi katta hajmdagi maʼlumotlarni yuborish uchun yetarli boʻlmas edi. UDP protokilidagi paketlar yoʻqotilishi deyarli sezilmaydi, chunki katta hajmdagi video axborot ichidan mikro sekundlar yoʻqolganini inson koʻzi ilgʻamaydi. UDP protokoli katta hajmdagi maʼlumotlarni uzatishga moʻljallangan boʻlib , asosan togʻridan-toʻgʻri translyatsiyalarni, jonli efirlarni va katta hajmdagi video maʼlumotlarni yuborish uchun foydalaniladi.
TCP/IP va UDP protokollari Internetda ishlatiladigan ikkita tarmoq sathi protokollaridir.
Transmissiyani boshqarish protokoli/Internet protokoli - bu ikki qurilma o'rtasida barqaror va xavfsiz ulanishni o'rnatish va boshqarish imkonini beruvchi aloqa tarmog'i standartlari va protokollari to'plami.
U kompyuter tarmoqlari uchun aloqa protokoli sifatida ham tanilgan va bugungi kunda eng keng tarqalgan tarmoq protokoli hisoblanadi.
TCP/IP qurilmalar orasidagi ma'lumotlar oqimini boshqaradi va ularni xatosiz yetkazib berishni ta'minlaydi.
User Datagram Protocol - bu ma'lumotlarga yo'naltirilmagan ulanishni tashish protokoli.
U ma'lumotlarning muvaffaqiyatli yuborilganligini va qabul qilinganligini tekshirmaydi, shuning uchun jo'natuvchi va qabul qiluvchi o'rtasida doimiy aloqa o'rnatilmaydi.
UDP ma'lumotlar yo'qolishi mumkin bo'lgan ilovalar uchun eng mos keladi, masalan, oqimli media yoki real vaqtda ilovalar.
TCP/IP va UDP protokollari Internetdagi ikkita qurilmaning aloqasi uchun juda muhimdir. Ular turli xil maxsus foydalanish uchun mo'ljallangan va har biri ma'lumotni samarali va xavfsiz tarzda qabul qilish va yuborishga ixtisoslashgan.
TCP/IP va UDP protokollari qurilmalar yoki kompyuterlarni tarmoqqa ulash uchun ishlatiladigan tarmoq protokollaridir. Bu bir xil tarmoqqa ulangan ikkita qurilma o'rtasida ma'lumotlarni tartibli, xavfsiz va samarali tarzda uzatishga erishish uchun foydalaniladigan ikki xil protokol.
TCP/IP - Transmission Control Protocol/Internet Protocol qisqartmasi va eng muhim transport protokoli sifatida tanilgan. U ierarxik tartibda transport, tarmoq va ma'lumotlarni ulash funksiyalarini ta'minlovchi qatlamli ulanish yondashuvidan foydalanadi.
UDP, o'z navbatida, User Datagram Protocol degan ma'noni anglatadi, u ulanishsiz protokoldir. Bu shuni anglatadiki, qurilmalar o'z paketlarini boshqa kompyuterda ulanishni kutayotganligini tekshirmasdan yuborishadi. Bu UDP protokolini tezroq, ammo xavfsizroq qiladi.
• TCP / IP: Ko'pgina zamonaviy tarmoqlarda boshqaruv protokoli. Yuborilgan ma'lumotlarning xavfsizligi va yaxlitligi talab qilinganda undan foydalanish tavsiya etiladi.
• UDP: Undan talab qilinadigan maʼlumotlar kichik boʻlganda, masalan, qurilmaning onlayn ekanligini tekshirmoqchi boʻlganingizda foydalanish tavsiya etiladi. Bu oddiy vazifalarni bajarish uchun juda mos keladi, bu erda majburiy tekshiruv muhim emas.
• Ular ishonchli, ishonchli va ishonchli protokollardir.
• O'tkazilgan ma'lumotlar xavfsizligini ta'minlash.
• Ular ma'lumotlar paketlarini yetkazib berishni kafolatlaydi.
• Ular masofaviy qurilma mavjudligini aniqlash mexanizmini taqdim etadi.
• Ular ma'lumotlarni uzatishning samarali usullaridan foydalanadilar.
• Katta tarmoq muhitlari o'rtasida o'zaro ulanishga ruxsat berish.
• Qurilmalarni bir-biriga ulash uchun kengaytiriladigan yondashuvni taqdim eting.
TCP/IP va UDP protokollari alohida tarmoqlarni ulash uchun muhim vositadir. Ushbu protokollar kompyuterlar va tarmoqdagi boshqa qurilmalar o'rtasida ma'lumot yuborish va qabul qilish uchun ham ishlatiladi.

TCP/IP protokoli :

TCP/IP protokoli Transmission Control Protocol/Internet Protocol so'zining qisqartmasi hisoblanadi. Bu tarmoqdagi alohida qurilmalarni ulash uchun ishlatiladigan qoidalar va standartlar to'plami. U ikkita qatlamga bo'lingan, biri jismoniy qatlam, ikkinchisi esa amaliy qatlam deb ataladi. Bu foydalanuvchilarga ma'lumotlarni qurilmalar o'rtasida xavfsiz almashish va uzatish imkonini beradi.
UDP protokoli:
UDP (User Datagram Protocol) - bu qurilmalar o'rtasida ma'lumotlarni yuborish va qabul qilish uchun ishlatiladigan boshqa standartlar to'plami. U TCP/IP protokoliga o'xshash bo'lishi uchun yaratilgan, lekin bir muhim farq bilan. TCP/IP protokoli qurilmalar o'rtasida katta hajmdagi ma'lumotlarni uzatish uchun juda yaxshi bo'lsa-da, UDP odatda qurilmalar o'rtasida samarali marshrutlash vazifalarini bajarish uchun ishlatiladi.
TCP/IP va UDP o'rtasidagi asosiy farqlar:
TCP / IP katta hajmdagi ma'lumotlarni to'g'ridan-to'g'ri uzatish uchun ishlatiladi, esa UDP marshrutlash vazifalari uchun samaraliroq.
TCP / IP ma'lumotlarni paketlarda uzatadi, bu esa xavfsizroq uzatish imkonini beradi. Aksincha, UDP Bu ma'lumotlarga ahamiyat bermaydi. Bu tezroq uzatish imkonini beradi, lekin kamroq xavfsizlik mavjud.
TCP / IP u oqimni boshqarish tizimidan foydalanadi, ya'ni u ma'lumotlarning to'g'ri tartibda kelishiga ishonch hosil qiladi. Aksincha, UDP u tarmoqdagi shovqin yoki xatolarni nazorat qilish funksiyasiga ega emas.
TCP/IP va UDP protokollari qurilmalarni ulash uchun ishlatiladigan ikkita asosiy tarmoq protokollaridir. Ikkalasining ham afzalliklari va kamchiliklari bor, lekin tarmoq ulanishini ta'minlash uchun ularning farqlarini tushunish muhimdir.
Transport pog’ona protokollaridan ommaboplari TCP va UDP protokollari hisoblanadi: - TCP protokoli – bu ishonchli protokol, ma‘lumotlarni tartibli uzatish ketma-ketligini kafolatlaydi va tarmoq yuklamasini boshqarishni ta‘minlaydi. - UDP protokoli, xabarlar bilan ishlashga mo’ljallangan, ma‘lumotlarni uzatish ketma-ketligini kafolatlamaydi, tarmoq yuklamalarini nazorat qilmaydi (1-rasm). Lekin UDP protokoli tez ishlaydigan protokol hisoblanadi va xabarlar chegarasini ta‘minlaydi.

1-rasm. . UDP sarlovha tuzulishi
Asosiy transport protokollari hisoblangan TCP va UDP, ular ma‘lumotlarni paketlarga to‗plashdan tashqari, qaysi ilovaga ma‘lumotlarni jo‗natish va qaysi ilovadan ma‘lumotlarni olish lozimligini aniqlaydi. Eng yuqorida ilova pog‗onasidagi protokollar joylashib, ular ilovalardan ma‘lumotlarni almashtirishda foydalanadilar. OSI (Open Sustem Interconnection) tasnifiga asoslanib, TCP/IP protokollari tuzulishini etalon modeli (2 - rasm) bilan solishtirib ko‗ramiz.

2-rasm. Tarmoq qurilmasida TCP/IP oilasiga mansub protokolarni qo’llovchi modular
Drayver - tarmoq adapteri bilan bevosita birga harakat qiluvchi dastur;
Modul - drayver, tarmoqdagi qo‗llanish dasturlari va boshqa modullar bilan bilan birga xarakat qiladigan dastur;
Tarmoq interfeysi - kompyuterni tarmoqqa ulovchi fizik qurilma – Ethernet kartasi;
Kadr - tarmoq interfeysidan uzatadigan va qabul qiladigan ma‘lumotlar bloki;
IP – paket - IP modulini tarmoq interfeysi bilan almashadigan ma‘lumotlar bloki;
UDP – deytagramma - IP moduli UDP moduli bilan almashinadigan ma‘lumotlar bloki;
TCP - IP moduli bilan TCP moduli almashinadigan ma‘lumotlar bloki;
TCP / IP modeli
• Protokollardan keng foydalaniladi;
• TCP / IP to’plamiga asoslangan tarmoqlarni tavsiflash uchun mos
bo’lgan cheklangan model.
Ilova:
• OSI – har xil turdagi tarmoqlarni tavsiflash uchun model (Fiber
Channel, Infiniband, SS7 telefon signalizatsiyasi);
• TCP / IP – protokollar, Internetning asosi.

TCP (Transmission Control Protocol) bu mustahkam, sifatli aloqa

uchun ishlatiladigan protokol. (to’lov tizimlari, ro’yxatdan o’tish va h…).
Protokol — jo’natuvchi va qabul qiluvchi o’rtasida ma’lumot almashish
uchun oldindan kelishib olingan kelishuvlar to’plami. Ikkala taraf ham ma’lumot
almashinuvi vaqtida shu kelishuvlarga qat’iy rioya qiladi. TCP/IP kompyuter tarmog’ida barcha kompyuter ishlab chiqaruvchi kompaniyalarning moslamaviy va dasturiy ta’minot hamkorligini ta’minlaydi. TCP/IP ochiq qaydnoma, bu shuni bildiradiki, qaydnoma haqidagi barcha ma’lumotlar chop etilgan va undan barcha ochiq foydalanadi. Bunday siyosat bu sohaning tezkor rivojlanishiga olib keldi.
UDP (User Datagram Protocol) unchalik mustahkam bo’lmagan aloqa
uchun ishlatiladigan protocol (onlayn video, o’yin, chat va boshqalar).
Mantiqiy bog’lanishlar o’rnatilmasdan, ma’lumotlar uzatilishini qo’llabquvvatlaydi. Bu yuboruvchi va qabul qiluvchi kompyuterlar o’rtasida oldindan bog’lanish o’rnatilmasdan ma’lumotlarni yuborishni anglatadi. O’xshashlik keltirish uchun, qandaydir manzili noma’lum pochta yuborishni ko’rish mumkin, xabarning yetib borish kafolati yo’q bo’lganda, agar shunday manzil mavjud bo’lsa, qaydnoma yo’llari ma’lumotlar manziliga ishlov beradi va manzilgacha eng yaxshi yo’lni aniqlaydi. Ular yirik ma’lumotlarni bo’laklarga bo’lib uzatib, so’ngra manzilda ularni yana qayta birlashtiradi. UDP TCP dan tez ishlaydi.

3-rasm. TCP va UDP
UDP odatda ishonchsizdir, chunki qayta uzatish, tasdiqlash yoki vaqt tugashi tushunchasi yo'q. Har doim bir gramm ma'lumot yuborilganda, u maqsadli xostga yetkazilishiga kafolat bo'lmaydi. Ba'zida bir gramm ma'lumot tranzit paytida yo'qolishi yoki ikki marta etkazib berilishi mumkin. Eng yomoni, agar uy egasi buni eslatib qo'ymasa, bu haqda hech qanday ishora ham yo'q. Biroq, bu nosozlik turlari tarmoq ulanishlari uchun juda past.
Ma'lumotlar grammlari yetkazilmaganidan tashqari, ular UDPda ham ishlamay qolgan bo'lishi mumkin. Ma'lumotlar grammlari yuborilgan ketma-ketlik, ular xost ilovasiga etib kelganida bir xil tartibda bo'lishini kafolatlab bo'lmaydi. Ba'zan paketlarga buyurtma berish mumkin, shunda siz avval kechiktirilgan paketni olasiz. Bundan tashqari, ular qabul qilinmaguncha, bu buyurtmalarni oldindan aytib bo'lmaydi.TCP dan farqli o'laroq, UDP tiqilib qolishni nazorat qilish usullariga ega emas.
UDPda tiqilib qolishni nazorat qilish usullari mavjud emasligi sababli, UDP orqali yuborilgan katta hajmdagi ma'lumotlar tiqilib qolishga olib kelishi mumkin. Buning uchun hech qanday cheklovlar yo'q. UDP bilan ishlash haqida gap ketganda, marshrutizatorlar juda beparvo. Buning sababi shundaki, har bir gramm ma'lumot to'qnashganda, u uni qayta uzatmaydi. Bundan tashqari, UDP paketlari marshrutizatordagi TCP paketlardan oldin ham o'chiriladi.

Xulosa
TCP ulanishga yo'naltirilgan protokol, UDP esa ulanishsiz protokol. TCP va UDP

o'rtasidagi asosiy farq tezlikdir, chunki TCP UDP dan nisbatan sekinroq. Umuman
olganda, UDP juda tez, sodda va samarali protokol, ammo yo'qolgan ma'lumotlar
paketlarini qayta uzatish faqat TCP bilan mumkin.
TCP va UDP o'rtasidagi yana bir e'tiborga molik tafovut shundaki, TCP
ma'lumotlarni foydalanuvchidan serverga (va aksincha) buyurtmali yetkazib
berishni ta'minlaydi, UDP esa oxirigacha aloqaga mo'ljallangan emas va qabul
qiluvchining tayyorligini tekshirmaydi (talab qiladi). kamroq qo'shimcha xarajatlar
va kamroq joy egallaydi).

Foydalanilgan adabiyotlar

D R.X. Djuraev, Sh.Yu. Djabbarov, B.M. Umirzakov TARMOQ PROTOKOLLARI O‘quv qo‘llanma Toshkent 2017
Yusupov, M., Akhmedov, B. A., & Karpova, O. V. (2020). Numerical Simulation of Nonlinear Vibrations of Discrete Mass with Harmonic Force Perturbation. Acta of Turin Polytechnic University in Tashkent, 10 (4),71-75
https://www.trucoteca.com/uz/tcp-ip-va-udp-protokollari-nima/
https://uz.wikipedia.org