Tələbə: Əslanova Günel Müəllim: Nəsibov David İxtisas:İnformasiya təhlükəsizliyi Kurs:Ⅰ kurs

Tələbə: Əslanova Günel
Müəllim: Nəsibov David
İxtisas:İnformasiya təhlükəsizliyi
Kurs:Ⅰ kurs
Mövzu:Alqoritmin blok-sxem vasitəsilə təsviri.Tipik məsələlərin alqoritimləşdirilməsi

Alqoritmin təsvir üsulları

Mətn şəkildə (adi dildə);
Qrafik – blok-sxem;
Cədvəl; Proqram (alqoritmik dil)
Alqoritmin blok-sxem təsviri. Mürəkkəb alqoritmlərin təsviri zamanı blok-sxemlərdən istifadə olunması daha geniş yayılmışdır, çünki bu halda alqoritmin blok-sxem şəklində təsviri daha əyani olur. Bu zaman, adətən alqoritmin bir addımına bir blok uyğun olur. Lakin bir blokda bir neçə eyni tipli mərhələ və ya bir mərhələ bir neçə blokda təsvir oluna bilər. Bloklar standart işarələr şəklində ifadə olunur və bir-birləri ilə şaquli və ya üfüqi xətlərlə birləşdirilir. Birləşdirici xətlərin uclarında istiqaməti göstərən ox işarəsi qoyulur.
Alqoritmin başlangıcı və sonu bu fiqur icərisində yazılır.


İlkin verilənlərin daxil edilməsi paraleloqram fiquru ilə təsvirolunur və onun içərisində qiymətləri daxil edilməli olan dəyişənlərin adı yazılır

Hesanlama blokunun daxilində yerinə yrtirilməli olan əməliyyatlar yazılır

İçərisində qiyməti çap edilməli olan dəyişənlərin adı yazılır.

Şərtin yoxlanma əmri romb şəklində təsvir olunur.
Ödəniləcək şərt onun içərisində yazılır . şərtin ödənilib-ödənilməməsindən asılı olaraq hesablama prosesi iki mümkün istiqamətdən biri üzrə davam etdirilir.
Alqoritm ayrı-ayrı ədədlərlə yox, verilmiş hər hansı obyektlərlə işləyir. Proqramlaşdırmanın əsas obyekti dəyişəndir. Məsələn, x adlı dəyişənə 5 qiymətinin mənimsənilməsini belə müəyyən etmək olar:
x : = 5 yazılır və x = 5 olur.

Proqramlaşdırmada məsələni alqoritmləşdirməkdən qabaq aşağıdakı addımlar yerinə yetirilməlidir: Məsələnin riyazi qoyuluşu:
Nə verilir – ilkin verilənlərin sadalanması;
Nə tələb olunur – nəticələrin sadalanması ;
İlkin verilənlərin məhdudiyyət şərtləri.
Riyazi model: nəticələri almaq üçün lazım olan bütün qayda və qanunlar.
Həll metodu: riyazi modelin optimal istifadə olunması.
Aşağıdakı misala baxaq:
Verilmiş kvadrat tənliyin həlli üçün alqoritm:
1) tənliyin a,b,c əmsallarını daxil etmək;
2) ifadəsini hesablamaq;
3) əgər D<0 olarsa, 5 bəndinə, əks halda 4 bəndina keç;
4) x1=(-b- /2a , x2=(-b+ /2a hesablanmali;
5) hesablamaları qurtarmalı. Son

x²+3x+2 kvadrat tənliyinin həll alqoritmi aşağıdakı kimidir.

Alqoritmin blok sxemi - qrafik şəkildə təsvir olunan bloklar bir-birilə oxlarla və ya keçid xətləri ilə birləşir. Hər bir blokun içində prosedurun həlli göstərilir.



Alqoritm tərtibi prosesində aşağıdakı sadə tələblərin ödənilməsi məqsəduyğundur:
- alqoritm asan baza düşülən olmalıdır, bu başqasının tərtib etdiyi alqoritlərdən istifadə üçün lazımdır;
- alqoritm asanlıqla yoxlana bilməlidir;
- alqoritm yenidən tərtib edilmədən təkmilləşdirilə bilməlidir. Alqoritmin tərtibinə struktur yanaşmanın əsas prinsiplərini aşağıdakılar təşkil edir:
- alqoritm mərhələlər (addımlar) üzrə tərtib edilməlidir; - mürəkkəb məsələ kifayət qədər sadə, asan qavranılan hissələrə parçalanmalı və onların hər birinin ancaq bir girişi və bir çıxışı olmalıdr;
- alqoritmin məntiqi kifayət qədər sadə olan minimal sayda idarəedici baza strukturlarına əsaslanmalıdır. Alqoritmin qurulmasına struktur yanaşma zamanı bütün alqoritmlər xətti (ardıcılgəlmə), budaqlanan və dövrü (təkrarlanan) strukturlara ayrılırlar. Baza strukturlarına bir giriş və onlardan bir çıxış olur. Baza strukturlarını sxemlər vasitəsilə təsvir etmək üçün funksional blok anlayışını daxil etmək lazımdır.
Funksional blok informasiyanın emalında əmrlərin göstərilməsi üçün qrafik təsviri düzvucaqlı şəklində olan blokdur. Bu əmrlər ya mənimsətmə əmri, ya da bir girişi və bir çıxışı olan əmrlər ardıcılığıdır. Əmrlər düzbucaqlının içərisində yazılır.
Xətti alqoritmdə məntiqi şərtlər olmur və bir hesablama budağına malik olur. Hesablama budağı dedikdə hesablama istiqaməti nəzərdə tutulur. Xətti alqoritm bir-biri ilə əlaqəli bloklar ardıcıllğı şəklində təsvir olunur:

burada A₁, A₂, ………., A_n müxtəlif əməliyyatdardır.
Misal: 1. Tərəfləri a, b, c olan üçbucağın sahəsini hesablamaq üçün alqoritm tərtib edək:

Budaqlanan alqoritmlər – tərkibində məntiqi blok olan hesablama prosesinin təsvir edir. Hər bir budaqlanma nöqtəsi uyğun məntiqi blokla təyin edilir. Bu blokda müəyyən kəmiyyətlərin (ilkin verilənlərin, aralıq nəticələrin və s.) bu və ya digər şərti ödəyib-ödəməməsi yoxlanır və nəticədən asılı olaraq, bu və ya digər hesablama istiqaməti seçilir.
İki budaqdan ibarət olan prosesə sadə, ikidən çox budağı olan prosesə isə mürəkkəb budaqlanan struktur deyilir. Blok-sxemdə hər hansı şərtdən asılı olaraq, bütün hesablama istiqamətləri göstərilməlidir. Lakin alqoritmin icrası zamanı istiqamətlərdən yalnız biri üzrə hesablama aparılır.
Alqoritmlərin iki cür budaqlanma strukturu vardır:
Tam budaqlanma və natamam budaqlanma:
Misal .2 ax²  bx  c  0 kv. tənliyinin həll alqoritmini verək:


Burada 4-cü blokda D < 0 şərti yoxlanır və nəticədən asılı olaraq ya 5-ci, ya da 6-cı blok seçilir. 5-ci blokda həqiq köklər, 6-cı blokda isə kompleks köklərin həqiqi və xəyalı hissələri hesablanır.
Dövrü alqoritmik strukturlar. Təcrübədə çox rast gəlinən dövrü hesablama proseslərində məsələnin həlli eyni hesablama düsturları ilə dəyişənlərin müxtəlif qiymətləri üçün bir neçə dəfə təkrarən hesablamaların aparılmasını tələb edir. Hesablama prosesinin təkrar yerinə yetirilən hissəsinə dövr deyilir.
Dövr baza strukturuna məntiqi blok (şərtin yoxlanması bloku) və bir funksional blok (A bloku) daxildir. R şərti doğru olduqda A blohku yerinə yetirilir, R yalan olduqda isə dövrdən çıxış alınır. Əgər, R şərti elə hesablama prosesinin əvvəlində ödənilməz və (yalan olarsa) A bloku heç bir dəfə də yerinə yetirilməyəcək. Bu struktur ön şərtli dövr (dövr-hələ) adlanır.
Tutaq ki, cəminin hesablanmasına baxaq

3 – cü blokda və s dəyişənlərinə ilkin qiymətlər mənimsədilir. 4-cü blokda i parametrinin n-i aşıb-aşmadığı yoxlanılır. i  n ödəndikdə S = S + i 2 mənimsədilir və i = i + 1 blokuna keçilir, yəni parametrin qiyməti bir vahid artırılır və şərtin yoxlanmasına qayıdılır. Bu proses şərt pozulana qədər davam etdirilir.

Son şərtli dövr. Bu strukturda təkrarlanma şərti A blokundan sonra yerləşir. Bu halda R şərti dövrün başa çatması şərti adlanır.

Burada A bloku məntiqi blokdan əvvəl yerləşdiyindən heç olmasa bir dəfə yerinə yetiriləcək. Qeyd edək ki, dövrün gövdəsi adlanan A blokunda şərtin parametrini dəyişən hər hansı bir əmr (blok) olmalıdır. cəminin hesablanması üçün son şərtli dövrü alqoritm tərtib edək:

Parametrli dövr strukturu dövrün təkrarlanmaları sayı əvvəlcədən məlum olduqda əlverişlidir. Dövrün başlanğıcında parametrin ilk və son addımı, parametrin ilk və son qiymətləri göstərilir.
Məsələn : i = 1, n, h bu o deməkdir ki, i parametri 1-dən n-ə qədər h addımı ilə dəyişir.
. misalına müraciət edək. Burada addım 1- ə bərabərdir. Qeyd edək ki, addım 1- ə bərabər olduqda onu blokda göstərməmək də olar
Mürəkkəb dövrlər. Praktiki məsələləlr əksər hallarda daxilində dövrü strukturlar olan mürəkkəb dövrü proseslər şəklində verilir. Daxili dövrlər ya müstəqil

şəkildə, ya da biri digərinin içərisində xarici dövrə daxil ola bilərlər.
Dövrlərin birinin digərinə daxil olmasının sayı məhdudlaşdırılmır. Sadə dövrü strukturları kombinasiya edərək lazımi mürəkkəb struktur almaq olar. Bu zaman aşağıdakılar nəzərə alınmalıdır :
- daxili dövrlərin, parametrlərinin başlanğıc qiymətləri dövrə daxil olana qədər hazırlanmalıdır;
- daxili dövrdən xarici dövrə çıxış daxil bitdikdən sonra və ya hər hansı şərtin ödənməsi nəticəsində yerinə yetirilir;
- xarici dövrdən daxili dövrə yalnız onun başlanğıcı vasitəsilə daxil olmaq mümkündür;
- xarici və daxili dövrlərin parametrlərinin eyni adlandırılmasına yol vermək olmaz