Teleradioeshittirishda uzatish va qabul qilish qurilmalari

6.4. Fazaviy manipulyatsiyalash (FMn) 
Fazaviy
 
manipulyatsiyalashda (FMn) o‘zgaradigan parametr garmonik 
tebranishning fazasi hisoblanadi (6.5- rasm). Ikkilik fazaviy
 
manipulyatsiyalashda 
modulyatsiyalangan signal quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi:
If D(t)
=0 bo‘lganda
M(t)= A
0
sin2
π
f
0 
+φ
0
(6.3) 

---

89
If D(t)
=1 bo‘lganda
M(t)= A
0
sin2
π
f
0
+φ
0
+π
 
(6.4) 
bu yerda 
M(t) 
– modulyatsiyalangan signal; 
A
0
– tashuvchi tebranish amplitudasi; 
D(t) 
– uzatish uchun ma’lumotlar; 
f
0
– 
tashuvchi tebranish chastotasi; 
φ
0
– 
tashuvchi tebranish boshlang‘ich fazasi. 
6.5- rasm.
Ikkilik fazaviy manipulyatsiyalash 
6.5. Kvadraturali amplitudaviy manipulyatsiyalash (QAM)
Har xil manipulyatsiyalash turlari uchun bitta signal doirasida nafaqat 0 va 1 
bitlarni, balki ularning kombinatsiyalarini ham uzatishga imkon beradigan usullar 
mavjud. Bunday usullar 
ko‘p pozitsiyali manipulyatsiyalash usullar
i deyiladi. 
Bu usullarning mazmuni shundan iboratki, chiziqli signalning bitta elementi oddiy 

---

90
ikki pozitsiyali usullarga qaraganda ko‘proq bitlar soni haqidagi ma’lumotlarni 
tashiydi. Bu juda oddiy ishlaydi. Masalan, ko‘p pozitsiyali amplitudaviy 
manipulyatsiyalashda 0 yoki 1 bitlarni kodlaydigan 2 ta amplituda emas, balki 4 ta 
amplituda beramiz, ular amplitudaning ortishi bilan 00, 01, 10, 11 bitlarga mos 
keladi. Ko‘p pozitsiyali chastotaviy manipulyatsiyalash uchun ko‘proq 
chastotalar, ko‘p pozitsiyali fazaviy manipulyatsiyalash uchun esa mos ravishda 
ko‘proq faza bo‘yicha surilishlar ishlatiladi. Bu haqiqatan ham ma’lumotlarni 
uzatish solishtirma tezligini oshirishga imkon berdi, lekin bunda uzatish xatoligiga 
bog‘liq bo‘lgan xatoliklar vujudga kela boshlaydi. 
Bugungi kunda
 
kvadraturali amplitudaviy manipulyatsiyalashning
 
(KAM, 
ingl. 
QAM
) har xil turlari keng tarqalgan. Kvadraturali amplitudaviy 
manipulyatsiyalash - signalning ham amplitudasi ham fazasi o‘zgaradigan 
manipulyatsiyalash hisoblanadi, bu signalning bitta holati (sanog‘i) orqali 
uzatiladigan ma’lumotlar miqdorini oshirishga imkon beradi. Isbotlanganki, 
kvadraturali amplitudaviy manipulyatsiyalash eng samarali modulyatsiyalash turi 
hisoblanadi. 2,75
G
(
EDGE
) avloddan boshlab zamonaviy harakatdagi aloqa 
tizimlarida yuqori tartiblardagi fazaviy manipulyatsiyalash va kvadraturali 
amplitudaviy manipulyatsiyalash turlariga o‘tish bo‘lib o‘tdi. 
Modulyatsiyalangan signallar xarakteristikalarini tahlil qilishning qulay 
vositasi ularni signallar turkumi ko‘rinishidagi kvadraturali diagrammalar 
yordamida aks ettirish hisoblanadi. 
Kompleks eksponensial signalni real va mavhum o‘qda aks ettirish 
I
va 
Q
kvadraturalar sonini oldi. 
I 
kvadraturali signal real (kosinusoidal) o‘qqa proyeksiya 
hisoblanadi. 6.6- rasmda 
Q
kvadraturali tashkil etuvchi vektorini I sinfaz tashkil 
etuvchi vektori bilan qo‘shish yo‘li bilan 
Z 
natijaviy tebranishlarni shakllantirish 

---

91
prinsipi tasvirlangan. 
Z
vektor amplitudasi 
A
m
nisbat orqali, bu vektor absissalar 
o‘qi bilan hosil qiladigan burchak esa 
φ
m
nisbat orqali aniqlanadi. 
6.6- rasm. 
I
va 
Q
o‘qlarda kvadraturali signalni berilishi 
Bu algoritm uchun tashuvchi tebranishning sinfaz va kvadraturali tashkil 
etuvchilarini modulyatsiyalashda amplitudani o‘zgarishi qadamining o‘sha bir 
qiymati ishlatiladi. Shuning uchun modulyatsiyalangan tebranishlar vektorlarining 
uchlari fazaviy tekislikda modulyatsiyalangan signal vektorining haqiqiy 
Re{Z}
va 
mavhum 
Im{Z}
tashkil euvchilarining to‘g‘ri burchakli to‘rini hosil qiladi. Bu to‘r 
tugunlarining soni ishlatiladigan 
QAM
algoritmi turi orqali aniqlanadi. 
Modulyatsiyalangan 
QAM
tebranishlar fazaviy tekisligida tugunlarning joylashish 
sxemasini signallar turkumi (
constellation
) deb atash qabul qilingan. 
Raqamli uzatish tizimlari uchun zamonaviy modulyatorlar kvadraturali 
sxema bo‘yicha quriladi. Bunday modulyatorda chiqish signali tashuvchilari 
o‘zaro 90° fazaviy surilishga ega bo‘lgan ikkita turli modulyatsiyalangan 
signallarni qo‘shish bilan hosil bo‘ladi. 
Kvadraturali modulyatorlarning ikkita modulyatsiyalovchi signallar kirishlari 
I
va 
Q
bilan belgilanadi:
-
I
(sinfaz) tashuvchining boshlang‘ich fazaviy surilishi 0°ga teng olinadigan 
kanalga tegishli bo‘ladi; 

---

92
-
Q
(kvadraturali) tashuvchining boshlang‘ich fazaviy surilishi 90°ga teng 
olinadigan kanalga tegishli bo‘ladi (6.7- rasm).
6.7- rasm. Modulyatsiyalangan signalning elektr maydoni kompleks tekislikda 
I/Q-diagramma yordamida aks ettirilishi mumkin 
Kvadraturali diagrammaning rasmini soddalashtirish uchun, ayniqsa, 
zamonaviy ko‘p pozitsiyali modulyatsiyalash turlarining signallarini aks ettirishda 
odatda koordinatalar uchlaridan chiqadigan vektorlarning faqat oxirgi nuqtalari 
tasvirlanadi, vektorlarning o‘zlari esa tushirib qoldiriladi. Ko‘pincha figuraning 
simmetriya markazi orqali o‘tishi ko‘zda tutilishi bilan 
I
va 
Q
o‘qlarning o‘zi ham 
tushirib qoldiriladi. Kvadraturali diagrammada nuqtalar ko‘rinishida tasvirlangan 
modulyatsiyalangan signallarning to‘liq to‘plami