Tema: Kishi jastaǵi oqıwshilarda ilimiy du`n`ya qarastin` elementlerin rawajlandiriwda ana tilin u`yretiwdin` ahmiyeti

Tema: Sóz shaqapların oqıtıw metodikası.
Reje:
1. Kelbetlikti úyreniwdiń maqseti hám wazıypaları
2. Kelbetlikti úyreniw processinde leksikalıq-stilistikalıq
jumıslar
Baslawısh klaslarda kelbetlik penen sawat ashıw dáwirinen baslap-aq tanısadı. Biraq bul dáwirde kelbetlikler oqıwshılardıń tilin ósiriw retinde paydalanıladı. Bul boyınsha dáslepki jumıs 1-klasta islenip, oqıwshılar zattıń túr-túsin bildiretuǵın sózlerge sorawlar qoyıp úyrenedi. (Qanday, qaysı) Bul boyınsha ápiwayı mısallar ústinde isleydi. Kelbetlik atlıqtan keyingi eń bir kóp gezlesetuǵın sóz shaqabı. Sebebi, kelbetlik tikkeley atlıqqa baylanıslı. Sonlıqtan oqıwshılarǵa ápiwayı zatlardıń ózin yamasa súwretin kórsetip, olardıń belgileri ústinde jumıs islewden baslanadı. Máselen, oqıwshılarǵa toptı kórsetip, qanday top-degen soraw taslanadı. Oqıwshılar oǵan qarap turıp onıń belgisin - qızıl, domalaq, kishkene, ǵarbızdıń súwretin kórsetip, qanday ǵarbız - domalaq, kók, mazalı, úlken. Bunday etip, zatlardıń túrine, kólemine, dámine, sapasına baylanıslı sózler ústinde, hár qıylı mısallar ústinde islesedi. Bunnan keyin ǵana birinshi klass balalarına qısqa zattıń túr túsin bildiretuǵın sózler qanday degen sorawǵa juwap beredi degen juwmaq beriledi. Bunı mısallar menen dálilleydi.
2-klasta kelbetlik boyınsha bir qansha tolıǵıraq maǵlıwmat aladı. Sonlıqtan, kelbetlik boyınsha beriletuǵın maǵlıwmatlar úsh basqısh boyınsha úyretiliwi tiyis` birinshi basqıshta, kelbetlik bolıp turǵan sózler boyınsha qadaǵalaw, sózlerdiń leksikalıq mánisi, sorawları ústinde jumıs islew. Zattıń belgisi hár qıylı boladı. Sonlıqtan, dáslep oqıwshılarǵa tanıs bolǵan zatlar hám onıń belgisin bildiretuǵın sózler menen islesiw. Bul dáwirde kóbinese, atlıqqa baylanıstırıp úyreniw, gáp quraw, gáp ishinde sorawına qaray otırıp tiyisli sózlerdi tawıp qoyıw, súwret, zatlardıń ózine qaray otırıp tekstler dúziw, onda kelbetlik sózlerdi qollana biliw t.b. boyınsha jumıslar islew oqıwshılardıń qadaǵalawshılıǵın, sóz mánisin tolıq túsine biliwshiligin, olardı ornında qollana biliwshiligin oy-órisin, sóylewin rawajlandırıw usaǵan oqıw barısındaǵı baslı máselelerdi sheship barıwǵa jaǵdaylar payda etedi.
Kelbetlik boyınsha jumıs islewdiń ekinshi basqıshında -kelbetlik boyınsha alǵan bilimin qeliplestiriw, olardı tiyisli orınlarında sóylew, jazba tilinde qollana biliw, kelbetliklerdi durıs oqıp, jazıp úyreniw máselelerin sheshiw ústinde jumıs islenedi.
Oqıwshılardı kelbetlik boyınsha túsinigin qáliplestiriwde sózlerdi klassifikatsiya jasap úyretiw jaqsı nátiyje beredi. Máselen,
1. Zattıń túr-túsin bildiretuǵın sózler-aq, qara, qızıl
2. Zattıń dámin bildiretuǵın sózler-mazalı, ashshı, shiyrin
3. Zattıń iyisin bildiretuǵın sózler-sasıq, iyisli
4. Zattıń kólemin bildiretuǵın sózler-dóńgelek, úlken, ushqırlı
5. Zattıń salmaǵın bildiretuǵın sózler-awır, jeńil, zildey
6. Zattıń sapasın bildiretuǵın sózler-jańa, góne, taza
7. Bir nárseniń neden islengenin bildiretuǵın sózler-aǵash jay,
temir qapı, altın saat t.b
Bunnan basqada mısallar islewdiń nátiyjesinde oqıwshılar kelbetlik boyınsha bir juwmaqqa kelip, kelbetlik bolatuǵın sózler zattıń qanday bolmasın bir belgisin bildiredi, olar qanday degen sorawǵa juwap beredi, barlıq waqıtta atlıq penen baylanıslı boladı, degen oy juwmaǵına keledi.
Kelbetlik boyınsha jumıs islewdiń úshinshi basqıshında bunnan burınǵı basqıshlarda islengen jumıslar dawam etilip, solardıń tiykarında kelbetliktiń sóz shaqabınıń biri ekenligi tuwralı túsinigin qáliplestirip barıw, kelbetlik sózlerdiń leksikalıq mánisi, onıń atlıq penen baylanısı, ayrım grammatikalıq túrleri basqa sóz shaqaplarınan geypara ózgeshelikleri, kelbetliklerdi sóylew, jazba tillerinde qollana biliw, bul boyınsha hár qıylı bekkemlew jumısları islenedi.
Baslawısh klaslarda atlıqtı oqıtıw qanday áhmiyetke iye bolsa, kelbetlik te sonday áhmiyetke iye. Biraq soǵan qaramay kelbetlik boyınsha programmalıq materiallar júdá az kólemde usınılǵan. Álbette, bunnan kelbetlik boyınsha bar materialdıń barlıǵın oqıtıw kerek degen túsinik kelip shıqpawı tiyis. Kelbetlik sózler oqıwshılardıń tilinde kóplep qollanıladı.
Kelbetlik boyınsha oqıwshılardan 1-2-klaslarda úyrengenlerin izbe-izlikke salıw ushın tákirarlaw sabaqlarınıń áhmiyeti ullı. Oqıwshılar bul dáwirde baǵdarlamaǵa sáykes kelbetlik degen ne, sózdiń mánisi neni bildiredi, qanday sorawlarǵa juwap beredi, qaysı sóz shaqabı menen baylanıslı qollanıladı, qosımtaları bar ma, kelbetliklerdiń jazılıw normaların bileseń be t.b. sorawlar ústinde jumıs islew usınıladı. Tákirarlaw dáwirinde tallaw jumısına ayrıqsha itibar berip barıw kerek. Onı mınaday etiptalap etse boladı. 1….bul kelbetlik. 2. Gapte …. atlıq penen baylanıslı,onın` túr, túsinbildiredi. 3….máni an`ǵartadı. 4….sorawǵa juwap beredi. Dáslepki túbiri…..eger jazılıwında belgili bir qaǵıydaǵa sáykes bolsa onı da dálillew kerek.
Geypara orınlarda sinonimin, antonimin ayttırıwǵa da boladı. Sonıń menen birge kelbetliktiń mánisi, atqaratuǵın xızmeti jaqlarınan atlıqtan qanday ózgeshelikleri bar ekenligin biliwi shárt. Bul keleshektegi sóz shaqaplarınıń bir-birinen qanday parqı barlıǵın úyrenip barıwına sebepshi boladı.