Tema: O’zara induksiyali shinjirlar Jobasi: I. Kirisiw 1 Magnit juritiwshi kush 2

Tema: O’zara induksiyali shinjirlar
Jobasi:
I. Kirisiw
1.1 Magnit juritiwshi kush
1.2 Magnit baylang’an shinjirlar.
II. TiykarģI bo’lim
2.1 Magnit shinjirinin’ tiykarg’I nizamlari
2.2 Magnit shinjiri ushin kirxgof nizamlari
2.3 Transformatorlar du’zilisi ha’m islew prisipi.
III. Juwmaqlaw
IV. Paydalaniģan adebiyat


I. Kirisiw
Magnit jurgiziwshi kúshler (MYUK) tásirinde payda bolǵan magnit ag'imlari ótiwine maslasqan ferromagnet materiallar hám basqa elementler jıyındısı magnit shınjırın payda etedi. Magnit shınjırlarındaǵı elektromagnit processlerdi MYUK, magnit aǵımı, magnit maydanınıń induksiyasi hám kernewliligi sıyaqlı túsinikler menen anıqlama beriledi. Sonin' menen birge ótkizgishten tok otip atırǵanda onıń átirapında magnit maydanı payda boladı. Bul tok tuwrı sızıqlı bolsa, onıń magnit maydanı kúsh sızıqlarınıń baǵitin ingliz alımı Maksvell usınıs etken oń qol qaǵıydası járdeminde anıqlaw múmkin. Eger qoldıń háreketi ótkizgishdegi tok baǵiti menen birdey bolsa, ol halda buraw dástesi aylanba háreketiniń baǵdarı magnit kúsh sızıqları baǵdarın kórsetedi . Elektr tokın payda etiwshi magnit maydanı magnit induksiyasi vektorı ( v ) menen xarakterlenedi. Bul vector magnit maydanı kúsh sızıqlarına urınba boylap jónelgen boladı hám ol usı maydan intensivligin bildirip, onıń tásir etiw baǵdarın kórsetedi. Berilgen S sirt arqalı ótken magnit kúsh sızıqları kompleksi sol sirt arqalı ótetuǵın magnit aǵımı F dep ataladı. Magnit aǵımı menen magnit induksiyasi arasındaǵı baylanısıw tómendegishe ańlatıladı :

1-suwret. Magnit kush siziqlari
(1)


1.2 Magnit baylang’an shinjirlar.
Magnit aǵımı skalyar shama bolıp, oń hám teris belgilerge iye bolıw múmkin. Onıń belgisi v hám ds arasındaǵı múyeshka baylanıslı boladı. Induksiyasi hámme noqatlarında birdey bolǵan magnit maydanı bir jınslı maydan dep ataladı. Bunday maydan ushın (1) ańlatpa tómendegishe jazıladı : (2)
2-suwret.A'piwayi magnit shinjiri.
SI sistemasında magnit induksiyasi tesla (Tl), magnit aǵımı bolsa veber (vb) de olshenedi. Magnit maydanı induksiyanan tısqarı, maydan kernewliligi H menen de xarakterlenedi. Onıń ólshew birligi A/m. Bul eki shama óz-ara tómendegishe baylanısqan : (3)
Bul jerde: μ — ortalıqtıń salıstırmalı magnit sińdiriwshen'ligi; μ_0=4∙10^ (-7) Gn/m — vakuumdıń (boslıq ) magnit sin'diruvshen'ligi; — ortalıqtıń absolyut magnit sińdiriwshen'gi. Bir jınslı maydanda hám lardin’ baǵdarları óz-ara uyqas keledi. Magnit maydanı kernewliligi menen usı maydandı júzege keltiretuǵın toklar arasındaǵı munasábet tolıq tok nızamı menen ańlatıladı. Bul nızamǵa tiykarlanıp magnit maydanı kernewliliginen tuyıq kontur boyınsha alınǵan sızıqlı integral sol konturdaǵı tolıq toqqa teń boladı : (4)
Qandayda bir tuyıq konturdan ótip atırǵan toklardıń algebraik jıyındısı ∑I tolıq tok dep ataladı. Mısalı, ápiwayı magnit shınjırı ushın (2- súwret) tolıq tok nızamı tómendegishe jazıladı: (5)
Bul jerde - ferromagnit bettin' ortasha radiusı ; — shınjırdıń magnit jurgiziwshi kúshi. Elektr hám magnit shınjırlarındaǵı shamalar arasındaǵı uqsaslıqlar 2 - kestede kórsegilgan.

Elektr shamalari		Magnit shamalari
	EYUK ( )	MYUK (F=
	Elektr tog’i (I=	Magnit ag’imi (F=
	Elektr aktiv qarsiliq	Magnit qarsilig’i
	Tok tig’izlig’i	Magnit induksiyasi
	Elektr maydan kernewliligi	Magnit maydan kernewliligi
	salistirma o’tkiziwshen’lik	Absolyut magnit sin’diriwshen’lik
	kernew	Magnit kernewi