Temir tiykarlı birikpeler Dáwletmuratov Bóribay t I. k docent

Temir tiykarlı birikpeler
Dáwletmuratov Bóribay - t.i.k.docent
Joldasova Gúlchexra- 2-kurs magistrant
Nókıs mámleketlik pedagogika ınstitutı

Temir tiykarlı birikpeler- sonday materiallar, quramında temir tiykarǵı komponent esaplanadı.Basqa qálegen metallar menen salıstırǵanda, islep shıǵarılıwı kólemi boyınsha eń kóp muǵdarǵa iye, bunnan tısqarı qalǵan material túrlerinen kóre injinerlik konstruksiyasınıń eń zárúrli materiallı esaplanadı. Temir tiykarlı birikpelerdiń tiykarǵı kemshiligi - bul olardıń korroziyaǵa beyimligi bolıp tabıladı.

Temir jáne onıń birikpeleri - texnikanıń hámme tarawı ushın eń zárúrli hám eń kóp isletiletuǵın konstruksion material bolıp tabıladı. Házirgi waqıtlarda texnika ushın reńli metallar, plastmassalar, keramika materiallar keń qollanilǵanina qaramay, óndırıste qollanılıp atırǵan polat hám shoyınlar kólemi olardan ádewır artıq.
Temirdiń kristall torı, parametrleri túrlishe bolǵan polimorf modifikatsiyaları bar, olar “temir-uglerod” sistemasınıń fazaliq hám strukturalıq jaǵdayiniń qásiyetlerin belgileydi. Usınıń nátiyjesinde, uglerod temirde sheklengen muǵdarda eriwi sebepli, “temir-uglerod” sistemasınıń jaǵday diagrammasında kóplegen muǵdarda fazalar hám strukturalar ámeldegi: uglerodtıń temirdegi qattı birikpeleri - austenit hám ferrit; ximiyalıq birikpeler - temir karbidi yamasa cementit; qattı eritpeler hám cementittiń mexanik qospaları bolıp tabıladi.
“Temir-uglerod” sistemasındaǵı fazalıq hám strukturalıq qurawshılarniń túrli bolıwı aldınnan talap etilgen mexanikaliq qásiyetlerıne iye polatlar hám shoyınlardıń bolıwı óndiriste qolay sharayat payda etedi. Temir hám uglerod birikpesine legirlewshi elementlerdi qosıw bolsa bul qásiyetleriniń ayrıqshalıqların kerekli tárepke ózgertiw ushın qosımsha múmkinshilik beredi. Bunda polat hám shoyınlardıń fazaliq ózgeriwinde, kritik temperaturaları ózgeredi, sonnan keyin jańa fazalıq hám strukturaliq qurawshılar payda boladı, jelınıwge shıdamlılıq, korroziya shıdamlıq, ıssılıqqa shıdamlılıq sıyaqlı ekspluatatsion ayrıqshalıqlar ózgeredi.Bul qásiyetlerı menen temir tiykarlı birikpeler sanaatda kerekli bolǵan ónım alıwda úlken ról oynaydi.

Paydalanǵan ádebiyatlar:

1.E.O.Umarov "Materialshunoslik" Chólpan nomidagi nashriyot Toshkent - 2014
2. X.Q.Yakubov. "Materialshunoslik" fanidan ma'ruzalar matni Urganch - 2017