Termiz davlat universiteti mikroiqtisodiyot

Rasm

Muvozanatli miqdorning samarasi
Q₁ dagi muvozanat hajmidan kam miqdorlarda xaridorlarning qiymati sotuvchilarning xarajatidan oshib ketadi. Q₂ dagi muvozanat hajmidan yuqori miqdorlarda sotuvchilarning xarajatlari xaridorlarning qiymatidan oshib ketadi. Shuning uchun bozor muvozanati ishlab chiqaruvchi va iste’molchi ortiqchaliguning jamisini maksimallashtiradi.



Miqdor

Talab

Taklif

Muvozanat miqdor

Xaridorlar qiymati

Sotucvhilar xarajati

Sotucvhilar xarajati

Xaridorlar qiymati

Xaridorlar qiymati sotuvchilar xarajatidan katta

Xaridorlar qiymati sotuvchilar xarajatidan kichkina

Bu 3 ta tushunishlar birgalikda bizga bozor natijasi iste’molchi va ishlab chiqaruvchi ortiqchaliklari yigʻindisi qanday katta boʻlishi mumkinligidan iborat boʻlishini koʻrsatadi. Boshqa soʻzlar bilan aytganda, muvozanatli natija bu resurslarni samarali taqsimlanishidir. Koʻngilchan ijtimoiy rejalashtiruvchi, demak, bozor natijasi adolatli boʻlishiga imkon berishi mumkin. Bu siyosat adabiy jihatdan tarjima qilinganda “ularga qilishga ijozat” degan ma’noni anglatib, Fransuzcha “aralashmaslik” iborasiga toʻgʻri keladi.
Jamiyat bu rejalashtiruvchi aralashuviga muhtoj emasligidan baxtlidir. Garchi bu foydali boʻlsada hamma narsani yaxshi biladigan kuchli nazariyaga ega diktator shunday qilsa, oʻsha shaxs uni yoʻqotishi shart emasligini tasavvur qiling. Bunday xususuyat bilan kirishish qiyin. Diktatorlar kamdan-kam koʻngilchanlik qiladilar va hattoki biz kimnidir oʻta samimiy deb hisoblasak, ular yaxshi munosabatda boʻlmaydilar.
Tasavvur qiling, bizning ijtimoiy rejalashtiruvchi bozor tazyiqlariga boʻysunmay oʻzicha resurslarni samarali taqsimlashga harakat qildi. Bunday qilish uchun u bozordagi har bir imkoniyatli iste’molchining qimmatini va har bir ishlab chiqaruvchining xarajatini bilishi kerak. Bundan tashqari u nafaqat shu bozordagi, balki iqtisodiyotdagi boshqa minglab bozorlardagilarini ham bilishi lozim. Bu ish esa birmuncha qiyindir, chunki qandaydir sababga koʻra markaziy rejalashtirilgan iqtisodiyotlar hech qachon juda yaxshi ishlamaydilar.
Reja qiluvchining ishi oson, biroq u oʻziga hamkor topishi kerak. Adam Smit bozorning koʻrinmas qoʻli desak adashmaymiz. Bu qoʻl barcha ma’lumotlarini shu jumladan xaridor va sotuvchilar qiymatini oladi va har bir kishiga bozordagi iqtisodiy samaradorlik haqida yoʻl-yoʻriq koʻrsatadi. Bu takrorlanmas darajadagi mahorat. Bu qandaydir sababga koʻra iqtisodchilar koʻpincha erkin bozorlar iqtisodiy faollikni tashkil etishning eng yaxsi yoʻli ekanligining tarafdori hisoblanadilar.