Termiz davlat universiteti pedagogika fakulteti

Tekshirish uchun savollar:

1. 
   Ona tili o’qitish metodikasi fanining predmenti nimadan iborat?
   
2. 
   Ona tili o’qitish metodikasi fanining asosiy vazifalarini ta’riflab bering.
   
3. 
   Ona tili o’qitish metodikasi fani qaysi fanlar bilan aloqada?
   
4. 
   Ona tili o’qitish metodikasi fani qanday fan hisoblanadi?
   
5. 
   Ona tili o’qitish metodikasi fanining asosiy bo’limlarini aytib bering.
   
6. 
   Ona tilini o’qitish tarixiga tavsif bering. Kamchiliklarning sabablari nimada edi?
   
7. 
   50-90-yillarda boshlang’ich sinflarda ona tilini o’qitishda qanday ijobiy siljishlar bo’ldi?
   
8. 
   Boshlang’ich sinflarda ona tili mashg’ulotlarining turi va mazmunini sharhlang.
   
9. 
   Boshlang’ich sinf ona tili dasturi tuzilishi va mazmunini tushuntiring.
   
10. 
    Boshlang’ich sinflar ona tili dasturiga o’z munosabatingizni bildirib, taqriz yozing.
    
11. 
    “Ona tili – boshlang’ich sinflarda o’quv fani” mavzusida qisqacha ma’ruza tayyorlang.
    
12. 
    Dasturning “Savod o’rgatish va nutq o’stirish” bo’limini sharhlang.
    
13. 
    Dasturning “O’qish va nutq o’stirish” bo’limini izohlang.
    
14. 
    Dasturning “Grammatika va imlo o’stirish” bo’limini izohlang.
    

Tayanch so’zlar: pedagogik fan, savod o’rgatish metodikasi, o’qish metodikasi, grammatik va imlo metodikasi, o’quvchilar nutqini o’stirish metodikasi, ta’lim, tarbiya, amaliy fan, o’qish, yozish, fonetika, grafika, metod, yaxlit so’z metodi, analitik-sintetik ishlar, aqliy faollik, o’qitishning istiqboli, dastur, davlat hujjati, dastur talablari, uqtirish xati, dastur qismi, bilim, ko’nikma, malaka, o’qish, yozuv, ona tili, bog’lanishli nutq, ta’lim, tarbiya.

2-mavzu: Ona tili o`qitish metodikasining asosiy tamoyillari, tekshirish metodlari.
Reja:

1. 
   Ona tili o’qitish tamoyillarini ishlab chiqish haqida umumiy ma’lumot.
   
2. 
   Metodika va ta’lim-tarbiya
   
3. 
   Ona tili o’qitish metodikasi tamoyillari.
   
4. 
   Tamoyil o’qituvchi va o’quvchining mehnati muvofiqligidir.
   
5. 
   Tekshirish metodlariga qo’yiladigan talablar.
   
6. 
   Tekshirish metodlarining turlari.
   
   1. 
      nazariy metod;
      
   2. 
      empirik metod.
      
7. 
   Metodikaning ta’lim-tarbiyadagi ahamiyati.
   

Dunyoni bilish nazariyasi ona tili o’qitish metodikasi fanining metodologik asosi hisoblanadi. Metodikaning amaliy ahamiyati o’quvchilarning til boyligini har tomonlama to’liq bilib olishlarini ta’minlashdir. Buning uchun biz quyidagilarni yodda tutishimiz lozim: til kishilar o’rtasidagi aloqaning zaruriy vositasidir, tilsiz jamiyatning yashashi mumkin emas; tilning aloqa vositasi sifatidagi ahamiyati uzluksiz ortib boradi; maktabning vazifasi tilni aloqa – kishilar orasidagi munosabatning rivojlangan nozik quroliga aylantirish hisoblanadi. Til oqilona, mantiqiy bilish vositasidir; til birliklari va formalari yordamida bilish jarayonida umumlashtirish, tushunchani muhokama va xulosa bilan bog’lash amalga oshiriladi; til va nutq tafakkur bilan uzviy bog’lanadi; biz fikrni nutqda shakllantiramiz; tilni egallash va nutqni o’stirish bilan o’quvchining fikrlash qobiliyati ham o’sadi.

Metodik fan sifatida ona tili o’qitish metodikasi maktabda o’qitishning o’quvchilar nutqining yaxshi rivojlanishiga kafolat beradigan, tilni har tomonlama bilishning ijtimoiy rolini tushuntiradigan yo’llari bilan ta’minlashi kerak. Demak, nutq o’stirish maktabning muhim vazifasidir.
Amaliyot kishi bilimining manbai va harakatlantiruvchi kuchi, haqiqat mezoni va bilim tojidir. Analitik-sintetik ishlar yordamida til ustida kuzatishdan umumiy xulosa chiqarishga, nazariy ta’rif va koidaga, shular asosida og’zaki va yozma turdagi jonli nutqiy aloqaga, to’g’ri talaffuzga o’tadilar. Ular kuzatish jarayonida bilib olgan, o’zlashtirgan qoidalarini amaliyotga tatbiq etadilar.
Metodika bilish nazariyasidan tashqari, yaqin fanlar xususan, psixologiya, pedagogika ma’lumotlariga tayanadi. Pedagogik-psixologiya bilimlarning o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilishini, ko’nikma va malakalarning shakllanish jarayonini tekshiradi. Metodika psixolingvistika bilan ham bog’liq. Metodikaga psixolingvistika nutq haqida, uni talab qiluvchi sabablar, nutq turlari, nutqni qabul qiluvchi signallar va boshqalar haqida ma’lumot beradi. SHuningdek, metodika, didaktika, umumiy pedagogika bilan ham o’zaro bog’liq. Ona tili o’qitish metodikasi ona tilining ma’lum qismini amaliy, ma’lum qismini nazariy egallashni nazarda tutadi. Shuning uchun ona tili – lingvistika metodikasining muhim asosi hisoblanadi.
Savod o’rgatish metodikasini ishlashda fonetika, fonologiya, grafika asos bo’ladi. Lug’at ishini tashkil etishda leksikologiya, so’z tarkibi, so’z yasalishini o’rganishda so’z yasalishi, etimologiya, grammatika asos bo’lsa, morfologiya va sintaksis til qurilishi haqida tushuncha hosil qilishda, to’g’ri yozuvga o’rgatishda orfografiya nazariyasiga asoslanadi.
O’qish metodikasi adabiyot nazariyasiga asoslanadi. Chunki o’quvchilar badiiy asarni amaliy tarzda tahlil qiladilar. Boshlang’ich sinflarda adabiyotshunoslikdan nazariy ma’lumot berilmaydi, ammo metodika adabiy asarning yaratilish qonuniyatlarini va uning o’quvchilarga ta’sirini ayniqsa, adabiyotshunoslikka oid mavzulardan asarning g’oyaviy mazmuni, uning mavzusi va mazmunini, qurilishi, janri, tasviriy vositalarini hisobga olish zarur.
O’quvchilarga ona tilini o’rgatish, ularni tarbiyalash, har tomonlama o’stirish vazifasidan kelib chiqib, bilish nazariyasiga asoslanib, barcha yaqin, o’zaro bog’liq fanlar tavsiyalariga asoslanib ona tili o’qtitish metodikasi o’z tamoyillarini ishlab chiqadi. Bu tamoyillar umumdidaktik tamoyillardan tashqari tamoyillar bo’lib, o’qituvchi bilan o’quvchi o’rtasidagi o’quv mehnatining yo’nalishlarini belgilab beradi.
Ona tili o’qitish tamoyillari 5 ta:

1. 
   Til materiyasiga, nutq organlarining o’sishiga, nutq malakalarining to’g’ri rivojlanishiga e’tibor berish tamoyili. Nutq, til qonuniyatlariga, oz bo’lsa-da, e’tibor bermaslik amaliy nutq faoliyatini egallashga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Masalan, fonetik ko’nikmalarga etarli e’tibor berilmasa, imloviy savodxonlikka putur etadi. Bu ta’lim tamoyili tildan olib boriladigan mashg’ulotlarda eshituv va ko’ruv ko’rsatmaliligini ta’minlashni va nutq organlarini mashqlantirishni (gapirib berish, ifodali o’qishni ichida, gapirishni) talab etadi.
   
2. 
   Til ma’nolarini (leksik, grammatik, morfemik, sintaktik ma’nolarini) tushunish tamoyili. So’zni, morfemani, so’z birikmasini, gapni tushunish borliqdagi ma’lum voqea-hodisalar o’rtasidagi bog’lanishni aniqlash demakdir. Til ma’nolarini tushunish tamoyiliga amal qilishning sharti tilning hamma tomonlarini, tilga oid barcha fanlar (grammatika, leksika, fonetika, orfografiya, stilistika) ni o’zaro bog’langan holda o’rganish hisoblanadi. Masalan, morfologiyani sintaksisga tayangan holdagina o’rganish, o’zlashtirish mumkin. Sintaksisni o’rganishda esa morfologiyaga suyaniladi, orfografiya, fonetika, grammatika, so’z yasalishiga suYanadi va h.k. So’zni morfemik tomondan tahlil qilish uning ma’nosini tushunishga yordam beradi. Tilning hamma tomonlari bir-biri bilan o’zaro bog’langan bo’lib, o’qitishda buni albatta hisobga olish kerak.
   
3. 
   Tilga sezgirlikni o’stirish tamoyili. Til – juda murakkab hodisa, uning tuzulishini, sistemasini fahmlab olmay turib, sal bo’lsa-da, uning qonuniyatlarini, o’xshashliklarini o’zlashtirmay turib uni yodda saqlab bo’lmaydi. Bola gaplashish, o’qish, eshitish bilan til materiallarini yig’adi, uning qonunlarini o’zlashtiradi. Natijada kishida tilga sezgirlik (til hodisalarini tushunish) xususiyati shakllanadi; tilni egallash mumkin emas.
   
4. 
   Nutqning ifodaliligiga baho berish tamoyili. Bu tamoyil til hodisalarining tushunmay turib savodli yozish, nutq madaniyati vositalarining xabar berish funksiyasini tushunish bilan bir qatorda, uning ifodalilik (uslubga oid) funksiyasini tushunishni, mazmuninigina emas, balki so’z va nutq oborotlarining, tilning boshqa badiiy-tasviriy vositalarining hissiy ottenkalarini ham tushunishni ko’zda tutadi. Bu tamoyilga amal qilish uchun birinchi navbatda, badiiy adabiyotlardan, shuningdek, tilning funksional-stilistik xususiyatlari aniq ifodalangan boshqa matnlardan foydalanish talab etiladi.
   
5. 
   Og’zaki nutqni yozma nutqdan oldin o’zlashtirish tamoyili. Bu tamoyil ham kishi nutqining rivojlanishiga ta’sir etadi va til o’qitish metodikasini tuzishda xizmat qiladi.
   

Metodika tamoyillari, didaktika tamoyillari kabi, o’qituvchi bilan o’quvchining maqsadga muvofiq faoliyatini belgilashga, ularning birgalikdagi ishlarida qulay yo’nalishini tanlashga yordam beradi, metodikaning fan sifatida nazariy asoslash elementlaridan biri bo’lib xizmat qiladi.