Termiz davlat universiteti pedagogika

3. Ona tili darslarida o'quvchilarni savodli 
yozishga o'rgatish usullari 
Kichik 
yoshdagi o'quvchilar og'zaki va yozma nutqni
egallashlarida fonetikadan olgan bilimlarining ahamiyati katta:
1
a)
fonetik bilimga asoslangan xolda 1-sinf o'quvchilari savod o'rganish 
davrida o'qishni va yozishni bilib oladilar; 
b)
fonetik bilim so'zni to'g'ri talaffuz qilish (tovushlarni to'g'ri talaffuz qilish, 
urg'uli bo'g'inni ajratish, orfoepik me'yorga rioya qilish) asosini tashkil etadi; 
v) fonetik bilim morfologik va so'z yasalishiga oid bilimlar bilan birga 
o'quvchilarda qator orfografik malakalar (jarangsiz va jarangli undoshlarning 
yozilishi) shakllantirish uchun zamin bo'ladi; 
g) fonetik bilim gapning ohangiga ko'ra to'g'ri aytish, logik urg'u va gap 
qurilishidagi pauzalarga rioya qilish uchun zarur; 
d) so'zning tovush tomonini bilish, uning ma'nosini tushunish va nutqda ongli 
qo'llash uchun muhimdir; hozir va hozir, atlas va atlas so'zlari ma'nosidagi farq 
faqat urg'u orqali ajratiladi. So'zning tovush tomonini tasavvur qilish so'zlarni 
talaffuzda farqlash, ayrim so'zlarni to'g'ri talaffuz qilish va qo'llash uchun zarur. 
O'qituvchi boshlang'ich sinflarda o'qitiladigan barcha fanlarga oid darslarda 
so'zni aniq va to'g'ri talaffuz qilish ustida doimiy ishlab boradi, shu maqsadda 
ko'pincha so'zni tovush tomondan analiz qilishdan foydalanadi. 
Maktab dasturiga muvofiq, boshlang'ich sinf o'quvchilari fonetik-grafik 
ko'nikmalar hosil qiladilar: tovushlar va harflar, unli va undosh tovushlar, jufti bor 
jarangli va jarangsiz undoshlar, jufti yo'q jarangli va jufti yo'q jarangsiz undoshlar; 
so'zni bo'g'inlarga bo'lish, urg'uli bo'g'inni ajratish ko'nikmalariga ega bo'ladilar. 
Bolalar maktabga kelgunga qadar ham nutqning tovush qurilishini amaliy 
o'zlashtiradilar, ammo ular maxsus o'qigunlariga qadar so'zni bo'g'inlarga bo'lishni, 
so'zdagi tovushlarni izchil talaffuz qilishni bilmaydilar. 1-sinf o'quvchilarida so'zni 
to'g'ri talaffuz qilish, bo'g'inlarga bo'lish, undagi har bir tovushni tartibi bilan aniq 
aytish ko'nikmasini shakllantirish ustida maqsadga muvofiq ishlash, o'z navbatida, 

---

32 
analiz, sintez, taqqoslash, guruhlash kabi aqliy mashqlarni bilib olishga, 
shuningdek, tovushlarning tabiati, so'z tarkibida bir-biriga ta'siri kabi ayrim 
elementar bilimlarni o'zlashtirishga imkon beradi. 
1-sinfda fonetika va grafikani o'rganishga katta o'rin beriladi, chunki 
o'quvchilar o'qish va yozish jarayonini shu sinfda egallaydilar. Bu bilimlar keyingi 
sinflarda, asosan, mustahkamlanadi, takomillashtiriladi.