Termiz davlat universiteti tojik filologiyasi va sharq tillari kafedrasi

5-topshiriq. Yangi so’zlarni yozing va yodlang.

واژه ها

kerak ,lozim	– boyad	باید	tanishtirmoq	– oshno kardan	آشنا کردن
kuchli, shiddatli	– besheddat	بشدت	bulut	– abr	ابر
qo‘lga kiritmoq	– be dast ovardan	بدست آوردن	uy jihozlari	– asos	اثاث
tozalamoq	– pok kardan	پاک کردن	ot	– asb	اسب
yugurmoq	– davidan(dav)	دویدن(دو)	pushaymon	– pashiymon	پشیمان
og‘iz	– dahon	دهان	tabriklamoq	– tabrik go‘ftan	تبریک گفتن
buyamoq	– rang kardan	رنگ کردن	tark etmoq	– tark kardan	ترک کردن
to‘kmoq	– rixtan(riz)	ریختن(ریز)	taklif qilmoq	– taoro‘f kardan	تعارف کردن
ko‘kat	– sabze	سبزه	sog‘lik	– tando‘ro‘sti	تندرستی
sirka	– serke	سرکه	bayram	– jashn	جشن
so‘moq	– so‘moq	سماق	bayram qilmoq	– jashn gereftan	جشن گرفتن
halvoning bir turi	– samani	سمنو	chaynamoq	– javidan	جویدن
boshoq	– so‘nbo‘l	سنبل	o‘rmon	– jangol	جنگال
jiyda	– senjed	سنجد	shunday	– chenin	چنین
Navro’zning oxirgi kuni	– sizdah be dar	سیزده به در	esda saqlamoq	– hefz kardan	حفظ کردن
kuch, shiddat	– sheddat	شدت	uyni yig‘ishtirish	– xonetekoni	خانه تکانی
shoyad	– shoyad	شاید	iltimos qilmoq	–xohesh kardan	خواهش کردن
ov	– shekor	شکار	ho‘l	– xis	خیس
ivitmoq	– xis kardan	خیس کردن	shisha, oyna	– shishe	شیشه
idish,tavoq	– zarf	ظرف	tuzoq, to‘r	– dom	دام
yasmiq	– adas	عدس	so‘ymoq	–ko’shtan (kush)	کشتن(کوش)
bayram, hayid	– eyd	عید	harakat	– kushesh	کوشش
istamoq	– meyl doshtan	میل داشتن	tuymoq	– ko‘ftan (kub)	کوفتن(کوب)
to‘satdan	– nogahon	ناگهان	ekinzor	– mazra’	مزرع
aytib o‘tmoq	– nom bo‘rdan	نام بردن	mumkin	– mumken ast	ممکن است
aytib bermoq	– naql kardan	نقل کردن	manzara	– manzare	منظره
yilning almashishi	– tahvil sol	تحویل سال	orzu qilmoq	– orzu kardan	آرزو کردن
tayyorlamoq	– tahiye kardan	تهیه کردن	chin dildan	– az samim qalb	از صمیم قلب
jonim bilan	– chashm	چشم	atama	– esteloh	اصطلاح
chiqarmoq	– dar ovardan	در آوردن	bahorgi tengkunlik	– e’tedole rabi’	اعتدال ربیع
yutuq, baxt	– komyobi	کامیابی	qog‘oz pul	– eskenos	اسکناس
qo‘ymoq	– go‘zashtan (go‘zor)	گذاشتن(گذار)	kechirasiz	– bebaxshid	ببخشید
qat-qat	– loblo	لابلا	tarelka	– bo‘shqob	بشقاب

Test savollariga javob bering.Test savollariga javob bering. Test savollariga javob bering.

Testlar:

1. navruz so’zi qanday ma’noni bildiradi?

A) yangi oy

B) yangi libos

S) bayram

D) yangi kun

2. haft sin so’zi qanday ma’noni bildiradi?

A) hafta

B) sin harfi

S)yettita sin bilan boshlanuvch taom

D) yetti

3. komyobi so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) kamchilik

B)yutuq, baxt

S) murod

D) topilmas narsa

4. chashmso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) jonim bilan

B) buloq

S) iltijo

D) ko’zim bilan

5. tahvil sol so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) yilning almashishi

B) yil

S) o’tgan yil

D) tuz

6. oshno so’zi qanday ma’noni bildiradi?

A) ulfat

B) tanish

S) do’st

D) do’stlashmoq

7. eskenos so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) odamlar

B)tanga

S) qog’oz pul

D)oltin

8. xis kardan so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) his qilmoq

B)suy qo’ymoq

S) ilmiy

D) ivitmoq

9. tahiye kardan so’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) qochmoq

B) tayyorlamoq

S) tayyor

D) taom

10.عیدe’ydso’zi qanday ma’noni ifodalaydi?

A) yangi

B) bir kun

S) bayram,hayit

D) kun

41-amaliy mashg’ulot

Fe’lning aniq zamonlari

Reja:

1. 
   Fe’lning aniq zamonlari.
   
2. 
   Fe’lning aniq zamonlarining tuslanishi.
   
3. 
   Fe’lning aniq zamonlarining o’ziga xos xususiyatlari.
   
4. 
   “Xarid”matni
   

Tayanch so‘zlar:

Aniq zamon fe’llari, mo’zoreye malmus, moziye malmis,

Fe’lning aniq zamonlari

Fors so‘zlashuv tilida aniq zamonga tegishli bo‘lgan ikkita murakkab fe’l shakli mavjud: bu مضارع ملموس mo’zore-ye malmus – aniq hozirgi zamon, va ماضی ملموس mozi-ye malmus – aniq o‘tgan zamon shaklidir. Fe’lning aniq zamoni nutq so‘zlanib turgan paytda bajarilgan ish-harakatni bildiradi. O‘zbek tilida aniq zamon uchun maxsus shakl yo‘q, shuning uchun bu zamonlar hozirgi va o‘tgan zamon fe’llari yordamida tarjima qilinadi.

Fe’lning aniq zamonlari داشتن – doshtan yordamchi fe’li ko‘magida yasaladi. Aniq hozirgi zamon fe’li ko‘makchi va yetakchi fe’llarning hozirgi-kelasi zamon asosida yasaladi.

رفتن raftan – bormoq

دارم می روم doram miravam–boryapman داریم می رویم dorim miravim–boryapmiz.

داری می روی dori miravi – boryapsan دارید می روید dorid miravid – boryapsiz.

دارد می رود dorad miravad–boryapdi دارند می روند dorand miravand–boryapdilar.

Aniq o‘tgan zamon fe’lini yasashda ko‘makchi fe’lداشتن doshtan aniq o‘tgan zamon shaklida, yetakchi fe’l esa o‘tgan zamon davom fe’li shaklida bo‘ladi.

رفتن raftan – bormoq

داشتم می رفتم doshtam miraftam – borayotganimda

داشتی می رفتی doshti mirafti – borayotganingda

داشت می رفت dosht miraft – borayotganida

داشتیم می رفتیم doshtim miraftim – borayotganimizda

داشتید می رفتید doshtid miraftid – borayotganingizda

داشتند می رفتند doshtand miraftand – borayotganlarida

Fe’lning aniq zamonlarining boshqa fe’l shakllaridan farqlovchi bir nechta o‘ziga xos xususiyati bor. Birinchidan, ko‘makchi fe’l bilan yetakchi fe’l orasida bir yoki bir nechta so‘z kelishi mumkin. Yana bir farqi aniq zamon fe’li faqat bo‘lishli shaklda qo‘llaniladi. Bu zamon fe’l shakllari asosan hozirgi fors tilining so‘zlashuv uslubida qo‘llaniladi.

1-topshiriq. Quyidagi gaplarni o‘qing yozing va o‘zbek tiliga tarjima qiling.

آین آقا کجا دارد میرود؟ داشتم از خیابان رد می شدم که اورا دیدم . نمی بینید که دارم با ایشان صحبت می کنم؟ گوش کن چی دارد می گوید. این کی است که دارد دم در زنگ می زنند؟ داشتن فوتبال نشان می داد که تلفن زنگ می زد. چی دارید می نویسید الان؟ داشت مجله ای می خواند وقتیکه ما وارد فرودگاه شدیم. خیالتان راحت باشد این گزارش را الان دارند حاضر می کنند. عجب! چطور شده که شما اینجا هستید؟ من که دارم به استقبالتان می ایم.

2-topshiriq. Quyidagimatnnio‘qingyozingvao‘zbektiligatarjimaqiling.

خرید

صدای زنگ در خانه مهری خانم بلند می شود. مهری به طرف در می رود تا ببیند چه کسی دارد زنگ می زند.

مهری: کیست؟

سیما: منم، مهری خانم.

مهری: آمدم... سلام، بَه بَه، خوش آمدید.

سیما: سلام، مهری خانم، حالتون چطوره؟

مهری : متشکرم، حال شما چطوره؟ بفرمایید تو.

سیما: نه، نمی ایم تو ، دیره، می ریم خرید. شما هم می ایید؟

مهری: آره، من هم می ایم، چند دقیقه بیایید تو تا حاضر بشوم. یک استکان چایی بخورید، بعد با هم می ریم خرید. خیلی خوش آمدید، چی می خورید؟ چایی یا شربت؟

سیما: هوا یک کمی گرم است، شربت خنک بهتره. ممنونم... به به، چه خنک است ! دست شما درد نکند.

مهری: خُب، حالا من حاضرم، بریم... . کدام فروشگاه می ریم؟ فروشگاه قدس، همه چیز دارد.

مهری: با تاکسی میریم یا اُتوبوس؟

سیما: دارید شوخی می کنید؟ با هیچکدام، عجله ای نیست، پیاده می ریم. فقط بیست دقیقه راه است.

مهری: امروز چی می خرید؟

سیما: خیلی چیزها، یک جفت کفش، برای خودم، شش تا لیوان، چند تا کارد و چنگال، مقداری لباس زیر برای پسرم و شرت و جوراب برای خودم می خرم. شما چی می خرید؟

مهری : من فقط یک روسری برای خودم می خرم، یک دامن هم برای فریده، دخترم. فعلاً پول زیادی ندارم. چقدر می خواهید؟

مهری : نه، خیلی ممنون، هیچ چی.

فروشگاه قدس در خیابان ولیعصر، در وسط شهر واقع است. ساختمانش چندین طبقه دارد و از دور دیده می شود. برای اینکه وارد فروشگاه می شوند خانم ها آن طرف خیابان می رفتند. فروشگاه مثل همیشه شلوغ است. خانم ها منتظرند تا نوبتشان برسد.

سیما: ببخشید آقا، یک جفت کفش برای خودم می خواهم.

فروشنده: اندازه پایتان چند است؟ چه رنگ می خواهید؟

سیما: اندازه پایه من چهل است. رنگ قهوه ای می خواهم.

فروشنده: متاسفانه رنگ قهوه ای نداریم، مشکی داریم.

سیما: باشد، لطفاً بدهید امتحانش کنم. قیمتش چنده؟

فروشنده: دو هزار و سیصد و هشتاد و پنج تومن.

سیما: خوب است، بفرمایید صندوق کدام طرف است؟

فروشنده: مبارک باشد، از این طرف است.

سیما: راستی، نمی دانید لباس زیر را از کدام طبقه می شود خرید؟

فروشنده: فکر می کنم از طبقه سوم.

بعد خانم ها برای آنکه برای بچه هایش خرید کنند به طبقه های دیگر رفتند. یک ساعت بعد خانم ها خیلی خوشحال از در خُروجی ویژه بانوان به خیابان رفتند.

3-topshiriq. Tushirib qoldirilgan old qo‘shimchalarni va bog‘lovchilarni qo‘yib ko‘chiring.

مهری ... طرف در می رود... ببیند چه کسی دارد زنگ می زنند؟ چند دقیقه تشریف داشته باشید... حاضر بشوم. بعد... هم خرید می رویم. ... تاکسی می رویم یا ... اُتوبوس؟ من فقط یک روسری ... خودم می خرم. فروشگاه قدس ... خیابان ولیعصر واقع است. ساختمانش چندین طبقه دارد و ... دور دیده می شود. ... بلندگو موسیقی ملایمی پخش می شود. خانم ها منتظرند ... نوبتشان برسد. لطفاً این کفش را بدهید ... امتحانش کنم. صندوق ... این طرف است. بعد خانم ها ... طبقه های دیگر رفتند... چیزی برای بچه هایش بخرند.

4-topshiriq. Quyidagi savollarga javob bering.

اسامی خانم ها چه بود؟ چه کسی منزل خودش بوده؟ آن روز هوا چطور بود؟ مهری به دوستش چه تعارف کرد؟ هر دوی آنها کجا خواستند بروند؟ آن فروشگاه کجای شهر واقع است؟ از خانه خانم ها چند دقیقه راه بود؟ اول رفتند چه چیز بخرند؟ فروشگاه خلوت بوده؟ قیمت کفش چند بود؟ بعد به کدام طبقه رفتند؟ چند دقیقه به فروشگاه ماندند؟ غیر از کفش چی خواستند؟

5-topshiriq. Quyidagi gaplarni fors tiliga tarjima qiling.

Kimdir eshik qo‘ng‘irog‘ini bosdi. Laylo eshik oldiga kelib Kim? – deb so‘radi. Bu men Parvinman – deb javob berdi. Kelganing qanday yaxshi bo‘ldi, seni ko‘rganimdan juda xursandman. Ahvollaring yaxshimi?– deb so‘radi Laylo.So‘ng dugonasiga muzli suv keltirdi. Rahmat. Ular uydan chiqib, piyoda do‘kon tarafga ketdilar. Yigirma daqiqadan so‘ng do‘konga yetib keldilar. Liboslar sotib olish uchun do‘konning ikkinchi qavatiga ko‘tarildilar. Ular tufli sotib olish uchun poyafzallar bo‘limiga bordilar.Parvin qora tufli sotib oldi. Do‘kondan chiqib uy tomon ketdilar.

Savollar:

1.