Texnik mexanika

3.2. Cherviyakli tishli uzatmalarning geometrik va kinematik parametrlari.

Chervyak va chervyakli g’ildirak geometrik o’lchamlari

Chervyakli uzatmalarda ham silindrsimon uzatmalardek boshlang’ich va tish bo’luvchi aylanasining diametrlari bo’ladi,bunda d_ω1, d_ω2 –chervyak va chervyakli g’ildiraklarning boshlang’ich diametrlari; d ,d -tish bo’luvchisining diametri. Korreksiya ishlatilmaganda d_ω1=d₁, d_ω2=d₂.

3.16-rasm.

Chervyak. Chervyak bu rezbali vint bo’lib silindrik (arximed), konvolyuta, evaolventa, globoid shaklda bo’lishi mumkin. Agar chervyak o’z o’qiga tik tekislik bilan kesilganda hosil bo’lgan iz trapesiyaga o’xshash bo’lsa (yon tomoni qaralganda o’ramlar arximed o’ramiga o’xshaydi), arximed chervyak deb ataladi. Xosil bo’lgan shaklning izi qisqartirilgan yoki cho’zilgan evolventaga o’xshash bo’lsa, bunday chervyak bu vint bo’lib, tora (globoid) yuzaga kesilgan o’ramadan iborat bo’ladi. Globoid chervyakli uzatmalarning tashqi o’lchamlari silindrsimon chervyakli uzatmaga o’xshash bo’lsa ham, bu uzatmalar nisbatan katta yuklanishga chidamli bo’ladi, lekin issiqlik chiqarish nisbatan katta, hamda globoidli chervyak bilan chervyakli g’ildirakni nisbatan yig’ish qiyin bo’lganligi tufayli bu uzatmalar kam ishlatiladi.

3.17-rasm.

Chervyaklarni bir-biridan ajratish uchun quyidagi shartli belgilar qabul qilingan: ZA-arximed chervyak: ZN-konvolyutali chervyak; ZX-evolventali chervyak.

3.18-rasm.

Chervyakning asosiy xarakteristikalardan biri, bu uning qadami, ya’ni yonma-yon joylashgan o’rramlarda bir xil nuqtalar orasidagi masofa.

ρ_t=π·m

bunda: m=ρ_t/π-ilashish moduli qiymati standart bo’yicha olinadi.

Chervyak xam vintga uxshash, bir va ko’p kirimli qilib tayyorlanishi mumkin. Kirim soni z₁ bilan belgilanadi, qiymatlari z₁=1,2,4. z₁ qiymati oshishi bmlan tayyorlash texnologiyasi qiynlashadi, chervyakli g’ildirak tishlar soni ortadi, shuningdek gabarit o’lchamlari xam kattalashadi. Uzatmada chervyakning kirim soni uzatmaning uzatish soniga bog’liq bo’lib qo’yidagicha olish tavsiya etiladi;

Z₁=4 u=8-12.5

Z₁=2 u=16-25

Z₁=1 u=31.5-63

z₁ ni qiymati shu yuqoridagi tovsiya bo’yicha olinganda z₂≥z₂min shart bajariladi. O’z-o’zidan to’xtaydigan uzatmalar uchun z =1 olish tavsiya etiladi.

Chervyak bir aylangandagi o’tgan masofa bu o’ram qadamining chervyak kirim soniga ko’paytmasiga teng, ya’ni l=P_tz

Chervyak o’ramining bo’lishi aylanasini diametrini modul bilan ifodasi d =mq. q–chervyakning diametr koeffisiyenti bo’lib, bo’lish diametridagi modullar sonini bildiradi, qiymatini 1-jadvaldan modullar soniga nisbatan tanlanadi. Bunda q/z₂=0,22-0,4 tanlash tavsiya etiladi, chunki q ning qiymati oshishi bilan uzatmaning f.i.k qiymati pasayadi, aks holda esa chervyakning egilish dagi bikrligi kamayadi. Shuning uchun q 0.212 z shart bajarilishi kerak.

5-jadval

M	q	z1
2,0; 2,5; 3,15;	8,0; 10;12,5;	1; 2; 4.
4,0; 4,5; 6,3; 8,0.	16,0; 20.
1,25; 1,6.	1,25; 16,0; 20,0.

Chervyak o’ramining ko’tarilish burchagini shu bo’lish diametri bo’yicha aniqlash mumkin;

tgγ=(P_tz )/(π d )=πmz /πmq=z /q.

yoki jadvaldan tanlash mumkin.

Demak, chervyak diametri koeffisiyentining qiymati oshishi bilan o’ramning ko’tarilish burchagi kamayadi,natijada vint-gayka nazariyasiga asosan uzatmaning f.i.k kamayadi.

Chervyakning tashqi diametri d =d +2h =d +2m; chervyakning o’ram osti diametri d =d -2h_f1=d -2,4m.Chervyak o’ramining uzunligi, chervyakning qirqim soniga hamda siljish koeffisiyentiga nisbatan jadvaldan tanlanadi.Chervyak o’ramining uzunligi v₁, mm.