Texnologik ta’lim yo`nalishi 202-guruh talabasi Ibodullayeva Donoxon Ixtiyor qizining

1.1. Bolаlаr kiyimi modellashtirish
«Modеl» so‘zi lotinchada namuna, mе’yor, norma dеmakdir. Lеkin kiyimlar konstruksiyalashda dizaynеrning o‘z g‘oyalarini amalga oshirgan kiyimidan birinchi namunasi modеl dеyiladi. «Modеllashtirish» atamasi esa insonning tashqi va ichki dunyosi, matеriallar хususiyatlari, kiyimning vazifasi va uning konstruktiv хususiyatlari, atrofdagi muhit sharoitlari e’tiborga olingan holda yangi modеl yaratishning ijodiy jarayonini anglatadi. Modеllashtirishda tikuv buyumlarning shakli va silueti, bichimi, shakllantirish usullari, elеmеntlar kompozisiyasi va ranglarga oid yеchimlar o‘zgarishi mumkin. Tayyor bazaviy modеl yoki uning eskizi bо‘yicha kiyimning siluetli konstruktiv asosi yordamida yangi modеl chizmasini va namunasini tayyorlash jarayoni tеhnik modеllash dеyiladi. Kiyimning modelgа xos xususiyatlаri, ya’ni vitochkаlаr, koketkаlаr, bo‘rtmа choklаrning holаti, bo‘ksа, bel, etаk, bort, tаqilmа chiziqlаri, cho‘ntаklаr, yoqа, burmа chiziqlаri tegishli detаllаr konstruksiyasi аsosining chizmаsigа ko‘chirilаdi. Model chiziqlаrining hаmmаsini konstruksiya аsosining chizmаsidа xuddi model eskizidа ko‘rsаtilgаndek joylаshtirish lozim. Bundа bolаlаrning gаvdа tuzilishi, uning mutаnosibligi hisobgа olinishi kerаk. Model eskizigа mos holdа kiyimni modellishtirish uchun hаmmа аsosiy аndаzаlаr konstruksiyasining аsos chizmаsini kog‘ozgа yoki kаrton аndozа- shаblon tаrzidа tаyyorlаb olinаdi. Bu аndozаlаrgа zаrur bo‘lаg simmetriya chiziqlаri – ko‘krаk chizig‘i, bel chizig‘i, bo‘ksа chizig‘i tushirilаdi.
1.2. Bolalar kiyimlari klassifikatsiyasi.
Yangi model konstruktsiyasini tayyorlash jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: -modelni o'rganish va uning tahlili; modelga mos siluetli bazaviy asos tanlash; -tanlangan asosni aniqlash yoki o'zgartirib unga yangi modelga xos xususiyatlar kiritish; -o'xshash model bo'lmagan holda, yangi siluetli asos ishlab chiqarish; -yangi model konstruktsiyasini tekshirish; Kiyim detallari andoza bo'yicha bicqiladi. Andoza tayyorlashdan oldin kiyim detallarining chizmasida vitochkalar, yon chiziqlar, yeng, shim va boshqa detallar chiziqlarining barcha o'tmas burchaklari ularning uchiga mumkin qadar yaqinrohdan dumaloqlanadi. So'ngra kiyim orqasi va oldi detallarining, Yengning ustki va ostki yarmining, shimning old yarmi bilan orqa yarmi juftlashtirilib bir-biriga ulanadigan ziylarining o'zaro mos kelishi tekshiriladi; bunda konstruktsiya chiziqlaridan arzimagan darajadagina chetga chiqishga yo'l qoyiladi. Shu tarzda aniqlangan chizmalarda choklarga hamda kiyim etagini, yeng uchi va shim pochasini, yubka etaklarini bukish uchun qabul qilingan texnologik va texnik shartlarga muvofiq chok haqi belgilanadi. Andozalar tayyorlash usuliga qarab, asosiy andoza, ikkilamchi (hosila) andoza va yordamchi andoza degan turlarga ajratiladi, bajaradigan vazifasiga qarab esa, etalon-andoza (originallar), ish andozasi va yordamchi andoza kabi xillarga ajratiladi.
Etalon - andozalar ish andоzalarini tekshirish uchun kontrol vosita sifatida xizmat qiladi. Ular eksperimental tsexlarda saqlanadi va original-chizmalar yoki o'lchovlar tabeli bo'yicha kamida kvartalda bir marta tekshirib ko'riladi. Ish andozalaridan bevosita texnologik jarayonlarda (kiyim bichish, bichimlarni tekshirish va hokazolar vaqtida) foydalaniladi. Bu andozalar oyiga kamida bir marta etalon andozalar bo'yicha tekshiriladi. Kesilgan joylardagi chetga chiqishlar normativ-texnik hujjatlarga muvofiq belgilanadi. Odatda ish andozalari 3-5 komplekt qilib tayyorlanadi. Yordamchi andozalar kiyimning qayirb bukish chiziqlari, kesib tashlanadigan joylari, cho'ntaklar, izmalar, tugmalar va hokazolar o'rnini qo‘shimcha ravishda belgilash uchun xizmat qiladi. Asosiy andozalar kiyim konstruktsiyasining chizmasi bo'yicha tayyorlanadi; bu andozalarda chok haqi, kiyim etaklarini qariyb bukish, ortiqcha joylarni kesib tashlash haqlari albatta hisobga olingan bo'ladi. Kiyimning orqasi, oldi, yenglari, yon chiziqlariga, yubkaning, shimning old va orqa yarmiga qo'shib beriladigan chok haqi «Tikilgan kiyimlar, qaviqlar, baxyalar va choklar» davlat standartiga muvofiq belgilanadi. Aholining shaxsiy buyurtmasiga muvofiq kiyim tikishda asosiy loyiha andozalardan foydalaniladi. Asosiy loyiha andozasini tayyorlagan vaqtda chok haqi berilmaydi. Kiyimni bichganda tegishli joylarda chok haqi tashlab ketiladi, bu esa kiyim balansini yaxshilash maqsadida unga bir muncha o'zgartirish kiritishga va kompozitsion yechimlarga imkon tug'diradi. Kiyim detallarining chetlarini to‘gri va aniq ulash mumkin bo'lishi uchun, andozalarni tayyorlagan vaqtda kertiklar qilinadi. Asosiy andozalar ishlab chiqilgandan keyin detallarining juftlashtiriladigan konturlari tekshirib ko'riladi.
Ikkilamchi (hosila) andozalar asosiy andozalar bo'yicha tayyorlanadi. Ikkilamchi andozalarga quyidagilar kiradi: asosiy materialdan tikiladigan detallarning (adip, yoqa) andozalari; astarbop materialdan tikiladigan detallarning (kiyimning oldi va orqasi, yengning ustki va ostki qismlari, jilet astari, yubka astari, shim old yarmining astari andozalari; oraliq materialdan tayyorlanadigan detallar (kiyimning ko'krak qismiga, yelkaga va yoqa oralig'iga qo'yiladigan flezilin yoki dublirin)ning andozalari.
Yordamchi andozalar kiyim detallarining asosiy va ikkilamchi andozalaridan foydalanib tayyorlanadi. Yordamchi andozalarda cho'ntaklar, vitochkalar, burmalar, izmalar, tugmalar va hokazolar o'rni ko'rsatiladi. Asosiy, ikkilamchi va yordamchi etalon-andozalarning hamda ish andozalarining barcha komplektlarida kesiladigan joylardagi chiziqlar bo'yicha (andozaning chetidan 1 mm qochirib) 8-10 sm oralatib tamga bosiladi yoki chiziq chiziladi; tamg'a va chiziqlar andozaning eskirish darajasini tekshirib turish uchun kerak. Andozaning birida, odatda kiyim oldining detalida, barcha detallar va andozalarning vazifasi bo'yicha ro'yhati tuziladi. Tarmoq standartiga muvofiq ruxsat etiladigan detallar andozalariga (ostki yoqa, adip, yenglar astari va hokazolarga) yo'l ho'yiladigan uloqlar chiziladi. Ish andozalarida kesish aniqligidan yo'l ho'yiladigan chetga chiqishlarni ko'rsatib qo'yish maqsadga muvofih. Kiyimning nihoyat darajada anih bicqilishi talab qilinadigan joylarida (yoqa o'mizi, yelka ziylari, yeng o'mizi, yeng boshi) yo'l qo'yiladigan chetga chiqishlar ±0,1 sm ga teng; ustki detallarning boshqa joylaridagi yo'l qo'yiladigan chetga chiqishlar ±0,25 sm, astar va oraliq materialdan tayyorlanadigan detallarda ±0,4 sm ni tashkil etadi. Andozalar tayyorlash uchun mustaqil ravishda modelkonstruktsiyasi chizmasi, kiyim bo‘laklarini yig‘ishning chizmasi (texnologik ishlov berish sxemasi), tikish uchun tavsiya etilgan materiallar xossalari haqidagi ma’lumotlar aniqlab qo'yiladi. (T33, 35 – modullarga qaralsin). Konstruktsiya chizmasida konstruktiv chiziqlar o‘rni (ko‘krak, bel, bo‘ksa, o‘rta chiziq, etak, yeng uchi, yoqa, vitochka); bo‘laklardagi montaj kertiklar o‘rni, burmalar o‘rni, latskanni bukish chizig‘i aniq ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak. Montaj kertiklar ko'ylak yon choklarida (2 ta dan) koketkani ulash qirqimida, old boyin o‘mizida, old va orqa koketka pastki chizig‘ida, yeng qiyamasida belgilanadi. Burmalar o‘rni okat va gavda qismini koketkaga ulash chizig‘i boyicha ko‘rsatiladi. Andozalar birikuvchi qirqimlar uzunligi va konfiguratsiyasi boyicha solishtiriladi va muvofiqlashtiriladi. Andozalar spetsifi- katsiyasida bir kiyim komplektiga kiruvchi bo‘laklar tartibi va soni keltiriladi. Andozalar qirqilgach, texnik shartlar asosida rasmiylashtiriladi: Har bir bo‘lakka markirovka belgisi qoyib chiqiladi: kiyim nomi, razmeri, boyi, bo‘lak nomi, bichilgan bo‘laklar soni.
Andozalarda tanda ipi yo‘nalishi va uning yo‘l qo'yiladigan chetga og‘ish kattaligi, uloq tushadigan joylarda ularning minimal va maksimal kengligini ko‘rsatuvchi chiziqlar, nazorat kertiklar aniq ko‘rsatiladi. Andоzalarning chizmasi buyumni tuzuvchi barcha detallarga, konstruktorlik hujjatlarning yagona sistemasi talablariga muvofiq tayyorlanadi. Andоzalar chizmasi quyidagi ketma - ketlikda bajariladi.
- Konstruksiya chizmasi batafsil tekshiriladi.
- chizmaga gazlamaning kirishuvchanligi bilan bog`liq aniqliklar kiritiladi,
- detallar chizmasining nusxalari boshqa qog`ozga tushiriladi,
- asosiy detallar andоzalarining ishchi chizmasi quriladi,
- hosila va yordamchi andоzalarning ishchi chizmalari quriladi,
- ishlab chiqarishda foydalanishga mo`ljallangan andоzalar shablonlari tayyorlanadi.
Qayd etilgan ketma-ketlik quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Konstruksiya chizmasini tekshirish maqsadida old va orqa bo`laklar, qirqma yon bo`lak, yenglar, ostki yoqa singari asosiy detallarning nusхasi maхsus moslama yordamida chizmadan qalin qog`ozga ko`chiriladi, chok haqi berib qirqib olinadi. Qirqib olingan andоzalarda ko`krak, bel, bo`ksa chiziqlari, vitachkalar, old o`tar chizig`i, cho`ntaklar chizig`i (6.1-rasm) va boshqa asosiy konstruktiv chiziqlar belgilanadi. Andоzalarda biriktiriladigan qirqimlarning tengligi, konstruktiv qirqimlar tutashmalari mosligi, nazorat kertiklar joylarining o`zaro mosligi tekshiriladi. Konstruktorlik hujjatlar yagona sistemasi talablariga ko`ra detallar chizmasida teхnik talablarga javob beradigan tanda ipining yo`nalishi va tanda ipining me'yorlar bo`yicha ruxsat etilgan o`gishlar va nazorat kertiklar belgilanadi. Kiyim konstruksiyasining chizmalari bo`yicha asosiy detallar andоzalari tayyorlanadi. Asosiy detallarga ort, old, yon bo`laklar, ustki, ostki yeng va ostki yoqa, shim va yubka old, ort bo`laklari kiradi. Andоzalar rasmiylashtirishning texnik talablari Detallar andоzalarida quyidagi ketma-ketlikda markirovka ma'lumotlari keltiriladi: - andоzalar nomi (etalon yoki original, ishchi); - tikuv buyumining nomi; - model raqami; - andоzalar vazifasi (asosiy, hosila, yordamchi); - detal nomi; - tikuv buyumining razmeri (bo`y, ko`krak aylanasi, bel yoki bo`ksa aylanasi); - model tavsiya qilingan bo`y va o`lcham; - konstruktorning familiyasi va imzosi; - ishlab chiqarilgan sana. Konstruksiyaning ishchi chizmasiga o‘zgartishlar kiritiladi. Aniqlangan nuqsonlar hisobga olingan holda, asosiy detallar nusxasi chizmadan boshqa qog‘ozga — tikuv buyumlari texnologiyasi asoslariga va normativ-texnik hujjatlarga tayanib ko‘riladi. Ayni holda, choklar konstruksiyasida gazlamalarning to‘kiluvchanligi va bichiqlarning aniqlik darajasi e’tiborga olinadi. Lekin, gazlama kirishuvchanligiga qo‘shimcha haq konstruksiya qurilgan paytda hisoblanadi yoki gazlamaning mo‘ljallangan kirishuvchanligiga bog‘liq holda andoza chizmasiga kiritiladi. Andozalar chizmasi bir millimetrgacha aniqlikda 1:1 masshtabda quriladi. Konstruktorlik hujjatlar yagona sistemasi talablariga ko‘ra detallar chizmasida kiyim o‘lchamlarini batafsil tavsiflaydigan minimal o‘lchamlar soni keltiriladi. Hamma detallarda bichishnnng texnik talablariga javob beradigan tanda ipining yo‘nalishi va tanda ipidan me'yorlar bo‘yicha ruxsat etilgan og‘ishlar va nazorat kertiklari belgilanadi Hosila va yordamchi andozalar chizmasini ishlash asoslari. Asosiy detallar andozalarining chizmasidan tayyorlanadigan detallar andozasi hosila andozalar deyiladi. Hosila andazalar yordamida tikuv buyumlari konstruktiv - dekorativ elementlar bilan bezatiladi, qirqimlarga muayyan ishlov beriladi, detallar konturlari aniklanadi. Ular buyum shaklining barkarorligini ta’minlash jarayonida qo‘llaniladi. Shu bois hosila andozalarning o‘lchamlari va shakli asosiy andozalar shakli bilan bog‘liq holda quriladi. Hosila andozalar tayyorlash asoslari bo‘yicha, quyidagicha farqanadi:
asosiy materiallardan bichiladigan detallar — bort adipi, ustki yoqa, cho‘ntak qopqoqlari, adipi va ko‘rinmasi; astar detallarining andozalari — old va orqa bo‘laklari, yeng, shimning old bo‘laklari astari; qotirma materiallardan — bort qotirmasi, yelka qismiga qo‘shimcha qotirma detali; qavatlovchi qotirma materialdan — old bo‘lak qotirmasi, qirqma, orqa bo‘lak etagi va yeng o‘mizining qotirmasi, yon bo‘lak o‘mizi va etagiga, yenglar uchiga, ostki va ustki yoqalar hamda bort adipining qotirmalari.

Bolalar kiyimlarni loyihalash jarayonida ishlab chiqilayotgan kiyimning zamonaviyligi, shakli, detallari, ularning mutanosibligi, bezaklari hamda buyum chizmasini chizishda foydalaniladigan hisoblash formulalari, uning tayyor holda kerakli shaklni ta’minlovchi detallarining grafik usullari yordamidaqurish nazarda tutiladi. Bolalar kiyimlarini konstruksiyalash kattalar kiyimlariga o'xshash hisob-kitoblar bo'yicha amalga oshiriladi, ammo har bir yosh guruhiga mos tana proporsiyasining o'ziga xos xususiyatlari inobatga olinishi lozim. Bolalar kiyimini konstruksiyalashda dastlabki ma’lumot sifatida tipovoy о‘lcham kо‘rsatkichlari va ularga mos kо‘shimchalar qiymati asos qilib olinadi. Ommaviy ishlab chiqarishda bolalar kiyimlari modellarini ishga tushirish uchun texnik hujjatlar ishlab chiqish talab etiladi. Bolalar kiyimlarini loyihalashning ko'plab usullari mavjud. Ularning aksariyatida dastlabki ma'lumotlar sifatida inson tanasining o'lchamidan foydalanadi. Ommaviy va individual ishlab chiqarishda eng keng tarqalgan usullar - bu Markaziy eksperimental va texnik tikuv laboratoriyasi (ЦОТШЛ), Kiyimni konstruksiyalashning yagona sistemasi (EMКO СЕВ) va nisbatan yaqin yillarda mutaxassislar tomonidan ishlab chiqilgan “Myuller va uning o‘gli” , “Unifred Aldrich” kabi usullar hisoblanadi. Ko'rib chiqilgan barcha usullar bir-biridan o'lchov belgilarining soni, konstruktsiyani yaratishga yondashish printsipi, chizmaning strukturaviy birliklarini bajarish ketma-ketligi, hisoblash formulalarining tuzilishi va grafik qurish usullari bilan farqlanadi. Bolalar kiyimini loyihalash dizaynerlardan va ishlab chiqaruvchilardan alohida yondashuvni talab etadi. Bolalar kiyimi modelini yaratishda dizaynerlar tomonidan ularning qiziqishlari, sevimli mashg‘ulotlari, xarakterlari va yosh xususiyatlariо‘rganiladi. Kiyim eskizlarini yaratayotganda albatta ularning tana tuzilishlarini о‘rganish va shunga mos kiyim yaratish talab etiladi. Har bir yosh guruhi о‘zining tana tuzilishi bilan ajralib turadi, ya’ni bola yoshi о‘zgargan sayin uning tana proporsiyasi о‘zgarib boradi