Texnologiya va
Yüklə 4,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
У-Ь
% v u г’чп iborat boiadi. Eng qimmatbaho m aivariJ dumaloq boiadi. Kaita mar-.uri.i kain uchij di Lend.:;, «nuzeyida oicham lari 4.5 va 85 mm !i m an and saqlanmc ; tarkibida magniy silikati bibn., temir ■ bc/laui. Oliven 7 > ko kimtir sariq rangda. oyna kabi yaltiroq va ino‘rt boiadi Oib'en zargarlik toshi si latida ishlatiladi. 88 Xrizolit sarg'ish, ko'kish, shishasimon yaltiroq tiniq rangda va m o'rt boladi. Xrizolit zargarlikda mayda toshlar sifatida qollaniladi. Shpinel - tarkibi magniy va alyuminiy birikmalardan iborat yaltiroq, qattiq va m o'rt tosh. Shpinel turlicha qirralanadi. U yuqori probali zargarlik buyumlariga qo'yiladi. Turmalin - tarkibi alyuminiy silikat. kaltsiy, magniy va buradan iborat birikma. У murakkab kimyoviy tarkibga ega. yaltiroq va qattiq tosh. Axroit - rangsiz, turlicha tunnalindan iborat och yashil rangdagi tosh. Axroit aralash, pona va pog‘ona shakli qirralanadi. Sirkoniy - granata guruhiga kiruvchi tosh. Sirkoniyning tarkibi sirkoniy va kremniy oksiddan iborat. Sirkoniy so‘zi - "oltinrang" ma nosini anglatadi. U yaltiroq tiniq tosh. Zargarlikda ko‘k hamda yashil sirkoniy ishlatiladi. Topaz - granata guruhiga kiruvchi tosh. U birinchi marta Qizil dengizning Topaz orolidan topilgan. Topaz rangsiz sargish. somonsimon oqish rangda, oynasimon yaltiroq boladi. Topaz aralash, brilliant va pog'ona shaklida qirralanadi. U oltin va kumushdan yasalgan zargarlik buyumlariga qo yiladi. Nefrit - tarkibi kaltsiy, magniy va temir sulfatidan iborat, shaffof yemas, lekin juda mustahkam tosh. Nefritning zichligi 3 g/sm3. Nefrit kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda qirralanadi. II, asosan, kumushdan yasalgan zargarlik buyumlariga qo'yiladi. Ba’zan oltindan yasalgan buyumlarga ham o'rnatiladi. U yashil, sarg'ish, oq, to‘q yashil rangli yaltiroq tosh. U turlicha tovlanadi. Malaxit - tarkibi mis oksididan tashkil topgan tosh. Zichligi 3,6 g/sm3. Malaxit yaltiroq emas, ammo jilvalanadi. U yashil rangli, mustahkamligi past tosh. Malaxit kabatosh va yapasqi dumaloq shaklda qirralanadi. Oltingugurt kislotasida eriydi. Oltin va kumushdan yasalgan zargarlik buyumlarida kam miqdorda k o ‘z sifatida ishlatiladi. Kamroq marjon sifatida tarqaladi. Organik toshlar. Bu toshlar qattiq bolm agan organik jismlardan iborat bolgani uchun qattiqligi yuqori emas. Organik toshlar sinfiga qahrabo, marjon, gagar kiradi. Qahraboning tarkibi qum, daraxt parchalari, bargi, gul yaproqchalari hamda hasharot yaproqlaridan iborat bo‘ladi. Qahrabo shaffof, mo‘rt tosh, kimyoviy turg‘un emas. 300°C da eriydi, zichligi 1,1 g/sm3. 89 Marjon - tarkibi daraxtsimon tuzilishiga ega boigan temir oksididan iborat organik jism. Oq. qizil. pushti ayriin hollarda qorasi ham uchrab turadi. zichligi 2,5 g/sm. Marjon qahvaboga qaraganda mustahkamroq, l ekin shaffof emas. Sun’iy toshlar. Zargarlikda ishlatiladigan sun'iy toshlar 4 turga bolinadi: sun'iy konind, o'stiriladigan toshlar, qimmatbaho va o'rtacha qiymatli tosh rangini beruvchi toshlar, oyna yoki plastmassa rangini beruvchi toshlardir. Umuman olganda xalq hunarmandchiligida ishlatiladigan materiallaniing hammasi ham o'ziga xos qiymatga ega, chunki ular katta, mashaqqatli mehnat evaziga olinadi. Masalan, misni olaylik. Mis - qadimdan insonga ma ium boigan metall. Mis va lining qotishmalari insonning moddiy madaniyatini o ‘stirishda katta ahamivatga ega. Qadimda yimonlar mis rudasini birinchi b o lib Kipr orollaridan qazib olganliklari uchun uning nomi lotincha kiprit deb ataladi. U tabiatda tarkibida temir, kumush hattoki oltin boigan ruda holida uchraydi. Mis hayotiy fiziologik jarayonda qatnashadigan muhim element. U yumshoq, cho'ziluvchan, bolg'alanuvchan qizil yoki qizg'ish metall. Mis issiqlik va elektr tokini juda yaxshi o'tkazib kumushdan keyin' ikkinchi o ‘rinda turadi. U havoda tez oksidlanib qorayadi. Nam havoda mis gidroksidkarbonat hosil qilgani uchun ko'karadi. Mis mis rudalarini qayta ishlashdan olinadi. Undan lagan, oftoba, join, samovar va boshqalar, shunmgdek sun'iy ipak olinadi. Qadimda misgarlar sof misni sovuqlavin ishlatganlar. shuning uchun ham mis buyumlar yumshoq hamda m o'rt boigan. Keyinchalik mis va qalay qotishmasidan hosil qilingan bronzani ishlatganlar. Bronzadan ishlangan buyumlar birmuncha pishiq boladi. O'zbek xalq amaliy san’ati turlari ichida zeb-ziynat san’ati bolm ish zargarlik alohida o ‘rin egallaydi (milliy taqinchoqlar va b.). Shuningdek. yog'och o'ymakorligida ishlatiladigan yong'oq daraxti materiallari. zardo'zlikda ishlatiladigan zar iplarni ham qimmatbaho materiailar qatoriga kiritish mumkin. Shunday misollami ko'plab keltirish mumkin. 3. Zargarlikda ishlatiladigan asboblar. Boshqa kasblar singari zargarlikda ham o'ziga xos asbob-uskunalar ishlatiladi. Loyli o'choq, charm, o ‘tga chidamli loylar, payvand, naycha. metall qisqichlar, bolg‘achalar. metall taxta, pargor, zubilolar, misgarliklar ishlatadigan ba’zi bir keskich asboblar, charx tosh, kichkina qisqichlar, qoliplar. 90 metalldan qilingan har xil diarrietrli yarim sharsimon chuqurchali qolipchalar, tunukalami qirqish uchun qaychilar, omburlar. payvandlovchi asbob va boshqalar ishlatiladi. Punson - (puanson) zargarlikda ishlatiladigan asbob b o iib metallga naqsh ishlashda ishlatiladi. Kurya - temir yoki polatdan yasalgan. Uning bir necha kattalikdagi teshigi boiib. oltin yoki kumush oldin kattaroq, keyin kichikroq. so'ng yanada kichikroq teshikdan o'tkazib tortiladi. Oltin yoki kumush sim hozir shu xilda tayyorlanadi. Sim kuryaning naqsh o ‘yilgan joyga qo yib boglansa naqsh hosil boiadi. Hosil qilingan sim kukira deb ataladi. U bezak buyumlarida ishlatiladi. Yüklə 4,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|