Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al xorazmiy nomidagi toshkent axborot


-mavzu: Elektron raqamli imzo va uni respublikamizda tadbiq



Yüklə 1,27 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/12
tarix20.11.2023
ölçüsü1,27 Mb.
#166194
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
kiberxavfsizik 4

4-mavzu: Elektron raqamli imzo va uni respublikamizda tadbiq 
etilish holati. 
Elektron raqamli imzo — elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini 
elektron raqamli imzoning yopiq kalitidan foydalangan holda maxsus o‘zgartirish 
natijasida hosil qilingan hamda elektron raqamli imzoning ochiq kaliti yordamida 
elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo 
yopiq kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzodir.
YUridik va jismoniy shaxslarga elektron raqamli imzolarni berish va ulardan 
foydalanish sohasidagi munosabatlar O‘zbekiston Respublikasining “Elektron raqamli 
imzo to‘g‘risida”gi Qonuni, Vazirlar Mahkamasining 2005 yil 26 sentyabr-
dagi “Elektron raqamli imzodan foydalanish sohasida normativ-huquqiy bazani 
takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori bilan tasdiqlangan Nizom va boshqa qonun 
hujjatlari bilan tartibga solingan.
Elektron raqamli imzo kaliti sertifikatini ro‘yxatga olish, yuridik va jismoniy shaxsga 
elektron raqamli imzo kaliti sertifikatini berish, shuningdek, elektron raqamli imzo 
kalitlari sertifikatlari reestrini yuritish O‘zbekiston Respublikasi Aloqa, 
axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo‘mitasida davlat 
ro‘yxatidan o‘tgan yuridik shaxs bo‘lgan Ro‘yxatga olish markazi tomonidan amalga 
oshiriladi.
Ro‘yxatga olish markazi tomonidan elektron raqamli imzo kaliti sertifikatini olish 
uchun berilgan arizani ko‘rib chiqish muddati besh ish kunidan oshmasligi kerak.
O‘zbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi ma’lumotlariga ko‘ra 
respublikamizda 2006 yilda elektron raqamli imzo kalitlari soni 93 tani tashkil etgan 
bo‘lsa, joriy yilning birinchi chorak yakuniga ko‘ra elektron raqamli imzodan 
foydalanuvchilar soni 163 531 nafarga etdi.
Korporativ va global tarmoqlarda elektron hujjat aylanishida axborot xavfsizligini 
ta’minlaydigan eng samarali yo‘llardan biri elektron raqamli imzodir. Elektron 
raqamli imzo orqali elektron hujjat biror kimsaga yuborilganda, elektron hujjat kim 
tomondan yaratilgani aniq bo‘ladi, hujjat butunligi saqlanadi va noqonuniy 


o‘zgartirilishining oldi olinadi.
Elektron raqamli imzo bu elektron hujjatda yoritilgan u yoki bu ma’lumotlarda xatolik 
yo‘qligini aniqlash va elektron raqamli imzo egasini identifikatsiya qilish imkonini 
beradi hamda an’anaviy qo‘lda qo‘yilgan imzo bilan bir xil kuchga ega.
Hozirgi kunda jamiyatning barcha sohalarida zamonaviy axborot texnologiyalarini, 
kompyuter texnikasi va telekommunikatsiya vositalarini har bir sohada joriy etish, 
hamda ulardan foydalanish, fuqarolarning axborotga ortib borayotgan talab-
ehtiyojlarini yanada to‘laroq qondirish, jahon axborot jamiyatiga kirish hamda jahon 
axborot resurslaridan foydalanishni kengaytirish uchun qulay shart – sharoitlar 
yaratilib kelinmoqda. Jumladan, “elektron hujjat”, “elektron raqamli imzo (ERI)” 
tushunchalari jamiyatning har qaysi sohasiga jadal kirib bormoqda.
Elektron hujjat texnika vositalaridan va axborot tizimlari xizmatlaridan hamda 
axborot texnologiyalaridan foydalanilgan holda yaratiladi, ishlov beriladi va 
saqlanadi. Elektron shaklda qayd etilgan, ERI bilan tasdiqlangan va elektron 
hujjatning uni identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan boshqa rekvizitlariga ega 
bo‘lgan axborot elektron hujjatdir.
ERI — elektron hujjatdagi mazkur elektron hujjat axborotini ERI yopiq kalitidan 
foydalangan holda maxsus o‘zgartirish natijasida hosil qilingan hamda ERI ochiq kaliti 
yordamida elektron hujjatdagi axborotda xatolik yo‘qligini aniqlash va ERI yopiq 
kalitining egasini identifikatsiya qilish imkoniyatini beradigan imzodir. U axborot - 
kommunikatsiya tizimlari orqali uzatilayotgan hujjatlarni va axborotlarni haqiqiyligini 
tekshirishda qo‘llaniladi.
Ma’lumot jo‘natuvchining qabul qiluvchiga qandaydir ma’lumotni oddiy usulda 
jo‘natish ko‘p hollarda turlicha muammolarning kelib chiqishiga olib keladi. Bunda 
jarayon qatnashchilari asosan quyidagi holatlarga duch keladilar:
- rad etish – xabar yuborgan o‘zi yuborgan xabarni rad etishi;
- qalbakilashtirish – qabul qiluvchi xabarni o‘zgartiradi, qalbakilashtiradi;
- o‘zgartirish – qabul qiluvchi xabarni o‘zgartiradi;
- niqoblash – tartib buzar xabarni boshqa shaxsga rasmiylashtiradi va h.k.
SHunday hollarda ERI aloqa tizimlarida yuqorida sanab o‘tilgan buzilishlaridan 
muhofaza qilinishini ta’minlaydi, ya’ni:
o
maxfiy kalit faqat yuboruvchining o‘zigagina ma’lum bo‘lsa, u holda 
qabul qiluvchi tomonidan qabul qilib olingan ma’lumot faqat 
yuboruvchi tomonidan jo‘natilganligini rad etib bo‘lmaydi;
o
raqib tomon maxfiy kalitni bilmagan holda o‘zgartirish, 
qalbakilashtirish, niqoblash va boshqa shu kabi aloqa tizimi 
qoidalarining buzilishiga imkoniyat tug‘dirmaydi. Hujjatni 
o‘zgartirishga urinishda xesh qiymat o‘zgaradi va imzo qonuniy kuchga 
ega bo‘lmay qoladi. 


SHuningdek, ERI korxona va savdo-sotiqqa oid tashkilotlarda hisobotlarni 
elektron ko‘rinishda topshirishda, elektron hujjatga yuridik maqomini 
berishda katta ahamiyatga ega.
ERIning umumiy tan olingan sxemasi (modeli) uchta jarayonni o‘z ichiga 
oladi:
ERI kalitlarini generatsiyalash;
o
ERIni shakllantirish; 
o
ERIni tekshirish (haqiqiyligini tasdiqlash). 
Elektron hujjatni ERI bilan shakllantirish jarayoni 1-rasmda keltirilgan bo‘lib, avval 
yuboriluvchi ma’lumotning xesh-funksiya qiymati hisoblanadi. So‘ngra elektron 
raqamli imzo algoritmiga ko‘ra jo‘natuvchi tomon yopiq kaliti orqali ma’lumot 
imzolanadi.
ERIni tekshirishda jo‘natuvchi tomon ochiq kaliti orqali hisoblangan xesh-funksiya 
qiymati va ma’lumot xesh-funksiya qiymatlari solishtiriladi. Quyidagi 2-rasmda. ERIni 
tekshirish jarayoni keltirilgan.
Turli ERI algoritmlarini shakllantirish va uning haqiqiyligini tekshirish amallari ularning 
matematik funksiyalari orqali farqlanadi.
Ushbu maqolada mavjud ERI algoritmlarining matematik funksiyalari muammolar 
murakkabligiga ko‘ra sinflangan (1-jadval):
- Faktorlash muammosining murakkabligiga asoslangan ERI algoritmlari.
- Diskret logarifm muammosining murakkabligiga asoslangan ERI algoritmlari.
- Elliptik egri chiziqli diskret logarifm muammosining murakkabligiga asoslangan ERI 
algoritmlari.
- Parametrlar algebrasiga asoslangan ERI algoritmlari.

Yüklə 1,27 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin