Texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent

Foydalanishni boshqarish matrisasi 
Obyekt 
 
 
Subyekt 
Operat-
sion 
tizim 
Buxgalte-
riyaga oid 
dastur 
Buxgalte-
riyaga oid 
ma’lumot 
Sug‘urta 
ma’lu-
moti 
To‘lov 
qaydno-
masi 
ma’lu-
moti 
Bob 
rx 
rx 
r 
- 
- 
Alisa 
rx 
rx 
r 
rw 
rw 
Sem 
rwx 
rwx 
r 
rw 
rw 
Buxgal-
teriyaga oid 
dastur 
rx 
rx 
rw 
rw 
r 
ACL yoki C-list. 
Foydalanishni boshqarish jadvali avtorizatsiya 
qarorlariga tegishli barcha ma’lumotlardan tashkil topgan. Biroq, yuzlab 
(yoki undan ko‘p) subyektlar va minglab (yoki undan ko‘p) obyektlar 
mavjud bo‘lgan tizimda, millionlab (yoki undan ko‘p) yozuvlarga ega 
bo‘lgan foydalanishni boshqarish matritsasi yordamida avtorizatsiya 
amallarini bajarish hisoblash tizimi uchun katta yuklamani keltirib 
chiqaradi. 
Avtorizatsiya amallarini maqbul amalga oshirish uchun, 
foydalanishni boshqarish matritsasi boshqariluvchi qismlarga bo‘linishi 
shart. Foydalanishni boshqarish matritsasini qismlarga ajratishning 
ikkita usuli mavjud. Birinchi usulga binoan matritsa ustunlar bo‘yicha 
bo‘linadi va har bir ustun mos obyekt bilan saqlanadi. U holda, 
obyektdan foydalanishga murojaat bo‘lganida foydalanishni boshqarish 

---

107 
matrisasining ushbu ustuni olinadi va amalni bajarishga ruxsat 
berilganligi tekshiriladi. Ushbu ustunlarni ACL kabi tasavvur qilish 
mumkin. Masalan, 4.1-jadvaldagi sug‘urta ma’lumotiga tegishli bo‘lgan 
ACL quyidagicha: 
(Bob,-),(Alisa,rw),(Sem,rw),(buxgalteriyaga oid dastur,rw) 
 
Ikkinchi usulga binoan matritsa satrlar bo‘yicha bo‘linadi va har 
bir satr mos subyekt bilan saqlanadi. U holda, subyekt tomonidan biror 
amalni bajarishga harakat qilinsa, amalni bajarishga ruxsat borligini 
bilish uchun foydalanishni boshqarish matritsasining tegishli satriga 
qaraladi. Mazkur yondashuv imtiyozlar ro‘yxati yoki C-list deb ataladi. 
Masalan, 4.1-jadvaldagi Alisaning imtiyozlar ro‘yxati yoki C-list 
quyidagiga teng: 
(OT,rx),(buxgalteriyaga oid dastur, rx), (buxgalteriyaga oid 
ma’lumot, r), (sug‘urta ma’lumoti, rw),(to‘lov qaydnomasi ma’lumoti, 
rw) 
ACL va C-list o‘zaro ekvivalent bo‘lsada, ular bir xil axborotni 
o‘zida turlicha saqlaydi. Biroq, ular orasida sezilmas farq mavjud. ACL 
va C-listning o‘zaro qiyosiy tahlili 4.8-rasmda keltirilgan. 
Alisa
Bob
Fred
r
---
r
w
r
---
rw
r
r
Fayl 1
Fayl 2
Fayl 3
ACL
Alisa
Bob
Fred
r
w
rw
---
r
r
r
---
r
Fayl 1
Fayl 2
Fayl 3