Tibbiy kadastr — sog'liqni saqlash tizimida samarali boshqaruv vositasi

TIBBIY KADASTR — SOG'LIQNI SAQLASH TIZIMIDA SAMARALI BOSHQARUV VOSITASI

Rossiya sog'liqni saqlash tizimi murakkab tuzilishga ega bo'lib, u boshqaruvning turli darajalarida o'zaro ta'sir qiluvchi ko'plab idoralar va bo'linmalarni o'z ichiga oladi, chunki hozirgi vaqtda O'zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq sog'liqni saqlashni tashkil etish [7] davlat, shahar va xususiy sog'liqni saqlash tizimlarining ishlashi va rivojlanishiga asoslanadi. Shu bilan birga, axborotni markazlashtirilgan boshqarishning yagona vositasining yo‘qligi tibbiyot muassasalari faoliyatini tahlil qilish, monitoring qilish va prognozlash jarayonlarini sezilarli darajada sekinlashtiradi. Bu esa, o‘z navbatida, sog‘liqni saqlash infratuzilmasi va resurs ta’minoti rivojlanishiga, tibbiyot muassasalarining kadrlar salohiyatiga, tibbiy yordam sifatiga, butun sog‘liqni saqlash tizimi samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish sharoitida tibbiy yordam sifatini oshirish davlatning ustuvor vazifasidir. Qonunchilik darajasida (“O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining tibbiy-ijtimoiy muassasalari to‘g‘risidagi nizomlarni tasdiqlash haqida” 2011-yil 23-avgustdagi 240-son qarorida) tibbiy yordam sifati tibbiy yordamning o'z vaqtida ko'rsatilishini, tibbiy yordam ko'rsatishda profilaktika, diagnostika, davolash va reabilitatsiya usullarini to'g'ri tanlashni, rejalashtirilgan natijaga erishish darajasini aks ettiruvchi xususiyatlar majmui sifatida belgilanadi. Shu bilan birga, turli yillarda ko'plab mualliflar tomonidan tibbiy yordam sifatining turli xil ta'riflari taklif qilindi. Tibbiy yordam sifatini aniqlashning turli xil yondashuvlari sog'liqni saqlash muassasalari faoliyatiga salbiy ta'sir qiladi. Va, o'z navbatida, tibbiy yordam sifatini baholashning yagona metodologiyasi yo'qligi butun sog'liqni saqlash tizimining samaradorligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi, chunki samaradorlikni baholash uchun tibbiy yordam sifatini tavsiflovchi ko'rsatkichlar tahlil qilinadi. Ta'kidlash joizki, tibbiy yordam sifatini ta'minlash sohasidagi normativ-huquqiy tartibga solish masalalariga tizimli yondashuv hali shakllanmagan. Natijada, sog'liqni saqlash organlari va tibbiyot tashkilotlari oldida aniq vazifalar belgilanmagan, sifatni ta'minlash sohasidagi ishlarni rejalashtirish yo yo'q yoki vaqti-vaqti bilan kuzatilmoqda. [2, 29-sahifa].
Sog'liqni saqlash tizimining samarali ishlashi tizimni tashkil etuvchi asosiy omillar bilan belgilanadi:
– sog'lom turmush tarzini shakllantirish va O'zbekiston Respublikasining barcha fuqarolariga yuqori sifatli bepul tibbiy yordam ko'rsatishni ta'minlash uchun tashkiliy tizimni takomillashtirish (davlat kafolatlari doirasida);
– innovatsion yondashuvlar va standartlashtirish prinsipi asosida davolash-profilaktika muassasalarini moliyaviy, moddiy-texnik va texnologik jihozlashni o'z ichiga olgan sog'liqni saqlash infratuzilmasi va resurs ta'minotini rivojlantirish;
– O'zbekiston Respublikasi sog'liqni saqlash tizimi oldiga qo'yilgan muammolarni hal qila oladigan yetarli miqdordagi o'qitilgan tibbiy xodimlarning mavjudligi [4, 1-sahifa].
Sog'liqni saqlash tizimining samaradorligini aniq ta'riflash mumkin emas. Xalq xo‘jaligining boshqa tarmoqlaridan farqli o‘laroq, sog'liqni saqlash tizimining ayrim tadbirlari, uning xizmatlari va dasturlari ijtimoiy, tibbiy va iqtisodiy samaradorlik nuqtai nazaridan tahlil qilinadi, ular orasida tibbiy-ijtimoiy samaradorlik ustuvor hisoblanadi. Tibbiy-ijtimoiy samaradorlik natijalarini baholamasdan iqtisodiy samaradorlikni aniqlab bo'lmaydi [8, 70-sahifa].
Tibbiy samaradorlik – bu tibbiy natijaga erishish darajasi. Muayyan bemorga nisbatan, bu uning sog'lig'ini tiklash yoki yaxshilash, individual organlar va tizimlarning yo'qolgan funksiyalarini tiklashdir. Sog'liqni saqlash muassasalari va sanoat darajasida tibbiy samaradorlik ko'plab o'ziga xos ko'rsatkichlar bilan o'lchanadi: davolangan bemorlarning vafot etishi, kasallikning surunkali shaklga o'tish holatlarining kamayishi, aholining kasallanish darajasining pasayishi.
Ijtimoiy samaradorlik – bu ijtimoiy natijaga erishish darajasi. Muayyan bemorga nisbatan, bu uning mehnatga va jamiyatdagi faol hayotga qaytishi, tibbiy yordamdan qoniqishidir. Butun sanoat darajasida – bu aholining umr ko'rish davomiyligining oshishi, o'lim va nogironlik ko'rsatkichlarining pasayishi, jamiyatning tibbiy yordam ko’rsatish tizimidan qoniqishidir.
Iqtisodiy samaradorlik - olingan natijalar va sarflangan xarajatlar nisbati. Iqtisodiy samaradorlikni hisoblash mavjud resurslardan tejamkorlik bilan foydalanishni izlash bilan bog'liq. Ushbu ko'rsatkich butun sog'liqni saqlash tizimining, uning alohida bo'linmalari va tuzilmalarining faoliyatini baholashda, shuningdek, aholi salomatligini muhofaza qilish bo'yicha chora-tadbirlarni iqtisodiy asoslashda muhim hisoblanadi [1, 25-sahifa].
Samaradorlikni baholash amalga oshirilgan faoliyat va erishilgan natijalarni belgilangan standartlar bilan taqqoslashga asoslanadi. Yangi O'zbekiston tashkil etilayotgandan buyon ushbu sohadagi xalqaro talablarga mos keladigan sog'liqni saqlashni standartlashtirishning umummilliy tizimi faoliyat ko'rsatmoqda. Ushbu tizim quyidagi asosiy vazifalarni hal qilish uchun mo'ljallangan: fuqarolarga bepul va sifatli tibbiy yordam ko'rsatish huquqlarining amalga oshirilishini ta'minlash, O'zbekistonda majburiy tibbiy sug'urta tizimini me'yoriy-huquqiy baza bilan ta'minlash, sog'liqni saqlash sohasida sifatni sertifikatlash va baholashning tashkil etilayotgan tizimini me'yoriy talablar bilan ta'minlash [13, 59-sahifa].
Tibbiy statistika, batafsil demografik ma’lumotlar va ko‘rsatilayotgan tibbiy xizmatlar to‘g‘risidagi muassasalar va sog‘liqni saqlash organlari tomonidan tuzilgan hisobot shakllaridan olingan ma’lumotlar sohani samarali boshqarishning asosiy axborot manbalari hisoblanadi. Ijtimoiy tadqiqotlar ham tibbiy yordam samaradorligini tizimli tahlil qilish uchun muhim axborot manbai bo‘lishi mumkin. Shunga qaramay, davlat statistika tizimi doirasida sog'liqni saqlash xizmatlari samaradorligining bir qator ko'rsatkichlari taqdim etilmagan.
Samaradorlikni baholash va samaradorlik ko'rsatkichlarining yagona tizimini ishlab chiqishdagi qiyinchiliklar sog'liqni saqlash tizimida ma'lumotlardan kompleks foydalanishni talab qiladi, bu esa o'z navbatida axborotni boshqarishning yagona markazlashtirilgan vositasini, ya'ni tibbiy kadastrni yaratish zarurligini belgilaydi.
Shuningdek, bugungi kunda sog'liqni saqlash tizimida shahar sog'liqni saqlash muassasalari va ular foydalanadigan mulkning davlat mulkiga o'tishi munosabati bilan sog'liqni saqlash muassasasi to'g'risida ma'lumot to'plash, saqlash, qayta ishlash va taqdim etishning yagona vositasini yaratish masalasi ayniqsa dolzarbdir [6, 1-sahifa].
Yuqorida aytilganlarga asoslanib, mualliflar tibbiy kadastrni – sog'liqni saqlash tizimidagi tibbiyot muassasalarini davlat kadastr ro'yxatidan o'tkazish natijasida davlat mulki holati, aholi salomatligi, ko'rsatilayotgan tibbiy yordam sifati, kadrlar salohiyati va texnik ta'minot to’g’risida olingan hujjatlashtirilgan ma'lumotlarning tizimlashtirilgan to'plamini yaratishni taklif qilmoqdalar.
Tibbiy kadastr nafaqat ma'lumotlarni to'plash, saqlash, qayta ishlash va taqdim etishning yagona vositasi, balki tibbiy yordam sifatini monitoring qilish va davlat mulkini boshqarish vositasiga aylanishi kerak, bu nafaqat butun mamlakatda, balki alohida hududlarda ham sog'liqni saqlash holatini kuzatish imkonini beradi. Tibbiy kadastr sog‘liqni saqlashning kompleks tuzilmasidagi ma’lumotlarning integratsiyalashuvini tezlashtiradi, Bu esa tibbiyot muassasalarining iqtisodiy, ijtimoiy va tibbiy samaradorligini baholashga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Tibbiy kadastrning maqsadi sog'liqni saqlash obyektlarining holatini hisobga olish, ro'yxatdan o'tkazish, baholash tizimini ishlab chiqish va yaratish, shuningdek, aholi salomatligi holatini va unga ekologik vaziyatning ta'sirini kuzatishdir.
Tibbiy kadastrni yuritish tamoyillari quyidagilardan iborat:
1) kadastr tizimining birligi;
2) olingan kadastr ma'lumotlarining boshqa turdagi kadastr ma'lumotlari bilan muvofiqligi va solishtirilishi;
3) kadastr ma'lumotlarining ishonchliligi va aniqligi;
4) ma'lumotlarning to'liqligi;
5) tibbiyot muassasasi faoliyatining iqtisodiy, ekologik va boshqa jihatlarini tartibga solish uchun yetarli bo'lgan ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlash;
6) barcha ishlarni umumdavlat miqyosida yagona metodologiyaga muvofiq amalga oshirish [11, 168-sahifa].
Tibbiy kadastr O'zbekiston Respublikasida sog'liqni saqlash muassasalarining yagona davlat reestrini shakllantirish va yuritish; tibbiyot muassasalarining resurs salohiyatini ta’minlash maqsadida hisobga olish tizimini yaratish va yuritish; taqsimlangan ma’lumotlar bazasiga ega avtomatlashtirilgan aO‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining tibbiy-ijtimoiy muassasalari to‘g‘risidagi nizomlarni tasdiqlash haqida” 2011-yil 23-avgustdagi 240-son qarorida
Shubhasiz, tibbiy kadastrning asosiy vazifalari turli darajadagi boshqaruv organlari o'rtasida olingan ma'lumotlarni birlashtirish, shuningdek, tibbiyot muassasalari faoliyati samaradorligini baholash uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni tahlil qilish bo'ladi.
Tibbiy kadastrni hisobga olish tizimi quyidagi jihatlar bo'yicha amalga oshirilishi mumkin:

• 
  ko'chmas mulkni hisobga olish: yer uchastkalari, binolar, inshootlar;
  
• 
  tibbiyot muassasalarini hisobga olish: mulkchilik shakli va ixtisosligi bo’yicha, shuningdek attestatsiya va litsenziyalashdan o‘tgan;
  
• 
  aholini ro'yxatga olish: amalda sog'lom, qo'shimcha tekshiruvni talab qiladigan, davolanayotgan;
  
• 
  xodimlarni hisobga olish: kadrlar, shifokorlar, hamshiralar, kichik tibbiyot xodimlari malakasi;
  
• 
  kasalliklarni hisobga olish: kasalliklar tasnifi bo'yicha (KXT-10); etiologik omil bo'yicha; hududda birinchi marta topilgan; hududda keng tarqalgan (1-rasm) [16, 155-sahifa].
  

Taqdim etilgan diagrammadan (1-rasm) ko'rinib turibdiki, tibbiy kadastrni hisobga olish tizimi sog'liqni saqlash tizimi faoliyatining barcha faoliyat turlarini qamrab oladi va quyidagi savollarga javob berishga imkon yaratadi: “O'zbekiston Respublikasining nechta muassasalari litsenziyaga ega?”; “Tibbiyot muassasasining kadastr pasporti bormi?”; “Qanday kasalliklar birinchi marta aniqlandi va bu nima bilan bog'liq?” va hokazo.
Tibbiy kadastrni yuritish doirasida sog'liqni saqlash muassasasi to'g'risida olingan ma'lumotlarni shartli ravishda ikki guruhga bo'lish mumkin:

• 
  kiruvchi ma'lumotlar (2-rasm);
  
• 
  chiquvchi ma'lumotlar (3-rasm).
  

Har bir guruhda ma'lumotlar alohida kadastr jihatlarini tavsiflovchi bloklar shaklida taqdim etiladi.
Kirish ma'lumotlari - bu tibbiy muassasaning atrof-muhitiga oid ma'lumotlar, masalan, hududning huquqiy va me'yoriy xususiyatlari va boshqalar.

Kasalliklar

Tibbiy kadastrni hisobga olish tizimi
→ ushbu hududda keng tarqalgan kasalliklar

→ ushbu hududda birinchi marta aniqlangan kasalliklar
→ etiologik omil
→ kasalliklarning tasnifi (KXT-10)

Xodimlar

→ kichik tibbiyot xodimlari

→ hamshiralar
→ vrachlar
→ xodimlar malakasi


Amalda sog'lom
Qo'shimcha tekshiruvni talab qiladigan
Davolanayotgan

Aholi

→ imtiyozlarga ega bo'lgan shaxslar
→ nogironligi bo’lgan shaxslar
→ pensionerlar
→ sug'urtalangan shaxslar


Tibbiy muassasalar hisobi
→ muassasalarni mutaxassislik bo’yicha hisobga olish
→ muassasalarni mulkchilik shakli bo'yicha hisobga olish

→ attestatsiya va litsenziyalashdan o‘tgan muassasalarni hisobga olish

Ko'chmas mulk hisobi

→ uskunalar, texnik ta'minot

1-rasm. Tibbiy kadastrni hisobga olish tizimi

→ bino va inshootlar

→ yer uchastkasi
Chiqish ma'lumotlari tibbiy muassasaning o'ziga xos xususiyatlari va ko'rsatkichlarini, masalan, iqtisodiy xususiyatlarni va boshqalarni aks ettiradi. Biz ushbu ma'lumotlarning bir qismini to'g'ridan-to'g'ri tibbiy muassasaning pasportidan olishimiz mumkin – bu O'zbekiston Respublikasi sog'liqni saqlash tizimida alohids hisobga olish bo'yicha axborot tizimining elementlaridan biri bo'lib, unda identifikatsiya va ma'lumotnoma xususiyatlari, bank rekvizitlari, tibbiy muassasaning tashkiliy va shtat tuzilishini, xodimlar to'g'risidagi ma'lumotlar, yotoq sig'imi va uning xususiyatlari, moddiy-texnik jihozlar to'g'risidagi ma'lumotlar ko’rsatiladi [12, 343-sahifa]. Boshqa yetishmayotgan ma'lumotlarni tibbiy muassasa tomonidan taqdim etilgan hisobot shakllaridan olish mumkin.
Ma'lumotni alohida qismlarga bo'lish nafaqat alohida tibbiy muassasadagi vaziyatni, balki biron bir hududdagi tibbiyot muassasalarining faoliyatini kuzatishga imkon beradi, bu esa o'z navbatida shahar, mintaqaviy va davlat ta'sir darajalarida ma'lumotlarni qayta ishlashga samarali ta'sir qiladi [15, 117-sahifa].
Taklif etilayotgan sxemalar asosida taqsimlangan ma’lumotlar bazasiga ega avtomatlashtirilgan axborot tizimini yaratish mumkin bo‘lib, bu nafaqat har bir alohida jihat bo'yicha hisoblarni yuritish va monitoring qilish, balki davlat mulkini oqilona boshqarishni ta'minlash nuqtai nazaridan muassasa faoliyati samaradorligini tahlil qilish imkonini beradi, bu esa aholiga tibbiy xizmat ko'rsatish sifatiga ta'sir qiladi.
Bugungi kunga kelib, tibbiy axborot tizimlari sohasidagi ishlanmalar quyidagi kompaniyalar tomonidan amalga oshirilmoqda [17]:

•