Tibbiyot Oliy o'quv yurtlari uchun o'quv adabiyoti

O’TKIR BUYRAK YeTIShMOVChILIGI

Buyrak yetishmovchiligi - buyraklar tomonidan organizm ichki muhitining

doimiyligini saqlash xususiyatini to’liq yoki qisman yo’qo’tishi bilan kechadigan patologik holat. Natijada organizmda suv va tuz miqdori, hamda ularning taqsimlanishi buziladi, kislotalar va modda almashinuvining azo’tli mahsulo’tlari organizmda ushlanib qoladi. Arterial gipertenziya, kamqonlik, qon ketishlar, vitamin D yetishmovchiligi uchun sharoit yaratiladi, gormonal regulyasiya o’zgaradi (bolalarda boy osishi, jinsiy rivojlanish sekinlashadi). Buyrak funksiyasining 70% va undan ko’proq turg’un buzilishi uremiyaga, ya'ni modda almashinuvining ikkilamchi buzilishi va progressirlanuvchi umumiy distrofiya bilan kechuvchi organizmning o'z-o'zini zaharlashiga olib keladi.

O’tkir va surunkali buyrak yetishmovchiligi farqlanadi. O’tkir buyrak yetishmovchiligi (OBE) shiddatli boshlanishi, nisbatan qisqa davriy kechishi va, aksar to’liq orqaga qaytishi bilan kechadi. Og’ir buyrak yetishmovchiligi qaytmas bo’lishiga mumkin va bunda u surunkali shakliga o’tadi. Surunkali buyrak etishmovchiligi (SBE), odatda sekin-asta boshlanadi va progressirlanuvchi xususiyatga ega; SBE ning oxirgi bosqichlarida bemor hayo’tini saqlash uchun qonni tozalash uslublari qo'llaniladi yoki buyrak transplantasiyasi amalga oshiriladi. O’tkir buyrak yetishmovchiligining eng ko’p sababalaridan biri shok, qonning tomir ichi ivishining patologik tezlashuvi (masalan, homila atrofi suvlarining qonga tushishi, mushaklar shikastlanishlarida mushaklar parchalanishi mahsulotlarining qonga tushishi va boshq) hisoblanadi. Buyrak funksiyasi buzilishiga organizmning og’ir suvsizlanishi va tuzlarni yo’qotishi, simob yo’ki tort xlorli uglerod bilan zaharlanishi, oksidlangan tetrasiklin qabul qilish, gentamisin yo’ki indometasin dozasining oshib ketishi olib kelishi mumkin. Ba'zi qo’llarda o’tkir buyrak yetishmovchiligi o’tkir immun (glomerulonefrit) yoki infeksion (pielonefrit) tabiatli yalliglanish, buyrak arteriyasi tiqilishi yoki siydik yo’llari o’tkazuvchanligi buzilishi bilan bog’liq bo’ladi. O’tkir buyrak yetishmovchiligi buyrakning qon bilan ta'minlanishi buzilganida, nefro’toksik zaharlar ta'sirida buyrak hujayralari shikastlanishi yo’ki siydik o’tishiga tosqinlik mavjud bo’lgan yuzaga chiqadi. O’tkir buyrak yetishmovchiligining shok holatida rivojlanishi buyrak qon aylanishining pasayishi, qonning reologik hossalari o’zgarishi bilan bog’liq, bu kuchli shishga va buyrakning naychalari va mayda qon tomirlari siqilishi bilan kechuvchi shikastlanishiga olib keladi. Bunda buyrak kalavalarining bir qismi qaytmas ravishda oladi. Siydik hosil bo’lishiga buziladi, nisbiy poluriya boshlanadi, og’ir qo’llarda esa - oliguriya va anuriya. Nefrotoksik zaharlar ta'siri ostida hujayralar nobud bo’lishiga va naychalar funksiyasi buzilishi bilan tugaydigan buyrak hujayralari membranalari shikastlanishi sodir bo’ladi. Amalda barcha qo’llarda buyrak funksiyasining o’tkir buzilishi uremiya rivojlanishi bilan kechadi. Bir necha kun ichida hayot uchun xavfli modda almashinuvi buzilishi, birinchi navbatda osmo’tik erkin suv (suvli zaharlanish), kaliy, uchuvchan bo’lmagan kislo’talar (asidoz) bilan to’yinish paydo bo’ladi. Azo’temiya, odatda ancha kech yuzaga chiqadi va koma sababi bo’lishiga mumkin.

Funksional va organik o’tkir buyrak yetishmovchiligi farqlanadi. Funksional o’tkir buyrak yetishmovchiligi og’ir isitmada, insultda, neyroxirurgik operasiyalardan keyin normal ishlayotgan buyraklar tomonidan organizmni tozalash imqoniyatidan ustun keluvchi shlaklar hosil bo’lishiga va almashinuvining haddan tashhari tezlashishi oqibatida rivojlanadi. Yetarlicha miqdordagi siydik ajratiladi, u yuqori zichlikka ega, ammo qonda mochevina konsentrasiyasi oshadi. Bemorlarda yomon ishtaha, og’izdagi quruqlilik, ko’ngil aynishi, uyquchanlik qayd qilinadi. Funksional o’tkir buyrak etishmovchiligi hayo’t uchun xavfli emas va buzilgan modda almashinuvini davolashni taqoza etadi (glyukozaning 40% eritmasini kuniga 600-800 ml yuborish,). Organik o’tkir buyrak yetishmovchiligi buyrak parenximasi zarralanishi bilan bog’liq. U yengil shaklda kechishi mumkin, lekin yetarlicha katta diurez bilan, ammo qonning buyraklar tomonidan yaxshi tozalanmasligi uremiya uchun tipik shikoyatlar: ko’ngil aynishi, hansirash paydo bo’lishigaa olib keladi. Suv toplanishida va tana vazning ortishida o’pkalarda nam xirillashlar, arterial gipertenziya, yurak urishi aniqlanadi. Og’ir holatlarda intoksikasiya belgilari erta boshlanadi - chanqash, og’izdagi quruqlilik va achishish, turg’un hansirash, hushini yogo’tish, harakatli no’tinchsizlilik, xushini yogo’tish bilan mushaklarning xurujli tortishishi. qon tekshirilganda ifodalangan uremiya belgilari aniqlanadi: mochevina

konsentrasiyasi 100-150 mmol/l gacha ko’tarilgan, kreatinniki 1800-2000 mkmol/l gacha. Ko’pincha xavfli giperlikemiya - 7,5-9 mekv/l - aniqlanadi.

Anuriyadan keyin diurezning tiklanish davri boshlanadi: bir necha kun ichida ajralib chiharilayo’tgan siydik miqdori 4-10 l va undan ko’proq bo’ladi. Bunda ko’pincha organizm suvsizlanishi belgilari paydo bo’ladi: arterail bosim pasayadi, tana harorati ko’tariladi. qonda azotli shlaklar miqdori sekin-asta me'yorlashadi, lekin to’liq sohayish faqat 3-6 oydan keyin sodir bo’ladi. Keng buyrak infarktlari hosil bo’lishiga bilan birga kechgan og’ir o’tkir buyrak yetishmovchiligidan so’ng dagal chandiqli va sklero’tik o’zgarishlar qoladi.

Agar og’ir asosiy kasallik mavjud bemorda har kuni diurezni nazorat qilish va azo’temiya darajasini aniqlash amalga oshirilsa o’tkir buyrak etishmovchiligini tashxislash kamdan-kam qo’llarda qiyinchilik tug’diradi. Buyrak yetishmovchiligining sababini aniqlash esa mushkulroq. O’tkir buyrak etishmovchiligini o’tkir siydik tutilishi va siydik pufagining qorinparda ichida yorilishi bilan differensial tashxis qilish ahamiyatga ega.

Davolash stasionarda olib boriladi. Bjshlang’ich stadiyalarda davolash buyrak yetshmovchiligini keltirib chihargan sabablarni davolashga haratilgan. Gemosirkulyasiya buzilishida, shokda shokga harshi terapiya o’tkaziladi, o’tkir zaharlanishlarda - zaharni organizmdan chiharib tashlashga haratilgan tadbirlar (oshqozonni yuvish, gemodializ, gemofiltrasiya, gemosorbsiya, plazmaferez) bajariladi. Oliguriyaning bjshlang’ich davrida diurez stimulyasiyasi amalga oshriladi. Agar uremiya kuchaysa bemor gemodializ bo’limiga yuborilishi kerak, u yerda sun'iy buyrak qo’llanilishi mumkin.

Bashorati o’tkir buyrak yetishmovchiligi sababi va buyrak strukturalaridagi o’zgarishlarga bog’liq. Ko’pchilik qo’llarda o’tkazilgan o’tkir buyrak etishmovchiligidan keyin sog’ayish boshlanadi.