Tijorat banklarining vositachilik va boshqa operatsiyalari
Tijorat banklarining vositachilik operatsiyalariga banklarning turli xizmat operatsiyalari bo'lgan faktoring trast, tratta va boshqa operatsiyalari kiradi.
Shunday operatsiyalardan faktoring (inglizcha vositachi) g’oyasiga XVII asming o’rtalarida Angliyada barpo etilgan, ya’ni “faktorlar uyi” orqali asos solingan bo’lib, ingliz tilidan tarjima qilinganda dallol, vositachi, makler yoki moliyaviy agent degan ma’noni anglatadi.
Shunday operatsiyalardan faktoring (inglizcha vositachi) g’oyasiga XVII asming o’rtalarida Angliyada barpo etilgan, ya’ni “faktorlar uyi” orqali asos solingan bo’lib, ingliz tilidan tarjima qilinganda dallol, vositachi, makler yoki moliyaviy agent degan ma’noni anglatadi.
Faktoring xizmati bu- xo’jalik yurituvchi subyektlar - mijozlarni, ular yetkazib bergan tovarlar, bajarilgan ishlar yoki ko’rsatilgan xizmatlar uchun to’lovchilar tomonidan akseptlangan, lekin ular tomonidan to’lanmagan to’lov talabnomalari bo’yicha to’lov olish huquqini bankka - moliyaviy agentga regress huquqsiz o’tkazib berish evaziga moliyalashtirish bo’yicha bank xizmatining turidir.
Hozirda faktoring biznesi jahon iqtisodiyotining eng tez rivojlanayotgan tarmoqlaridan biriga aylanmoqda. Rivojlangan davlatlarda, jumladan AQSH, Yaponiya, Germaniyada yirik tijorat banklarining mijozlarga ko’rsatadigan bunday xizmatlar soni 300 dan oshib ketdi. O’zbekiston Respublikasida faktoring operatsiyalari O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2000 yil 3 avgustda 953-son bilan ro’yxatga olingan “Tijorat banklari tomonidan O’zbekiston Respublikasi hududida faktoring operatsiyalarini o’tkazish tartibi to’g’risida”gi Nizomga asosan tartibga solinadi. Faktoring operatsiyalari ikki tomonlama o’zaro shartnomalar asosida amalga oshiriladi: -Moliyaviy agent yoki tijorat banki; -Tovar yetkazib beruvchi kreditor
Hozirda faktoring biznesi jahon iqtisodiyotining eng tez rivojlanayotgan tarmoqlaridan biriga aylanmoqda. Rivojlangan davlatlarda, jumladan AQSH, Yaponiya, Germaniyada yirik tijorat banklarining mijozlarga ko’rsatadigan bunday xizmatlar soni 300 dan oshib ketdi. O’zbekiston Respublikasida faktoring operatsiyalari O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2000 yil 3 avgustda 953-son bilan ro’yxatga olingan “Tijorat banklari tomonidan O’zbekiston Respublikasi hududida faktoring operatsiyalarini o’tkazish tartibi to’g’risida”gi Nizomga asosan tartibga solinadi. Faktoring operatsiyalari ikki tomonlama o’zaro shartnomalar asosida amalga oshiriladi: -Moliyaviy agent yoki tijorat banki; -Tovar yetkazib beruvchi kreditor
Banklarni xizmat operatsiyalaridan yana biri bo’lib trast operatsiyalari hisoblanadi. Trast (inglizcha ishonchli) - bank yoki trast kompaniyalaming mijoz topshirig’i bo’yicha mijozning mulkini (pul mablag’lari, qimmatli qog’ozlar va boshqalar) saqlash, ular bo’yicha bank opertasiyalarini o’tkazish, boshqarish huquqini o’z zimmasiga olishidirn.
Tijorat banklari shartnoma asosida bir-birlarining mablag'larini dеpozit, krеdit shaklida jalb etishlari, joylashtirishlari, o'z ustavlarida ko'rsatilgan boshqa o'zaro opеratsiyalarni amalga oshirishlari mumkin.
Tijorat banklari o‘z faoliyati davomida turli xil xizmatlar ko‘rsatadilar. Tijorat banklarining bu xizmatlari ular uchun ma’lum daromad olib keladi. Bu daromadlar komission mukofot, o‘tkazmalar va yig‘imlar shaklida bo‘lishi mumkin. Keyingi yillarda bank xizmatlarining turlari va miqdori o‘sib, bu soha bank faoliyatining sezilarli yo‘nalishiga, ularning daromadining manbalaridan biriga aylanib bormoqda.
