Til taraqqiyoti. Til taraqqiyotining ichki qonuniyatlari. Tilning taraqqiyot bosqichlari

Yosh Tadqiqotchi Jurnali 
ISSN: 2181-3132 
Vol. 1 No. 4 (2022) 
scientific journal impact factor 4.7 
O‘zbek atamasining shunga qadar turk, satr, chig‘atoy kabi atamalar bilan ishlatilgan. Navoiy davri 
va Navoiygacha bo‘lgan davrda o‘zbek tili turk lafzi, turkiy til nomi bilan yuritilgan. XVI asrdan 
o‘zbek urug‘larining nomi butun xalqning nomiga aylanib ketdi. Herman Vamberining “Turkiy 
xalq” asarlarida o‘zbek so‘zi “o‘z” va “bek” so‘zlaridan iborat bo’lib, “o‘z” so‘zining ma’nosi “asl”, 
“ajoyib”, “tagi mustahkam”, “sardor” degani, xullas “o‘zbek” so‘zining ma’nosi “aslbek” deb 
izohlangan. Eski o‘zbek adabiy tiliga mansub so‘zlar: cherik-lashkar, butradi-tarqadi, ketdi; ev-uy, 
huvaydo-ayon, ravshan, behbud-sog‘lomlik. Tashqi ichki rivojlanish omillari. Lingvistik qonunlar. 
Tilni rivojlantiruvchi hodisa sifatida tashqi va ichki tilni rivojlantirish omillari. 
1.Tildagi ichki o’zgarishlarning sabablari va mexanizmlari 
2.Tildagi ichki tarixiy o‘zgarishlarning tushuntiriladigan nazariyalari 
a) Tizimga bosim nazariyasi
b) Til probikal rivojlanish nazariyasi 
c) Innovatsiya nazariyasi
d) ziddiyat nazariyasi (antinomiya).
Til ziddiyatlar kompleksini yengib o’tish orqali rivojlanadi:
1. Til va jamiyat o‘rtasidagi qarama-qarshilik; 
2. Nutq faoliyatida qarama-qarshilik ; 
3. Tekshirilgan qarama-qarshiliklar ; 
4. Biror kishining ona ommaviy axborot vositalari sifatida qarama-qarshilik deyiladi 
antinomiyada. Tizimni rivojlanishining muayyan bosqichida ruhsat etilgan holda, darhol yana 
paydo bo‘ladi. Antinomiya nazariyasi rus tilida (1968 rus tili va Sovet Jamiyati : zamonaviy rus 
tilining so‘z boyligi) ’’monografiyasining o‘zgarishini tahlil qilishda muvaffiyatli qo‘llaniladi. Til va 
jamiyat o‘rtasidadi munosabatlarda qarama-qarshiliklar to‘rt antinomiyaaa orqali amalga 
oshiriladi : 
1. Ultratovushda tilni tashkil etuvchi norma talablari natijasida haqiqiy yangilik. 
2. Shavqatlilik va ifodali, ular tilni standartlashtirishga qarshi. 
3. Til stilistik xilma-xil bo‘lishi kerak va intilishlararo so‘z boyligining ushbu turiga qarshi.

---

526