Timurrrrrrrrrrrrrrrrrrr ingliz va o’zbek tillarida vatan konseptini verballashuvi

UMUMIY XULOSA


Izlanishlarimiz davomida “Mother - Ona” konseptini o‘zbek va ingliz tillarida leksik va frazeologik birliklar sifatida, aforizmlar yordamida, maqol va hikmatli so’zlar vositasida, hamda matnlar yordamida qanday voqealanishini o‘rganib chiqdik. Kezi kelganda shuni aytish o‘rinli-ki, ingliz yoki ingliz zabon xalqlar tarixi va ularning badiiy kechinmalari va adabiyotida ham Ona Vatanga nisbatan o‘rinli o‘xshatishlar uni chiroyli ta’riflashlar holatlarini uchratishimiz mumkin.
Tadqiqot ishimizning yakuniy va asosiy xulosasida, izlanishlarimiz davomida “Mother – Ona” konseptining naqadar keng va purmano tushuncha ekanligini, uning nafaqat o’rganilayotgan tillardagi davlatlarda, balki, dunyoning istalgan yerida ulug’vor ekanligini, ona leksemasi insonlarning o’z vatanini kabi naqadar yuksak ehtirom bilan e’zozlashishini, va bu yo’lda bizning yurtdoshlarimizning ulardan ortiq bo’lsa ortiq, lekin also qolishmasligini takidlab o’tsak adolatdan bo’ladi, menimcha. Biz ilmiy ish davomida juda ko’p narsa o’rgandik, ko’plab bilmagan narsalarimizni bilib oldik, Ona va ona vatan haqida yanada keng tushunchaga ega bo’ldik va ishonamizki, biz yozgan ushbu dissertatsiya ishi kelgusida ko’plab izlanuvchilarga asqotadi. Shu o’rinda, Nabokovning «motherland» konseptiga nisbatan «homeland» va «childhood» konseptlarini qiyoslab ifodalaganiga e’tibor qaratsak, u inglizlarda «motherland» dan ko‘ra «homeland» ko‘proq samara berishini his qilgan holda «homeland»ga ko‘proq murojaat qilgan. «Bolalik» konsepti orqali aynan inson xotirasida Vatanning har bir elementga muhrlanishi mumkinligini chiroyli, tarzda ochib bergan. Muallif bolaligi o‘tgan qishloq maktabiga 15 qayta tashrif buyurib, o‘zi uchun qadrdon bo‘lgan har bir predmetda Vatan aksini quradi. Sinfxonalardagi atirgulli gulqog‘ozlar, pech yoqilgan burchak, derazaning doim ochiq turishi, xonadan o‘tgan suv quvuri, tuxumsimon oyna, Vasya amakining o‘tirgan joyi, iyul oftobida derazadan tushib turgan nurning soyada goh u, goh bu tomonga tushib bekinishi uning nazdida o‘tmishning bir zumda hayolot olamida paydo bo‘lishiyu, yana bir zumda go’yo g‘oyib bo‘lishi bolalikdagi tuyg‘ularning naqadar beg‘ubor va betakror, sog‘inchlar bilan limmo-lim ekanligini ifodalagan. Nabokov o‘zining rus tilidagi asarida «Rodina» konseptini 115 marta ishlatgan bo‘lsa, asarning ingliz tilidagi muqobilida «homeland»ga 48 marotaba murojaat qilgan. Bundan shu narsa oydinlashadiki, ingliz tilida Vatan konseptini ko‘p ishlatish kutilgan samara berishiga ishonmagan. Boshqacha qilib aytganda, g‘arbning dunyosi boshqacharoq, ularning o‘lchovlari boshqacharoq, ularning dunyoqarashi boshqacha. Ushbu tadqiqot ishiga umumiy xulosalar sifatida yana shuni aytish mumkin-ki, Ona konsepti har bir tilda bor.
Ona tushunchasi har davlat, har bir millatda bor ammo, Vatanni har yerda har xil qadrlashadi. «Kim-ki, Vatandan uzoq bo‘lsa u Vatanni yaxshiroq anglaydi» yoinki, «Urush ko‘rgan yurtda Vatan qadri balandroq bo‘ladi» qabilidagi gaplar ham savolimizga mukammal javob bo‘la olmaydi. Vatanni Sharqqa xos odob bilan sevish, uni qalbdan samimiy his qilish borlig‘imizni uning uchun fido qilish, uni tom ma’noda Onadek ko‘rish, Vatanning haqiqiy maqomini belgilaydi. Vatan shunga munosib va shunga arziydigan xazinadir. U sajdagoh kabi muqaddasdir. Biz “konsept” tushunchasini kognitiv lingvistika nuqtai nazaridan o‘rganishga, uni imkon qadar tahlil qilishga urinib ko‘rdik. Har bir bobimiz konseptning o‘ziga xos bir jihatini ochishga, o‘rganishga qaratilgan edi. O‘zimizda va xorijda ushbu mavzuda tadqiqotlar olib borgan tilshunos olimlarning ishlari bilan tanishdik. Ma’lumotlar ummoniga tushib qolgan kezlarimiz bo‘ldi. Ammo bir narsani tan olish o‘rinliki “konsept” tushunchasi minglab adabiyotlarda mavjud bo‘lsada Vatan mavzusi ayniqsa xorijiy manbalarda barmoq bilan sanasa bo‘ladigan darajada ekan. Ulardan aynan bizning mavzumizga dahldorlarini topib, tanishib ishimizda foydalanishga harakat qildik. Katta haqiqat shu-ki, men o‘zim uchun bitmas tuganmas xazina topdim. Nazarimda men hali hech narsani isbotlay olmadim, ammo umid qilaman-ki, men ularni aynan shu mavzuning mantiqiy davomi sifatida kelgusi tadqiqotlarimda jiddiy o‘rganaman. Bunday deyishimga qaysidir ma’noda Nabokovning asarlari sabab bo‘ldi. Nahot-ki, Vatanga tegishli shunday jo’shqin holatlar, insoniy qadriyatlarni ba’zan tarjima qilib yoki yetkazib bo‘lmaydi. Ammo bu inkor qilib bo‘lmas haqiqatga o‘xshaydi. Sharq va G‘arbning o‘ziga xosliklari bor-ki, ularni so‘z orqali ifodalab bo‘lmaydi. Navoiy va Bobur bobolarimizni, Gamzatov va Sitseronlarni o‘ylantirgan, ijod qildirgan mavzuning salmog‘i juda ulkan edi, ulkanligi uchun yana qancha ming-minglab o‘zini Vatan farzandi deb hisoblagan olimu ulamolar, yozuvchiyu ijodkorlar tug‘ulib o‘sgan joyi yoinki, Vatani haqida bir so‘z aytishga, uni madh etishga, unga kamarbasta bo‘lishga orzumand bo‘lganlar. Zero bu mavzu Ona bilan bog‘liqdir. Insonni ulug‘lagan yer bilan, zamin bilan bog‘likdir. Bu mavzuning butun bashariyat uchun boqiyligi va qimmatli ekanligining boisi shunda bo‘lsa ajab emas. Ona Vatanni seving, uni ardoqlang, qadriga yeting va o’z yurtingizda yaqinlaringiz bilan baxtli hayot kechiring.