Tirik modda olum bolib, ularning oyi esa 100 m dan ortadi. II. Tirik moddaning asosiy biogeokimyoviy xususiyatlari quyidagilar

xmlns:w="urn:schemas-microsoft-com:office:word"
xmlns="http://www.w3.org/TR/REC-html40">
Mavzu. Biosfera haqida talimot.

REJA:

1. 
   Biosfera haqida Vernadskiy talimoti
   Rus olimi V.I.Vernadskiy birinchi bozgartirishda eng kuchli omil hisoblanib, togsirida obios hayot, indisidan tashkil topgan. Bular litosfera (quruqlik), gidrosfera (suv havzalari), atmosferaning quyi qatlamlaridan iborat. Hozirgi vaqtda tirik organizmlar tarqalgan chegara biosferaning 17 km. qalinligini, yaindisini deb atab, biosferaning eng muhim tarkibiy qismi ekanligini ta 2,5.10¹⁸ g. ga teng. Biosferaning ikkinchi tarkibiy qismi o jinslari va boshqalar) hisoblanib, V.I.Vernadskiy tayicha ularning hosil boindisi kiradi. Biosferada oraliq moddalar ham ajratilib, ular oladi. Tirik organizmlar oraliq moddalar hosil borinni egallaydi. Oraliq moddalar Yerdagi tirik moddaning faoliyati bilan boglgan tuproq, emirilgan jogladi va olgan toshkosiridagi Yerning qobiglik moddalar oziga xos xususiyatlaridan biri, undagi oqsillar, fermentlar va boshqa kimyoviy birikmalar faqat tirik organizmlarda barqaror bolum darajada ozini idora etishi umumiy xususiyat hisoblanadi.
   
   
2. 
   
   Tirik modda olum bolib, ularning oyi esa 100 m dan ortadi. II. Tirik moddaning asosiy biogeokimyoviy xususiyatlari quyidagilar:
   
   

1. 
   
   Energetik xususiyati. Fotosintez jarayoni orqali quyosh energiyasini toplanishi tufayli unda hayotning barcha kozgarishi orqali biosferaning gaz tarkibini tal bilan kelib chiqqan. Tirik modda faoliyati natijasida azot, kislorod, karbonat angidrid gazi, vodorod sulfid, metan va boshqa gazlar hosil boplash xususiyati. Tirik modda tarkibida engil elementlarning atomlari (H, C, N, O, Na, Mg, AI, Si, S, CI, K, Ca) kosirida tashqi muhitga nisbatan yuz va ming barobar ortiq tolik moddalardan keskin farq qilishi namoyon bolum moddalar (atomlari olgan) domiy ravishda kimyoviy olib, bunda Yer yuzasida biogen moddalarning oksidlanish-qaytarilish jarayonlari ustunlik qiladi.
   
   
2. 
   
   Parchalanish xususiyati. Tirik organizmlarning nobud boni organik moddalarning minerallashish jarayoni sodir boladi.
   
   
3. 
   
   Muhit hosil qilish xususiyati. Organizmlarning hayot faoliyati natijasida muhitning fizikkimyoviy kozgartirishdan iborat boOrganizmlar tashqi muhit bilan bog, deb yozgan edi.
   
   
4. 
   
   Transport xususiyati. Moddalarning Yerning tortish kuchiga qarshi gorizontal yotishi shu bilan birga dastlabki holatga qaytishi biosferada moddalarning aylanishi deyiladi.
   
   Energiyaning aylanishi moddalarning aylanishi bilan chambarchas bogrtasida, quruqlikda tuproq bilan organizm ortasida sodir bortasida boradigan jarayondir.
   
   
   
   
   Hozirgi vaqtda sayyoramizda aholi sonining ortishi, tabiiy resurslardan keng va notori foydalanish kabilar biosferani xavf ostiga solib turibdi. Insoniyat global ekologik tangliklar boasida turibdi. Bugungi kunda tabiiy ekotizimlarning buzilishi yoki butunlay yoqotish, kosimlik va hayvon turlarining yolamda ifloslanishi, chuchuk suv tanqisligi, ozon qatlamining siyraklashishi, chodimiqishizgarishi va boshqa muammolar kelib chiqdi. Insonning olmaydi. Shuning uchun ham inson va tabiat ortasidagi munosabatlar maysungan holda boradi. Bu qonunlarning buzilishi albatta ekologik halokatga olib keladi.
   Insonning biosferaga tanalishlari Inson dastlab biosferaning tuzilmasiga deyarli talgan talga osimliklarni madaniylashtirish kabilar oziq-ovqat mahsulotlarining kolib, bu esa olgan tarmonlar kesilib, unumdor yerlarga aylantirildi, chorvachilikning rivojlanishi oldi. Natijada million yillar davomida shakllangan barqaror hamjamoalar sunsirini shartli ravishda quyidagi yormonlarni kesish va yangi yerlarni osir kot bosish, baliqlar sonining kamayishi kuzatiladi. Yer ostki suvlari zaxirasi kamayadi, qor va yomgshilib tuproqqa yanada kuchli tasirida muhim rol oorishdir. Inson qadim zamonlardan beri sugullanib keladi. Sugzgartirib yuboradi. Chunonchi, bunda yer ostki suvlari sathining botqoqlanishi va suv bosishi mumkin. Bundan tashqari, sugzgarishiga, basiridan yana biri kimyoviy oitlardan foydalanish hisoblanadi. Sugggplanishi natijasida xavfli kantserogen modda lishiga sabab bosir etadi. Bundan tashqari chuchuk suvlarda nitratlar va fosfatlarning ortib ketishi fito va zooplanktonlarning hayotiga ham tapayib ketishiga olib keladi. Suvda yashovchi kotlari mineral oitlar bilan ifloslangan suvlarda juda tez koyadi, bu esa baliqlarning yalpi qirilishiga, shuningdek botqoqlanishga olib keladi.
   
5. 
   Nihoyat insonning biosferaga kosirlaridan biri otlarga qarshi kurashda foydalaniladigan kimyoviy kurash vositalaridir.
   

Noosfera bosqichi tushunchasi

Insoniyat jamiyati ozgartirib yubormoqda. Kelajakda inson va biosferaning rivojlanishi qanday ketadi, degan savol tugkidlash lozimki, jamiyatning rivojlanish jarayonini tolmaydi. Ammo insonning biosferaga tani neogenez deb qaraladi. Keyingi yillarda biosferaning astasekin noosferaga aylanishi kuzatilmoqda. Noosferaning lugnosi demakdir. V.I.Vernadskiy fikricha noosfera biosferaning qonuniy rivojlanishi natijasida kelib chiqadigan bosqich bortasidagi oz ichiga oladi.
http://fayllar.org