Tálim bilimlendiriw sistemasında kompyuter texnologiyalarınan paydalanıw

 

---

84 
V BAP. TARMAQ ARXITEKTURASÍNÍŃ BASQÍShLARÍ. 
 
Kompyuterlerdi tarmaqqa jalǵaw processinde júdá kóp operaciyalar ámelge 
asırıladı, yaǵnıy kompyuterlerden kompyuterlerge maǵlıwmatlardıń uzatılıwı tolıq 
támiynlenedi. Paydalanıwshı ushın tek basqa qosımshaǵa baylanıw yáki tarmaqqa 
jaylasqan basqa kompyuter resurslarına baylanıw jetkilikli. Tiykarında bolsa barlıq 
uzatılatuǵın maǵlıwmat kóp qayta islew basqıshlarınan ótip baradı. Dáslep ol 
bloklarǵa ajıratılıp hár biri óz aldına basqarıw maǵlıwmatı menen támiynlenedi. 
Payda bolǵan bloklar paket sıpatında úskenelenedi, bul paketler kodlastırıladı, 
bunnan soń elektr signalları yáki jaqtılıq signalı járdeminde tańlanǵan baslanǵısh 
usılında tarmaq arqalı uzatıladı, yaǵnıy qabıl etilgen paketti qaytadan bloklanǵan 
maǵlıwmatları tiklenip, bloklar maǵlıwmatlar kórinisinde jalǵanadı hám sonnan 
keyin ǵana basqa qosımshaǵa paydalanıw ushın tayar boladı. Aytıp ótilgen islerdiń 
bir bólegi álbette programmalar járdeminde ámelge asırılsa, basqa bólegi bolsa 
qurılmalar járdeminde orınlanadı.
Barlıq sanap ótilgen hám orınlanıwı kerek bolǵan procedurları bir-biri menen 
baylanıs jasawshı basqısh hám basqısh astına bóliwdi usı tarmaq modelleri 
orınlawı kerek esaplanadı. Bul modeller tarmaq quramındaǵı abonentler 
ortasındaǵı baylanıstı hám túrli tarmaqlar ortasındaǵı túrli basqıshtaǵı baylanıstı 
durıs payda etiw imkaniyatın jaratadı. Házirgi waqıtta eń kóp isletiletuǵın hám 
tanılǵan OSI ashıq sistemada maǵlıwmat almasıwınıń etalon modeli. Bul jaǵdayda 
«Ashıq sistema» ataması sózi ózi menen ózi jalǵanbaǵan, yaǵnıy basqa qandayda 
bir sistemalar menen baylanıs ornatıw imkaniyatı bar sistema túsiniledi (jabıq 
sistemaǵa salıstırǵanda).
 
5.1. Baylanısdiń etalon modeli 
Xalıq aralıq standartlar shólkemi ISO (International Standards for 
Organization) tárepinen 1984-jılı OSI (Open System Interconnection
)
modeli 
usınılǵan. Sonnan berli barlıq tarmaq uskenelerin islep shıǵarıwshılar tárepinen 
paydalanıp kelinbekte. Hár qanday universal model sıyaqlı, OSI modeli de bir 

---

85 
qansha qopal. Tez ózgertiwlerin orınlawı qıyın, sonıń ushın túrli firmalar 
usınılatuǵın real tarmaq qurılmaları qabıl etilgen wazıypalardı bólistiriwge de 
parwa qılmaydı. 
Biraq, OSI modeli menen tanısıw tarmaqta júz berip atırǵan processti jaqsı 
túsiniwge járdem beredi. Barlıq tarmaqtaǵı orınlanatuǵın funkciyalar modelde 7 
basqıshqa bólingen (5.1.1-súwret). Joqarı orındaǵı basqıshlar bir qansha quramalı, 
global máselelerdi orınlaydı. Bunıń ushın tómendegi basqıshlardı óz maqsetleri 
ushın isletip olardı basqaradı. Tómende jaylasqan basqıshlardıń maqseti joqardaǵı 
basqıshqa xızmet kórsetiw, joqarı jaylasqan basqıshlar ushın kórsetiletuǵın bul 
xızmettiń mayda bólekleriniń orınlanıw tártibi áhmiyetli emes. 
7